Dous candidatos anti-sistemas que loitan cos aparellos dos seus partidos para ocupar a presidencia dos Estados Unidos, este é o impresionante espectáculo que nos trouxo a primavera de 2016. Un mencionando as medidas socialistas para saír da crise, outro pondo en suspenso todos os principios da democracia ianqui. Asier Blas acaba de explicar con rotundidade que en ARGIA (“o síntoma do cambio social nas primarias de EE.UU.”) o debate agora non se xoga entre Obama e o movemento tea Party, senón que se trata dun debate entre Occupy Wall Street e o populismo de dereitas.

O escritor israelí Ari Shavit escribiu en Ha’Aretz que, desde que apareceu Donald Trump, na primeira liña de Norteamérica, pregúntanlle menos a el, pisando aos palestinos de Israel, sobre os desmáns do goberno de Benjamín Netanyahu: “Como chegou [Trump] este clown brillante e perigoso, repugnante e vagabundo tan preto de ocupar a Casa Branca?”. O propio Shavin respondeu, movido por tres medos.

En primeiro lugar, o medo a perder a identidade americana, que no fondo senten os habitantes brancos e conservadores; coma se, ademais dos negros, o país estivéseselles escapando das mans coa proliferación de latinos, asiáticos, etc. Logo hai angustias económicas, derivadas do enfraquecemento da famosa clase media estadounidense. E, por último, o medo á decadencia da EE.UU., porque ao finalizar o século XX, “o século dos americanos”, todas as noticias falan da forza crecente de China, as provocacións de Rusia, os ianquis non poden saír atrapados nas ciénagas dos conflitos de Oriente Medio...

O director do magazine, Michael Hirsh Politico, cre (“Why Trump and Sanders Were Inevitable“) que nos últimos 30 anos, como os republicanos, os demócratas promoveron a globalización e o modelo neoliberal, que a crise de 2008 non fixo máis que facer germinar aos líderes fóra do establishment, sexa Sanders e Trump ou outros.

“Durante estes anos foron moitos os avisos: Manifestacións contra a globalización a finais dos 90, o papel de Ross Perot e Pat Buchanan entre os republicanos, o movemento Occupy Wall Street en 2011... “E, sobre todo, sucedeu que os beneficios da clase media han decaído, mentres que os ricos cada vez vivían máis illados; aí está o verdadeiro ácido social que fai lento o dano”.

Aínda que a política neoliberal que hoxe é a base da sociedade non igualitaria foi organizada polos republicanos, posteriormente Bill Clinton e o propio Obama promoveron o mantra do neoliberalismo, reducir os déficits públicos e recortar os impostos aos máis ricos, pensando que os ricos que se converteron en máis ricos arruinaríanse os bens como a choiva.

“Trump e Sanders –di Hirshek- son o yin e o yang da inquietude dos americanos; cada un mostra á súa maneira a inxustiza que moitos americanos senten”. Pero as rabias americanas non son todas persoas con escasa formación e escasa cualificación que non buscaron un oco na sociedade da información postindustrial, tamén conseguiron moitos mozos desempregados ben formados que acaban de obter o diploma universitario.

Algúns deles gústanlle cando chama a Trump a pechar as fronteiras aos inmigrantes, a eses presuntos ladróns que lles quitan postos de traballo aos nosos mozos. A outros lles gustaría que Sanders encarcerase ás quenllas de Wall Street e asinase tratados máis xustos co mundo. Segundo a análise de Hirsh, os indignados aprópianse, como un, daqueles que cren que non valen os aspectos habituais para cambiar as cousas porque lles tocou un anaco demasiado pequeno.

Afectados pola globalización

O economista de Harvard, Dani Rodri, dixo que o desapiadado esmagamento da clase media é un cancro que non se tratou durante moito tempo. O fenómeno do matrimonio Trump e Sanders foi propiciado pola crenza simplista de que o mercado capitalista íase a autorregular perfectamente nun cruzamento no que se atopan finalmente á dereita unha gran boca de ricos construtores e á esquerda unha cabeza espida de socialista, antiliberalismos, indignación contra os inmigrantes e oposición a Wall Street.

Unha sociedade que, segundo Thomas Piketty, parece non ter clase nas mentes de moitos, converteuse nestes anos nunha sociedade aínda máis desigual que a daquela Europa aristocrática de 1914. En gran medida foi a mundialización a que enriqueceu aos profesionais e patróns do máis alto nivel e ha empobrecido ao resto en proporción. Porque mentres o capital móvese á velocidade do raio nun mundo globalizado, a man de obra –os traballadores– ten que viaxar en barco, tren ou avión.

Os traballadores estranxeiros máis pobres enfróntanse aos estadounidenses, pero mentres tanto as compañías de Wall Street seguen tendo máis beneficios que nunca. Entre os traballadores, os soldos dos altos empregados e os do resto están máis lonxe que nunca. E o máis torpe dos amos retírase da compañía cunha curmá de ouro.

En opinión de Rodri, "agora non se pode defender que como nación todos vaiamos no mesmo bote. Porque ao final empezamos a entender que os beneficios da globalización chegaron na maior parte a mans das persoas con maior cualificación e capacidade de mobilidade, que podían intervir no capital”.

O Economic Policy Institute calcula que os soldos dos traballadores estadounidenses han quedado conxelados desde os anos 70, mentres que os beneficios do 1% no lado social han aumentado un 156% e un 0,1% na punta do cume aumentaron un 362%.

Pero a explosión financeira de 2008 acentuou aínda máis a brecha entre os americanos, que provocou a destrución dos de clase media. A Reserva Federal ha calculado que os ingresos anuais deste tipo de fogares cualificables como de clase media descenderon dos 126.400 dólares en 2007 aos 77.300 dólares en 2010.

Estados Unidos está a saír dunha gran recesión cunha economía moi cambiada. O novo quecemento, tan mencionado, fixo que só os máis ricos sentan a favor da subida das accións. O pasado mes de febreiro, Harvard Gazette afirmou que os ianquis pobres nun 20% en 2014 non recibiron máis que o 3,6% da riqueza estadounidense: En 1974, a porcentaxe de perceptores era do 5,7%. Fai 40 anos recollían a metade da riqueza de Estados Unidos entre o 40% da poboación e hoxe ese mesmo anaco de bolo reduciuse ao 20%.

As forzas fácticas poden conseguir que Clinton sexa investido lehendakari, pero sen resolver estes problemas radicais non se evitan novas revoltas.