O debate non é antonte. Pero a proposta do PNV de crear unha Seguridade Social vasca na asemblea xeral que celebrou en Pamplona cos seus afiliados tivo moitas reaccións, seguramente porque os dirixentes de Sabin Etxea metéronse en detalles sobre como levar a cabo este plan. A presidenta do EBB do PNV, Itxaso Atutxa, fíxoo pola radio: “En Euskadi xestionamos os temas económicos con mellores resultados”.

O PSE levantou de inmediato a pantasma da falta de viabilidade, con saldos negativos na CAV e Navarra desde hai tempo, e EH Bildu fixo un chamamento á colaboración. A coalición abertzale ha proposto no Congreso dos Deputados subir a pensión mínima a 1.080 euros, coincidindo coa reivindicación das plataformas de pensionistas.

Pero, que sistema de pensións necesitariamos no futuro? Para axudar a debuxar isto aquí hai cinco preguntas básicas e respostas.

1) EN QUE SITUACIÓN ATOPÁMONOS?

Aínda que a Seguridade Social está recoñecida no Estatuto de Gernika, esta competencia nunca foi transferida. En consecuencia, os xubilados e outros sectores sociais reciben as súas pensións da denominada “caixa única” do Estado español. Nos últimos nove anos tomamos máis do que os cotizantes da CAV e Navarra traen a esa caixa para pagar as súas pensións –en total, en Hego Euskal Herria hai 660.000 pensionistas–.

Ese déficit é o que utilizan os defensores do modelo centralizado para argumentar que o sistema vasco de pensións non sería sostible, xa que suporía un desfasamento total de 2.000 millóns de euros. Con todo, os jeltzales consideran que a situación é “conxuntural” e que hai outros factores na sustentabilidade das pensións: a estrutura de mercado de traballo, a evolución salarial, etc. Neste debate de viabilidade, LAB tamén incluíu o suspenso: non se trata de si o sistema de pensións propio sería viable, senón de como facelo viable.

Moitos dos seus axentes consideraron esgotado o modelo do sistema de pensións español. Un dato rechamante: nos últimos catro anos Madrid meteu a man no fondo de reserva de pensións e pasou de ter 66.000 millóns de euros aforrados a 33.000 millóns. Neste paso, en 2019 a potaxe estaría baleiro. Isto pon de manifesto que o problema do déficit é xeneralizado.

2) SI SOMOS CADA VEZ MAIORES, COMO MANTER As PENSIÓNS?

A poboación está a envellecer, nacemos menos nenos e morremos máis tarde.A OCDE calcula que a poboación maior de 64 anos pasará do 28% ao 51% en 2050. Na CAV, hai 1,68 pensionistas por cada un, mentres que en Navarra a cobertura é de 1,96. A receita da OCDE é contraditoria: flexibilizar aínda máis o mercado laboral e suprimir as xubilacións anticipadas –ao parecer, profundar nas reformas laborais e de pensións do PP–.

Pero non se fixa no outro lado da moeda. A promoción das posibilidades de emprego e salario digno para os mozos veríase influída pola media das bases de cotización e pola taxa de natalidade. A cuestión das pensións está directamente relacionada coas condicións de inserción laboral dos mozos.

3) QUEN DEBE PAGAR As PENSIÓNS?

O sistema público actual é no seu maior parte contributivo. É dicir, do salario bruto destinamos un importe a alimentar esa “caixa” de pensións, e no futuro teremos pensións contributivas –dentro das cantidades mínimas e máximas–.

Con todo, nalgúns países europeos existe un mecanismo mixto. É dicir, parte do custo das pensións págase a conta dos orzamentos; o Estado garante que as pensións, hospitais e escolas estean abertas.

Tamén existe a posibilidade de financiar o sistema vía impostos. O PNV aprobou un documento no que defende que as pensións non contributivas e a renda de garantía de ingresos pagaríanse co recadado.

4) IMOS Á PRIVATIZACIÓN?

Os jeltzales tamén prevén outra vía de financiamento: complementar as prestacións con EPSV. Estas sociedades de previsión teñen un gran peso na Comunidade Autónoma Vasca e supoñen unha recadación de aforros de miles de millóns de euros. Como teñen bonificacións, estiveron moitas veces no bulebule das denuncias de fuga fiscal.

A cuestión público-privada xera moita desconfianza, tamén no tema das pensións. Talvez cun uso axeitado poderían servir para dignificar a xubilación dos traballadores. Por exemplo, os funcionarios teñen as súas propias EPSV, Itzarri e Elkarkidetza. Neste caso concreto, tal e como se recolle na negociación colectiva, a Administración debe achegar unha cantidade para dotar a estas EPSV –o sindicato ELA denunciou que o Goberno Vasco non está a realizar esas achegas–. Tamén debería aclararse si a redución das pensións públicas é a compensación polo fomento das previsións adicionais.

5) COMO DEBERÍA UN SISTEMA DE PENSIÓNS XUSTO E SOLIDARIO?

Sete de cada dez pensionistas de Hego Euskal Herria cobra actualmente menos de 1.000 euros ao mes, dos cales a metade ten unha pensión media de 665 euros. Canto fai falta para que a futura Seguridade Social Vasca ofreza pensións dignas? Que debería pór?

A plataforma de pensionistas de Euskal Herria deixou claro que por baixo dos 1.080 euros só hai pobreza e exclusión social. Para iso, presentou unha iniciativa lexislativa popular no Parlamento Vasco na que pide que se completen as pensións máis baixas até ese mínimo. Con todo, a iniciativa foi rexeitada cos votos en contra de PNV, PSE e pp. Agora están a recoller firmas.