Basta con fixarse nos informativos: desafiuzamentos, rescates pagos con diñeiro público, casos de corrupción, fraudes como o preferentes… Si algunha vez tivérono, hai tempo que bancos, caixas de aforros e entidades financeiras tradicionais perderon boa reputación. E detrás de todo, unha pregunta. Son eles, ou polo menos os altos cargos, os responsables das desigualdades económicas e sociais que aumentou a crise?

Cristina da Cruz Ayuso é profesora na Universidade de Deusto e experta en finanzas éticas. Segundo dixo, as institucións financeiras teñen a súa responsabilidade na crise económica e nas súas consecuencias, pero o problema orixinal é estrutural. “As institucións financeiras tradicionais son as correntes de desenvolvemento do capitalismo e podemos dicir que son responsables neste sentido, pero o capitalismo neoliberal é o responsable da crise”.

Tamén está de acordo Liher González Bilbatua. É membro de Koop57, que ofrece servizos financeiros éticos e solidarios. “Até agora defendeuse, como todos os demais ámbitos do capitalismo, que a financeira debía funcionar mellor sen medidas de control”. Di que as finanzas afectan a todos os sectores e que por tanto os efectos dos seus fallos estendéronse a toda a sociedade.

Alternativas como ferramenta política

Máis aló das institucións financeiras que podemos cualificar como “habituais”, existen alternativas postas en marcha co obxectivo de deixar atrás a lóxica especulativa e promover un modelo de sociedade diferente: as finanzas éticas. Ofrecen a posibilidade de decidir que se van a utilizar para fomentar os aforros propios.

Da Cruz ten claro que os que traballan no ámbito das finanzas éticas son proxectos políticos: “Desde unhas prácticas, pretenden democratizar as relacións financeiras desenvolvendo novas formas de xerar poder social”. Neste sentido, subliñou o carácter instrumental deste tipo de proxectos, xa que o financiamento é imprescindible no desenvolvemento da economía social transformadora. Pero di que hai máis que iso: “Do mesmo xeito que noutros aspectos do consumo diario das persoas, as finanzas éticas propoñen unha militancia económica para transformar a sociedade, porque a utilización do noso diñeiro pode axudar a seguir o sistema económico ou, pola contra, axudar a establecer modelos alternativos máis xustos, máis xustos e solidarios”.

A participación e a transparencia como base

Tras o nome de finanzas éticas non só hai unha perspectiva ética, hai varias que o diferencian da lóxica financeira tradicional

característica específica. Unha, evidente: que e por que se financia. Segundo Liher González, en lugar de facer negocio, a transformación finánciase para impulsala, e quen leva os seus aforros non o fai con ánimo de lucro. Isto reflíctese nas condicións que deben cumprirse para a obtención dos préstamos. Aínda que cada proxecto ten os seus propios criterios, en xeral apóianse ONGs, pequenas cooperativas, etc. que traballan na transformación social. Pola contra, denégase o préstamo ás iniciativas xurdidas coa mera pretensión de obter beneficios económicos. Ademais, os socios que apoian a estas entidades financeiras éticas, ademais de ter coñecemento de todos os préstamos, teñen a posibilidade de participar nas decisións.

Da Cruz, aínda que con outras palabras, fai referencia a características similares: “As finanzas éticas dinnos que para investir a intermediación financeira é necesario construír sobre unha rede de persoas e institucións que se acheguen sen buscar a rendibilidade económica; que hai que limitar os salarios entre os cargos directivos; que os clientes saiban o que pasa cos seus aforros, que hai que garantir a transparencia en toda a traxectoria do diñeiro; que hai que rexeitar as operacións que buscan a rendibilidade exclusivamente económica e investir en determinadas áreas…”.

Que obstaculiza o camiño?

Xa máis dun pensaba: si as vantaxes son tan evidentes, por que, a maioría, aínda temos os nosos aforros nas institucións habituais? Ou tal e como propuxo o movemento francés StopBanque e o ex futbolista Eric Cantona, por que non sacamos todo ese diñeiro de golpe?

Os números mostran que son poucos os que tomaron este tipo de decisións: No Estado español, por exemplo, o 90% dos depósitos e préstamos están a disposición do seis grandes bancos. Son datos facilitados polo economista valenciano Joan Ramón Sanchís nunha entrevista concedida á Asociación de Consumidores de Bancos e Caixas de Aforros de xullo de 2015.

Liher González cre que ten que ver con non querer saír da nosa comodidade. “Facemos un camiño á vontade do capital, e si queremos romper co modelo que tivemos, temos que empezar a cambiar os nosos costumes”. Tamén di que o descoñecemento é unha razón, porque moita xente non sabe que hai instrumentos financeiros deste tipo.

O propio Joan Ramón Sanchís atribúeo á falta de coñecemento: “O descoñecemento xera desconfianza, pero fai 50 anos que hai bancos éticos en Europa e demostraron que son tan socialmente como economicamente viables”. Pero a todo iso engade outra razón, a falta de oficinas físicas. Agora que nos afixemos a atopar caixeiros de banca tradicional en calquera recuncho, as entidades financeiras éticas que prestan servizos bancarios funcionan sobre todo a través de cartóns ou redes.

A pesar diso, cada ano son máis os que dan o paso. Entre 2008 e 2014, por exemplo, os bancos éticos do Estado español multiplicaron por seis os seus aforros no conxunto de España.