Durante corenta anos Ralph Ibbott deixou no andel o manuscrito do libro “Ujamaa, the hidden story of Tanzania’s socialist villages” (historia oculta dos pobos socialistas de Tanzania). Os esposos Ralph e Maureen, que hoxe están a piques de cumprir 90 anos, traballan en silencio na pequena asociación RUDA Tanzania en Escocia, pero non o esquecen.

Selma James achegouse a eles preguntándolles por Tanzania. Na loita feminista, James é coñecido como líder do movemento Global Women’s Strike (Folga Mundial das Mulleres). Fascinado polo que os Ibott contáronlle da súa experiencia, James publicou o libro co seu propio prólogo.

Os lectores máis vellos de ARGIA lembrarán a Julius Nyerere, un dos grandes líderes que quixeron descolonizar África, cun programa repleto de actividades. En 1962, logrou que o que até entón era Tanganika chamásese Tanzania, proclamando unha sociedade que funcionase á marxe do capitalismo, como moitos outros líderes liberadores naquela década.

Na súa infancia coñeceu o traballo comunal na súa tribo, e Nyerere chamou ao socialismo do espírito africano, que en swahili significa parentesco ou familiaridad. Aínda que moitos dos esquerdistas consideraban que a vida dos antigos caseríos era unha obsolescencia a superar, para Nye a maioría dos cidadáns podían aproveitar o vello comunalismo dos seus países de orixe, adaptado ás necesidades modernas, para evitar o capitalismo.

Para construír o socialismo africano, que funcionaría sen diñeiro, arraigado na antiga terra e cultura, igualitario, Nyerere prevía dous problemas principais. Primeiro, a dependencia das mulleres: “É innegable que aínda hoxe as mulleres traballan máis nos campos e nas casas do que lles corresponde. Sofren desigualdades polo seu propio sexo que non teñen nada que ver coa riqueza que achegan ás familias”. O xefe denunciaba que os homes, coas mulleres no traballo, pasábanse a metade do día ociosos.

O segundo obstáculo a superar era a forma anticuada de cultivar a terra, e consideraba que coa modernización da agricultura Tanzania podería dar un gran salto no desenvolvemento. Chegou a axudarlle a Tanzania desde Rhodesia –hoxe expulsado polo réxime de apartheid desde Zimbabwe– coa súa muller e dous fillos Ralph Ibbott, que aprendeu a administración dos caseríos, en 1963.

No pobo de Litowa, na rexión de Ruvuma, Ibbott xa atopou á ujama en marcha. Ntimbanjayo Millinga e outros 14 mozos levaban tres anos tratando de pór en práctica o devandito por Nyerere: pobos autogestionados como cooperativas que tentaban tomar decisións con máis consenso que por votación. Ibbott acompañaríalles como asesor durante o próximos seis anos, pero ao ser un estranxeiro branco, sen voto e sen poder decidir sobre o asunto.

Organizaron a Asociación para o Desenvolvemento da Ruvuma (RDA) para a difusión da ujama na rexión. Para 1969, RDA estaba formada por 17 aldeas, algunhas de máis de 80 familias. Producían toda a comida necesaria no pobo, construían as súas propias casas con barro e madeira, facían tabaco para obter diñeiro -para comprar desde o exterior-, construían escolas e centros de saúde, regadíos e fontes para regar os campos, serrerías, muíños para moer cereais...

Aos que querían vir instalarse na casa dalgún outro pobo, recibíanos en tres días de curso, logo admitíanos en seis meses de proba cando chegaban coas súas familias, e ao final, si todo ía ben, dábanlles un cabo de terra para que construísen a casa.

Auzolana versus burocracia

Na introdución do libro, Selma James destacou o esforzo realizado nos poboados ujamaa de Ruvuma para empoderar ás mulleres. Na asemblea semanal facilitábaselles a palabra, tendo en conta os seus intereses. As tarefas domésticas e o coidado dos nenos contábanse entre as tarefas que se ían a repartir semanalmente no pobo.Coa auga da billa quitóuselles ás mulleres e aos nenos o transporte de auga.

Repartíanse equitativamente as pequenas cantidades de diñeiro que a colleita cedera, e incluíanse nas particiones aos anciáns e aos inválidos, que axudaban a protexer os cultivos das feras e a coidar dos nenos e os enfermos do pobo.

A taxa de mortalidade infantil baixou moito. Os nenos dos pobos de ao redor empezaron a acudir á escola de Litova. Realizáronse grandes avances na erradicación da violencia doméstica e na mellora do status das mulleres.

Até aquí a experiencia dos 17 ujamaas da RDA, narrada por Ibbott. Tamén hai outra versión da ujama, a máis estendida e que a propia Wikipedia conta na entrada de Julius Nyerere. É dicir, que Nyerere obrigou a pequenos pobos a reunirse en novos pobos, 20 millóns de persoas na década de 1970, e esta experiencia chamada en inglés villagization supuxo un gran fracaso económico e humanitario, ademais da fame, sumindo a Tanzania na pobreza.

O certo é que Tanzania viviu dúas experiencias moi diferentes, unidas entre si, tal e como mostra o libro de Ralph Ibbott. O fío dos 17 primeiros pobos autogestionados, dos que o RDA recollía na rexión de Ruvuma, en Tanzania, foi interrompido en 1969 pola dirección unilateral TANU. E despois, co mesmo nome, o sistema centralizado e homoxéneo posto polas autoridades era algo completamente diferente.

En 1969 a familia Ibbott tivo que abandonar Tanzania. Traballou como asistente social no barrio pobre de Glasgown Greenock, en Escocia, tratando de aplicar nunha contorna urbana degradado o que vivira no sistema ujama. Sempre retivo unha relación discreta con Millinga e outros compañeiros de Ruvuma para non prexudicarlles. E Glasgow segue colaborando cun pequeno grupo de apoio, denominado RUDA Tanzania, no financiamento de proxectos de escolas, agricultura, etc.

Segundo Ralph Ibbott, Nyerere sempre proclamou que as 17 aldeas do RDA eran o modelo do socialismo africano, pero a elite da TANU considerábaas perigosas, moitos membros do comité central empezaron a acumular riqueza e poder: as ujamas igualitarias eran modelos laboriosos. Doutra banda, naquelas cooperativas non funcionaban as comisións e propinas ocultas, mentres que na TANU a corrupción estaba a estenderse.

Como noutras moitas ocasións, os funcionarios do aparello do Gran Partido, donos da idea, bautizaron á ujama, unha operación centralizada precisamente en sentido contrario. O esquecemento da experiencia de autogestión cubriulle para sempre si non se difundiu o testemuño de Ralph Ibbott grazas a Internet.