O Goberno de UPN comezou a probar o modelo British no curso 1997-1998. O TIL (Tratamento Integrado das Linguas) e o PDI (Programa de Aprendizaxe de Inglés). Querían preparar aos alumnos para un mundo globalizado, para que os máis pequenos puidesen adquirir un nivel de inglés excelente para poder traballar no mercado laboral. Non dicían que atoparan unha boa maneira de frear o modelo D que se estaba expandindo. No Estado español, as forzas de dereitas utilizan unha estratexia similar para debilitar as linguas da Comunidade Valenciana, Baleares e Galicia.

O PDI implantado está situado en 106 centros da rede pública de Navarra, cinco deles son centros D e o resto centros A e G. No sistema educativo converteuse en obxectivo a lingua, o inglés, e no camiño quedáronse no txoko as interesantes liñas de traballo desenvolvidas durante anos, como a coeducación, a convivencia e a lectura.

Desde British até o PDI, a implantación do programa tivo carencias pedagóxicas e baleiros evidentes, que explicaremos a continuación. Con todo, o sindicato Steilas opinou que, aínda que a metodoloxía fose excelente, é cuestionable que o sistema educativo asuma a lingua estranxeira como principal obxectivo e destine os recursos a iso.

A pataca quente púxoa en marcha o Goberno de UPN e agora tena nas súas mans un Goberno formado por Geroa Bai, EH Bildu, Podemos e Esquerda-Ezkerra. Presentou o deseño dunha avaliación nunca antes realizada, na que se realizarán enquisas, entrevistas e grupos de discusión con directores, profesores e pais dos centros educativos, e na que participarán universidades e empresas externas. Mentres tanto, no acordo programático do Goberno di: “Deixarase de difundir o PDI polo menos durante un ano para avaliar o programa actual e deseñar un novo plan de tratamento integrado das linguas”. Por tanto, o programa non se estenderá aos centros que non o teñan, pero os que o teñan seguirán e os de 3 anos tamén poderán comezar en setembro de 2016.

Segundo a información recibida polo Goberno de Navarra, o Programa de Aprendizaxe de Inglés na súa aplicación incumpriu os protocolos e normas que se esixen neste caso. A valoración dos técnicos do Departamento de Inglés e Outras Linguas Estranxeiras é similar: nos dous últimos cursos, só un de cada dez centros nos que se implantou a PDI ten unha valoración positiva da súa implantación. Aconsellouse que non se establecese en tres cuartas partes dos centros.

Como explicar a fotosíntesis si non o saben en inglés?

Antes de responder a esta pregunta, contemos cales son as principais características do programa PDI. En Educación Infantil (3-6 anos) e Primaria (6-12 anos) está a implantarse. Segundo o centro e a idade, entre un 30 e un 40% das materias impártense en inglés. Por tanto, non se trata de que o inglés sexa unha materia, senón de que se impartan materias como matemáticas, medio ambiente, plástica… en inglés. Os nenos teñen dous titores, un imparte as materias en inglés e o outro en castelán. Só cinco centros están en eúscaro e inglés, é dicir, no modelo D-IIP.

En opinión de Steilas “o programa non ten ningunha base pedagóxica”. E cando di iso refírese, entre outras cousas, á formación do profesorado. O obxectivo primordial do Departamento de Educación é que o profesorado alcance o nivel C1, que é a aprendizaxe do inglés, e a iso destináronse os investimentos. Con todo, é moi diferente preparar aos profesores para impartir materias en inglés. Neste sentido, a coordinación entre ambos os titores é fundamental para controlar como se ensinan as materias en cada lingua. Con todo, “os titores non teñen tempo para a coordinación, aproveitan os descansos, falan nos corredores, falan de WhatsApp e de e-mail”.

O programa PDI é un modelo de semiinmersión. Os nenos e nenas de Infantil e Primaria non dominan o inglés e á hora de explicar os contidos, a miúdo teñen que baixar o nivel de explicación ou utilizar recursos visuais. O neno utilizaría as súas propias palabras para explicar a fotosíntesis no idioma que domina. En cambio, non se desenvolve en inglés e aprende de memoria frases, entre outras cousas. En matemáticas, plástica ou educación física non hai tanta perda, pero nas materias nas que a linguaxe ten moito que dicir, si, en ciencias naturais e sociais.

Enfurecido, decepcionado e canso polo profesorado

O sindicato Steilas dirixiuse a varios profesores para realizar un informe sobre o PDI. Para saber máis sobre o seu traballo e as súas condicións indicamos que ARGIA entrevistaría a algún profesor. A resposta foi clara: “Poida que alguén diga que si, pero non creo que queira que apareza”. O profesorado está decepcionado por moitas razóns: por non ter unha formación axeitada, por non ter tempo para coordinarse co outro titor na escola, por andar bailando dun centro a outro, por obrigarlles a traballar no PDI…

O Departamento de Educación puxo en marcha o programa PDI e estendeuse por toda Navarra, pero non hai suficientes profesores con formación axeitada. Non hai suficientes profesores co nivel C1 de inglés e o título de Educación Infantil ou Primaria. Por tanto, utilizaron máis dun truco para que poidan ter profesores que impartan PDI. De feito, pídeselles aos profesores o nivel C1, pero como non hai suficientes profesores para atender a demanda, tamén se lles puxo a traballar aos que teñen o nivel B2. Agora, o nivel C1 foi acreditado provisionalmente ao profesorado até 2021. Steilas dixo: “Máis do 80% dos profesores din ter o C1, é dicir, a metade ten o certificado provisional”. Hai profesores con nivel C1 pero que non teñen o título de Educación Infantil e Primaria. A eles dotáronlles de medios máis rápidos para conseguir os seus títulos.

O profesorado do PDI non ten as condicións máis axeitadas para traballar. O que é curioso é que hai profesores que teñen o nivel C1, pero están a tentar ocultalo, porque non queren participar neste programa, porque saben que teñen pouco tempo para preparar as clases, que teñen moi pouco formación e que cada un ten que dar moito de si. Outros con C1 opinan que non teñen un nivel suficiente para ensinar as leccións en inglés aos alumnos.

Os alumnos son capaces de seguir o ritmo?

Uns si e outro non. Un exemplo dado por Steilas: “En Zambia, nada máis empezar a escola fano todo en inglés. Os máis rápidos cólleno todo, e os que non o collen quedan no camiño”. No programa IIP, o inglés non toma tantas horas como en Zambia, pero xorden problemas. Os nenos con dificultades no proceso de aprendizaxe antes do PDI aloxábanse na aula e saían de cando en vez para recibir clases especiais. Agora, todas as horas que se imparten en inglés están fóra da clase. Outros nenos e nenas tiveron que quedar sen repetir curso, xa que os nenos e nenas do ano que vén comezaron no programa IIP. Os alumnos alófonos tamén teñen traballo. De casa non traen nin o eúscaro nin o castelán, son fillos de senegaleses, romaneses e magrebís, entre outros. Unha lingua en casa e dúas novas na escola (inglés-castelán ou inglés-euskera).

Os propios profesores din que os pequenos atrasos no proceso de aprendizaxe convertéronse en necesidades especiais permanentes.

En ningún outro lugar de Europa

En Europa, o único territorio que funciona como Navarra é Cantabria do Estado español. Alí tamén se empezan a ensinar materias en inglés en Educación Infantil. No Estado español (tamén na CAV) o máis habitual é que aos 3 anos empece a aprender inglés como materia. En Europa, en xeral, comezan máis tarde.

Os expertos teñen serias dúbidas sobre os beneficios de iniciarse na aprendizaxe da lingua estranxeira en idades tan temperás. 2014 (ARGIA núm. 2.424) Pedimos a tres expertos a súa opinión sobre o método de ensino do inglés na educación da CAV. Non son modelos lingüísticos equiparables o da CAV e o de Navarra, pero cremos que as palabras dos expertos son válidas. Jasone Cenoz (Catedrática de Ciencias da Educación da UPV/EHU) apenas cre que empezar a ensinar inglés aos 4 anos ten vantaxes. Se se desenvolven mellor na pronuncia: “Pero non cos profesores de aquí, e para conseguir a pronuncia necesítase un input lingüístico masivo”. Uri Ruiz Bikandi (Profesora de Didáctica da Lingua na Escola Universitaria de Maxisterio de Vitoria-Gasteiz na UPV/EHU) considera un gasto inútil comezar axiña que co inglés, “e metendo o inglés cedo podes perder o espazo que tiñas para o eúscaro. En Navarra fixérono”. Preguntada por Itziar Elorza (profesora da Escola Universitaria de Maxisterio de Donostia-San Sebastián na UPV/EHU) si é rendible para a sociedade ensinar inglés entre 4 e 8 anos, respondeunos que pode ser dubidoso: “Se máis adiante se puxesen os mesmos recursos económicos e fixésese doutra maneira…”, e trátase da xestión lingüística da CAV, que recibiu unha valoración moi superior á de Navarra.

Democratización?

Aprender inglés é o luxo dos centros privados. UPN, algúns sindicatos e grupos de pais e nais afirman que si o era. Eles, en cambio, afirman que democratizaron o modelo de educación para familias de alto nivel socioeconómico grazas á integración do programa IIP nos centros públicos. Steilas cre que sucedeu o contrario, xa que se estenderon as brechas entre os alumnos dos diferentes niveis socioeconómicos. Canto máis alta sexa a familia, máis recursos para axudar ao alumno, se non se desenvolve na escola pode axudar aos seus pais (ten máis posibilidades de aprender inglés), ou no inverno irá á academia e no verán a Irlanda. Un alumno con poucos recursos non terá esa oportunidade e un grave risco de non aprender inglés e non superar o resto das materias.

Non é unha oportunidade única para todos, e ademais, en moitos pobos, porque hai un só centro, non tiveron outra opción, o PDI si ou si.

Se superou o exame a esta sala ou á outra habitación

Tomemos o exemplo do eúscaro. Na contorna castellanohablante o alumnado estudou en eúscaro entre un 30 e un 40% das materias anuais. Con 12 anos realizou o exame de eúscaro e non superouno. O neno foi trasladado á liña que está totalmente en castelán. Iso é o que fan en Navarra na Educación Secundaria Obrigatoria. Antes de comezar a ESO teñen que pasar o tamiz. Quen superen o exame de inglés seguirán no modelo castelán-inglés e quen non o superen en castelán. Despois de anos comendo grandes doses de inglés, acabouse. É nesta aula onde se concentran os alófonos de casa, os que empezaron tarde na escola, os que teñen dificultades especiais para aprender...