A pregunta é inevitable para min: que cres que é o cine documental?

Moitos cren que o cine documental non é máis que unha cámara fronte a algo. Eu non estou nada de acordo con este punto de vista. Só hai que coñecer a base do cine para analizar o que ao longo da historia foi a obsesión da maioría dos documentalistas: máis que pulsar o botón bo da cámara, o que realmente importa é a mirada dun mesmo. Estes autores formularon preguntas imprescindibles sobre este tema, como miralo, que mirar e por que. Todo iso esixe unha reflexión sobre a forma, por iso penso que os documentalistas son grandes investigadores sobre a forma.

É dicir, como se contou o que se quere contar.

Así é. O documental sempre é un punto de vista sobre calquera tema. O traballo do documentalista consiste en facer as narracións posibles de todas as miradas posibles. Non fai falta obxectividade, porque o documental é precisamente construír esa mirada subxectiva a través das imaxes. Por iso xurdiu tantos modelos de cine: o cine de ensaio, o cine de reflexión, o cine do cotián, o cine experimental. Neste sentido, as películas que hoxe deixan pegada, que non se desfasan, son as que están pensadas sobre a forma.

É todo forma entón?

Creo que cando falamos dunha película todo é forma. A forma é como se contan as cousas. As decisións sobre a forma que cada un toma están directamente relacionadas co proceso de investigación e procura; todas estas reflexións non son gratuítas, e sobre todo non están predeterminadas. Pensar na forma é pensar no contido.

Moitas veces falaches da necesidade do cine militante. Por que é importante?

O cine militante sempre será necesario, pero para min é máis importante ter unha actitude militante permanente na traxectoria dun cineasta. Non se trata de facer unha peza con contido social ou político no teu filmografía, senón de construír unha actitude responsable que teña centralidade na túa actividade. Todo iso require a construción dun código ético propio, para non facer o que non queres facer, para deixar de ser retórico e para non facer o que fas desde o estereotipo. Tamén creo que, ademais de expor o urxente, temos que expornos o que é necesario. Refírome a unha actitude moral: cando os cineastas se deron conta do poder que teñen as imaxes, déronse conta de que había que contar as cousas doutra maneira.

Referencias que reflictan todo isto?

Chris Marker foi o cineasta que máis reflexionou sobre o poder que ten a imaxe nese sentido; a súa capacidade para a revelación, e tamén para falsificar calquera cousa. E, por suposto, non se pode esquecer a súa capacidade de manipulación. Si queremos facer fronte á forma en que os que teñen poder usan as imaxes desta maneira, non podemos repetir a mesma forma que eles utilizan. As imaxes non son inocentes, están dentro da historia, e para acabar coa retórica do poder é necesario facer unha revolución da linguaxe, é dicir, unha revolución da forma

Vivimos pola saturación das imaxes. Segue sendo a imaxe a forma de contar historias?

É certo que hoxe en día é máis difícil atopar un lugar onde as imaxes falen, sobre todo debido a esa saturación que mencionas. Que se pode facer con tanto “ruído”? Eu creo que o máis importante é atopar puntos de vista non ocupados para evitar as fórmulas de rexistro estandarizadas e formateadas que utilizan os medios convencionais. O cineasta, tanto na ficción como no cine “real”, busca un punto de vista para contar cada historia. Cando os espectadores estamos ante esta proposta, sentimos que nos enriquecemos, que o que nos fala a través dun uso diferente das imaxes cóntanos unha “verdade” diferente. Que se nos propón unha nova mirada sobre un feito que probablemente foi relatado mil veces.

Para ti, o cine é facer un exercicio de memoria. Por que?

As miñas dúas películas teñen unha relación directa coa memoria. Por outra banda, eu creo que na historia do cine sempre foi así, xa sexa ficción ou documental, sempre tivo a capacidade de convertelo nun documento. Cando vemos unha película da década de 1920, por exemplo, ademais da historia que conta, temos un documento perfecto para explicar o ambiente da época, é dicir, temos unha memoria viva. Ademais, o cine é un museo da historia de cada época, de cada localización, das relacións sociais, da lingua… E sobre todo, o cine documental.