Tiveches un longo percorrido antes de chegar a Bolivia, como foi?

É difícil resumilo. Podería definirme a min mesmo como un militante internacionalista. Aprendino no País Vasco, como militante da esquerda abertzale, pero tamén como militante internacionalista de Latinoamérica. Viaxei por primeira vez a Cuba en 1997. Do mesmo xeito que Cuba me ensinou moito Venezuela ensinoume moito desde a primeira vez que estiven en 2003. Estaba en débeda con Bolivia, porque era o único proceso de cambio de esquerda que non coñecía. En resumo, vin pasar uns meses, para coñecer o proceso, e pilloume, namoreime.

Aquí menciónanse as vitorias, menos no teu pobo de orixe. Tamén iso foi atractivo?

Si, pero, utilizando as palabras de Arnaldo Otegi, milito para gañar, aínda que á esquerda, en xeral, temos a cultura da derrota. Estes procesos latinoamericanos ensináronme que si un quere realmente cambiar a súa sociedade e recuperar a súa soberanía a todos os niveis, ten que tomar o poder. O poder é abstracto, pero polo menos tes que tomar o goberno. Logo te dás conta de que tes un goberno, pero que non tes todo o poder. Isto supón unha dura loita na economía, e especialmente no ámbito cultural. Como se constrúe a hexemonía? Esa é a pregunta. Construír unha proposta alternativa para un pobo, gañar o goberno, loitar polo poder político, económico e mediático... todo iso fixérono aquí, e eu síntome privilexiado por contribuír máis da metade do tempo que durou este proceso. Ademais de sentirme orgulloso de haberme aceptado, aquí estou a tomar leccións para o proceso que se vai a pór en marcha un día en Euskal Herria, con diferenzas.

Cando falas de América Latina a miúdo mencionas que a xestión leva desgaste. No País Vasco a esquerda abertzale ha xestionado as institucións, houbo tamén erosión?

Dixen que a xestión non é sexy. Preferimos a cultura da resistencia, é máis atractiva. O Goberno sempre sofre certo desgaste. Aí entra en xogo algo que teoriza moi ben Alvaro García Linera (vicepresidente de Bolivia): as tensións creativas da revolución, aludindo ás tensións dentro do país. Si buscas unha saída, as tensións axúdanche a avanzar. Unha das tensións denomínase flexibilidade hexemónica fronte á firmeza do núcleo social. É dicir, como desenvolve o seu proxecto, como interioriza a outros sectores sociais (clases medias, sectores empresariais...) sen facer demasiadas concesións ao seu proxecto básico, que apoia no núcleo duro para que non perdas ese núcleo.

En Euskal Herria, si a esquerda abertzale sociolóxica –entendida en sentido amplo– está en crise, non creo que sexa por un problema de xestión. Aínda que seguramente na xestión institucional algunhas cousas fixéronse mal, nas institucións fíxose unha boa xestión política. Creo que estamos nun momento complicado de transición. Está a pecharse a era da confrontación político-militar, e paréceme que nos quedamos sen elementos de cohesión. De súpeto estámonos dando conta de que temos tácticas e estratexias diferentes dentro da esquerda abertzale.

Iso pasou tamén en Bolivia: cando todos tiñan un inimigo común, a dereita apoiada por Estados Unidos, había unha clara confrontación e a cohesión era rápida na base social. Cando a dereita se impuxo política e militarmente, entre setembro de 2008 e xaneiro de 2009 (a nova Constitución foi aprobada por maioría absoluta), empezaron a aparecer as tensións. Xa non se defende o mesmo proxecto, senón corporativamente: os mineiros empezan a protexer o seu e os campesiños, e tamén se realizaron mobilizacións rápidas contra o goberno. Agora os problemas están solucionados. Estamos a vivir esa transición entre diferentes maneiras de levar a estratexia. Queixábame, por exemplo, de que algúns responsables de EH Bildu, unha e outra vez, tentasen persuadir ao PNV. En Cataluña, por exemplo, cunha dinámica tan calibre da sociedade civil, a pequena e grande burguesía sentiu obrigada a subir ao tren da soberanía. En Euskal Herria non son esas condicións.

Do mesmo xeito que noutros países de Bolivia, a figura do líder é rápida, pódese pensar que é demasiado rápida.

En Latinoamérica, ao final, en todos estes procesos xerouse a dependencia do líder único. O caso máis claro é o de Venezuela, con Chávez, que foi detido. Tras a súa morte produciuse unha gran crise. Por suposto que o imperialismo se serviu diso e preguntóuselle a Maduro que fóra Chávez, pero el non pode ser. Iso é un debate moi complicado para a esquerda. A miña resposta politicamente correcta sería apostar polos liderados colectivos, pola necesidade de formación política... E todo iso é certo, pero cando aparecen estes liderados son únicos no mundo: Fidel en Cuba, Chavez en Venezuela e Evo en Bolivia. Tamén necesitamos líderes como Evo para sintetizar todas as loitas.

Sería bo ter un líder deste tipo tamén en Euskal Herria?

Hai un. Estamos a desexar que Arnaldo Otegi saia do cárcere. Por que? Aínda que podemos pensar que se trata dunha dirección colectiva, Otegi demostrou ser un líder con capacidade de síntese de loitas e resistencias. Ao escoitar a Arnaldo Otegi sentes substituído. Non só el buscará saídas, senón que nun momento dado é un dispositivo que axuda a facer clic e que sintoniza un horizonte ou un proxecto cunha base social.

Debería a Esquerda Abertzale aprender máis dos procesos en Latinoamérica?

Un dos grandes teóricos de Latinoamérica, Carlos Mariategui, sempre dicía que hai que crear proxectos socialistas propios, que hai que facer creacións heroicas e non copias, non calcos. Iso dicía cando América Latina sempre miraba a Europa, e mire como está Europa agora!

Creo que a Esquerda Abertzale ha tido sorte porque bebeu do marxismo e dos movementos de liberación nacional unha cultura política heterodoxa. Iso é riqueza para facer fronte á situación actual. A tendencia dalgúns cara á socialdemocracia europea (dos países do norte de Europa) é un gran erro. Sempre se pode aprender de todo, incluída a esquerda do norte de Europa, pero xa morreu a socialdemocracia como proxecto político, a pesar de que Podemos foi un intento de salvar eses valores. A única rexión do mundo que constrúe unha alternativa ao neoliberalismo é Latinoamérica. Aquí debátese sobre a soberanía e a democracia que tanto nos interesa, e sobre as fronteiras que están máis aló da trampa que nos impuxo a democracia liberal e burguesa. Temos moito que aprender para construír o noso proxecto, sen ter copia.

Fálase dun retroceso dos gobernos progresistas no repunte polas derrotas electorais sufridas en países como Arxentina ou Venezuela. Cre que están en crise?

Marx dicía que a historia se move como ondas, que hai avances e retrocesos. É verdade que iamos subindo, e de súpeto metémonos/metémosnos no atraso, desde a morte de Chávez, pero non foi así. Arxentina quítame máis que Venezuela, porque é o primeiro goberno que se perde desde 1998. A iso súmase o forte descenso do prezo do petróleo e o sufrimento das economías baseadas na venda de materias primas.

Aínda que construímos un escenario post-neoliberal capaz de recuperar a soberanía e repartir as riquezas, non creamos unha transformación cultural imprescindible. Hai que recoñecer que o capitalismo segue sendo hexemónico a nivel cultural, en Latinoamérica e en todo o mundo. Agora serán novos retos. Unha famosa pintura di: “Cando tiñamos respostas cambiáronnos as preguntas”. E así nos sucedeu. En América Latina fáltanos actualizar o proxecto, porque hai que volver encantar aos que agora teñen dereito a voto, xa que están a votar as xeracións que non coñeceron o neoliberalismo.