A historia comeza o día no que David Bowie cortouse o pelo. Para Montoia. Para ti?

A miña historia comeza antes de nacer eu. Eran xitanos por parte do seu avó. Na zona de Aralar traballaban coas ovellas, falaban do romintxel... O avó parece ser o primeiro froito entre un pai xitano e unha nai patía. Só artista tocando a guitarra. Como o meu pai. O meu pai tiña unha especie de equipo dOs Panchos. Con el aprendín os primeiros acordes. Na década dos 60, os pais tiveron que exiliarse temporalmente a París e, ao seu regreso, as cancións de Jacques Brel, Edith Piaf e Aznavour axudaban aos boleros do seu pai. O meu irmán e eu empezamos a escoitar rock e tocamos un golpe de estado. Lou Reed abriunos as orellas e cegounos os ollos.

Até sentir en ti os ecos do movemento madrileño.

1980.ean En Donostia, eramos catro ou cinco grupos os que tocabamos noutras tantas salas. Cantabamos en castelán, aínda que fixemos un punk colorido eramos moi “pop”, moi frívolos. A onda espumosa do Rock Radical Vasco afundiunos. Todas as estruturas da cultura vasca organizáronse inmediatamente para apoiar e impulsar esta onda. Quedamos sen sitio, arrinconados, confinados a locais de ensaio húmidos e grises. Moitos músicos de San Sebastián e Bilbao fóronse a vivir a Madrid. Talvez tivese que facelo eu tamén, pero fun un covarde.

Non era tan familiar como a maioría dos músicos de San Sebastián, non tiña medios, non sabía como sacar as fabas da pota en Madrid impedíame a aventura. Ademais, tiña a esperanza de que en San Sebastián chegasen polo menos faragullas de pan. Sopro! Estivemos dez anos abandonados no local.

Desde entón vénlle a etiqueta de “artista maldito”?

É posible. Tendo en conta os anos que levo tocando teño poucos discos publicados. O meu é un percorrido inestable e irregular. Os do oficio, os músicos e os críticos coñécenme máis que o público en xeral. Nun mundo onde todo se etiqueta, considéranse artistas malditos aqueles que son estimados por unha minoría e que venden pouco. É algo que me divirte moito. Gústame ese ton underground. É máis, alimento. Non sei si non acabamos de cumprir o papel que nos impuxeron, ou si non nos pomos a nós mesmos o papel que nos queren os demais para nós. Dáme prestixio ser un artista maldito. Sinto ás miñas anchas na beira, abrindo camiños. Non teño máis remedio. Seguramente estaría moito mellor no mainstream, pero non podo. Que teño máis liberdade? Sería unha bobada andar no lodo e non facer o que queira! Con todo, non creo na falta de liberdade dun grupo de mainstream. Esteas onde esteas, sempre tes enlaces e sempre as físgoas para facer o que queiras.

En mans de quen están as físgoas do éxito?

Si non tes éxito, a culpa é túa, non do público. Non son dos que pensan que o público é un ignorante, un ovella, un afeccionado aos pequenos concertos. Sinto vergoña veciñal ao escoitar a músicos amigos protestando pola falta de concertos e de público. O público é moito máis claro do que se di. Non creo que o éxito proveña de operacións matemáticas deseñadas polas compañías. O éxito sempre ten unha base. Outra cousa é si gústache esa base, si é criticable ou non, si adáptase aos teus valores... O éxito sempre é consecuencia de algo. É hora de desmontar tópicos sobre o éxito. Fai boas cancións, escríbenos, compor con ganas, e mañá ou tarde sairán adiante.

Con todo, para o que queira vivir diso, tarde é sempre demasiado tarde.

Vivir da música ten tanto de espiña como de rosa. Preocúpasche polo que non deberías preocuparche: canta xente vai vir ao concerto, canto diñeiro sacas do disco, si podes facer merchandising... Un músico non debería perder forza, cabeza e tempo niso. Non debería tratar ao comprador de discos como un cliente. Non quero converterme en vendedor. Non quero vender nada. Non quero seguir alimentando as redes sociais para asegurarme de que non me esquecerán. É máis, estou en Facebook, pero creo que as redes sociais son unha trampa. A xente realmente interesante non está nas redes sociais. Por iso tento sacar o disco e desconectalo das redes sociais. Crer que si lle dou unha rolda de prensa o mesmo día, toco un concerto, asino vinte discos e recibo dez “datás”, déitome coa miña cabeza até o nariz. Non podo dicir máis do que digo nas miñas letras, que non me pidan discursos ao publicar un disco. Tiven moitos oficios, agora vivo de música, pero preferiría ser completamente libre e sacar os discos cando se me pon na punta do nariz, sen obrigación de coidar ao “cliente”.

Que é unha boa canción?

Unha canción memorable. Durante anos, de xeración en xeración, o que se conserva na memoria. Excelentes versos que rompen un refrán. O que eu aínda non fixen. O que busco constantemente. O soño desa boa canción é o que teño que escribir as letras todo o ano. Agora atópome cun verso dunha canción, coa repetición da outra... Nunca escribo unha letra, voume acumulando na gaiola, e cando teño unha ducia de letras ben ordenadas, entro no local e póñome a tirar das cordas da guitarra. Ao sospeitar que a letra e a progresión de acorde coinciden, ao recoñecer a faísca dun ambiente especial, tento desatar a mataza, facer o seu niño na melodía a cada palabra... Os dous xuntos, a palabra e a música. Por que me marcho das palabras? Porque son un cantautor, non un cantante de pop. O que empeza a xurdir da música dá forza á melodía, o que comeza polas palabras á letra. Creo que non é posible dar a luz unha letra impresionante sobre a melodía que se creou. Escribín unha infinidade de palabras de encarga baseándose nas melodías prometidas. Por iso sei que sen clichés, patróns nin límites, só podo escribir unha boa letra dicindo o que quero dicir nese momento.

Nas túas palabras existencialismo e humor, humor e existencialismo.

Fasche pedante a menos que digas dun humor terrible. Gústanme o humor fino e os asideros transversais. O tratamento presencial dos temas non é artístico, é torpe. Gústame que o que empeza e acaba sexa coherente, todo é comprensible. A maioría das letras impresionistas non me convencen. Diego Vasallo é o único no mundo, un gran creador de imaxes. Pero ás imaxes e ás frases soltas de moitos outros non atopo credibilidade. Non é esa a miña maneira de escribir. Si tiveches a “desgraza” de ler Schopenhauer, Cioran ou Pessoa, non esperes pensamentos positivos. Ese é o veleno da literatura. Non teño esas ideas brillantes que son miñas especialmente. Tento mostrar o que calquera pode pensar. Son cantautora de cancións que todo o mundo ten na súa cabeza. Identificámonos cando escoitamos ou lemos o que pensamos e non fomos capaces de dicir. Iso é o que nos gusta.

Gústache a tentación de mesturar o personaxe e o autor das túas letras?

Esa tentación aliméntoa continuamente. Interésame que a xente pense que o personaxe é un autor e que o autor é un personaxe. En realidade son moi diferentes. Non son desesperada das miñas letras, non vivo nas antípodas do amor, pero debo crer o contrario do meu público. Aínda que non o son, iso faime máis interesante. Distancias, son, con todo, moi autobiográfico. Non paraba de cantar sobre min. Da lectura atenta das miñas palabras pódese inferir quen son. Pero asáltanme altaneras inquietudes por deixar pegada. Confórmome con que sirva aos meus sobriños para que me decate.

Os teus sobriños pensarán que es un artista que move ao seu público dun lado a outro.

O artista ten que ser independente, azuzar ao seu público, provocarlle. Lou Reed conseguiu o máximo éxito co seu disco Sally can’t dance, pero non lle parecían cancións do outro mundo, e, axitado polo éxito, publicou a inaudita Machine Music cun son de dúas horas. Pura provocación. Até agora, tiña un público que cría que era un cantautor francés que cantaba coa orquestra, e por indignarme, publiquei un disco de rock. Desta maneira, a quen lle gustaban os discos anteriores non lle gustou o novo disco e quen se quedou sorprendido polo novo disco non pode escoitar os anteriores. Divírtenme moito as reaccións posteriores á provocación. Digo a media voz que teño o propósito de perder a todos os seguidores que tiña até agora. Despois de facer unha orquestra e dous discos de todo, saquei un disco de rock, e agora estou a piques de facer unha zarzuela con Joserra Senperena. As apostas máis interesantes falas cando perdes o medo a perder as cousas.

Unha das túas apostas é levar o paso dos anos?

Levo moi mal o paso do tempo. É Afrusa. A xente fala da crise dos 30 e 40, pero aí non hai crise. Ao cumprir o 50, con todo, sentes que o teu corpo se equivoca, dásche conta de que os recordos quedan cada vez máis atrás, empezas cada vez máis frases con “Fai 30 anos...”. Teño 52 anos e paréceme que case non me queda tempo para nada. Teño a sensación de que todo está a tocar ao seu fin, que todo vai terminar pronto. Envellecer só ten un valor: especial descubrir que os teus defectos e carencias fanche. Pasei toda a mocidade enojada dos meus erros, obsesionada coas miñas impotencias de cantar e escribir. Deime conta moi tarde de que grazas a eles non era un artista especial. Agora non me importa si dinme que canto mal. Sei que é a miña maneira de cantar.

Non é pouco.

Vivimos entre dous polos nas antípodas mutuas. Nun polo hai todo o que cambia e no outro, o que non cambia, converteuse nunha decadencia. Non é fácil situarse entre o que se desfai continuamente e o que evoluciona constantemente. De mozo non tes que pensar no tren no que vas, pero unha vez a partir de certa idade... Sinto un jirlachón a medio camiño. Vexo unha evolución frenética nunha beirarrúa e pegadas dunha existencia anterior abandonadas na outra. É cortés. Porque iso é envellecer, asumir que o mundo cambia constantemente desfacéndose a si mesmo. Por iso esquecerannos todos moi pronto.