Multimedia, en catro idiomas, 150 metros cadrados, máis de 400 ilustracións, vellas películas e arquivos case descoñecidos até agora, imaxes tridimensionais, creacións de vídeo propias… Estas son as características da exposición Soka organizada por Euskal Kultur Erakundea, si queredes ficha técnica. Durante estas semanas, até o 2 de abril, pódese ver e escoitar no Koldo Mitxelena Kulturunea de Donostia, a saber onde irá despois.

Estes datos serían suficientes, si non confías na miña palabra para saber que estamos a falar dunha exposición que é valiosa por si mesma. Pero unha cousa é iso e outra é, ademais, mergullarse nela baixo a dirección –perdoen– dos dous popes principais da danza tradicional vasca na actualidade.

Gozamos desta oportunidade na tarde do 25 de febreiro. Comezamos en Soka da man de Oier Araolaza e Juan Antonio Urbeltz, e neste caso a frase non é metafórica: de verdade pedíronnos que nos agarrásemos as mans para iniciar a visita guiada. Cando estabamos así aprendemos durante polo menos 500 anos que non só se bailaba, senón que tamén se canalizaron relacións de parella nas prazas do País Vasco, ata que no século XVIII a Igrexa proclamou pecado o contacto obsceno das peles e no seu lugar o pano.

“Ese foi o comezo do fin”, di Araolaza, “cando perdeu a súa función os mozos deixaron a soka-dantza”. O segundo golpe foi pasar da rutina de traballar en equipo á exhibición ximnástica dun individuo, que é hoxe o aurresku. En calquera caso, a tradición da soka-dantza é que os vascos somos moi igualitarios, segundo explicou Juan Antonio Urbeltz. “Por iso non temos un mito heroico”.

Unha vez desatadas as mans, trasladámonos dunha parte a outra da exposición, seguindo unha mecánica determinada: Araolaza preguntou, Urbeltz respondeu. O que respondeu de forma prodixiosa, ás veces un pouco caótica, integrando vivencias nun océano erudicionario. Algúns estudados: a tradición e a creación son perfectamente compatibles si faise ben; na invención tamén se debe a fidelidade ao patrimonio recibido; e non hai indicios de bailaríns vascos que estaban na corte dos reis de Francia no rexistro histórico, pero hai indicios en relación coa corte de Milán.

O panel sobre xénero foi o último nó da corda. “Aquí están as imaxes máis antigas da exposición”, aclarou Oier Araolaza, “é curioso porque o máis antigo que temos é o dunha muller; moitas veces díxose que a danza vasca foi bailada sobre todo polos homes, e aquí podemos ver ás mulleres bailando o aurresku en 1921 en honra a un grupo de remeiros”. Mulleres e en grupo, dándose a man. Cousas prohibidas polo século XX.