Si tiveses que debuxar a túa infancia...

Sería gris. Infancia industrial nun pequeno pobo da zona mineira de Asturias. A miña é a infancia dun mundo desaparecido. Minas de carbón, sindicatos, ambiente de hospedaxe entre a tose dos traballadores... Veño dunha forma de vida entre o mundo industrial e o ambiente rural, unha contorna xeograficamente e socialmente illado. A principios da década de 1990, debido á nosa grave situación económica, os pais víronse obrigados a retirar a televisión das súas casas. Atopei a salvación nos libros. Axudáronme a escapar dun mundo que non me gustaba, a descubrir outros mundos e a desenvolver curiosidade.

Debuxabas eses mundos de curiosidade?

Copiaba cómics de Asterix, ilustraba revistas do colexio, facía caricaturas de amigos e profesores... Non tiña entón capacidade para relacionarme coa xente. A miña palabra era tan breve como obtusa. Comunicábame debuxando. Por iso seguín debuxando. A medida que se desenvolve o don da palabra, o debuxo vólvese inútil para a xente. Antes de que eu aprendese a defender con palabras, xa era tarde para rexeitar o debuxo, xa tiña o meu sexto dedo no lapis. É paradoxal deixar ao carón a capacidade de debuxar na educación que nos prepara para a sociedade da imaxe.

Din que es “delgado, tímido, provincial e socialdemócrata”.

Que din de nós os nosos currículos? Poucas cousas. Non explican de onde vimos, por que somos como somos, por que unha expresión nos tenta máis que outra, por que facemos o que facemos... Por iso interésame definirme. Este catro títulos preséntanme moito mellor que os meus títulos universitarios. Si crioume e criado en Madrid ou Barcelona, sería outro debuxante. En Asturias non tiña feed-backs, non podía conectarme con ninguén. As miñas influencias non teñen nada que ver co cómic. Estiven afastado do apaixonado mundo dos debuxantes e os ilustradores até aterrar en Angulema. Así escribín os meus libros. Non é casualidade que as miñas primeiras obras instálense en Crimea ou Palestina, en zonas que non coñecía ben. Vivindo nun pobo afogado de 2.000 habitantes, o corpo pedíame o mundo. En cambio, ao pór as maletas en Angulema, empecei a debuxar as contas de Asturias. Todo ten sentido na traxectoria dun autor. É imprescindible coñecer o estilo de vida do autor para comprender o seu traballo. Por iso, moitas veces interésame a vida do autor máis que a obra do autor.

Como definirías o teu debuxo?

É bastante libre. Un pouco sucio. En canto a formas, perspectivas e personaxes, parece pouco traballado, pero con moito detalle. Intento moitísimo que a contorna, o escenario, sexa real. Empéñome en dar unha imaxe real aos personaxes. Éme imprescindible a veracidade dos detalles. O debuxo libérame e átame a documentación. Nesta loita non é fácil atopar o equilibrio entre as palabras e a imaxe. O dublinés, por exemplo, desequilibrábase en favor da palabra. CoA Balada do Norte decidinme a quitar o texto, a filtrar as miñas intencións e a guialo coa maior precisión posible. Non hai manual. É unha regra de ouro de moitos non repetir o que aparece no debuxo, pero ás veces iso é o que me interesa. Cada un ten que atopar o seu estilo, a súa voz, o seu ton. O libro funciona si atrapa ao lector. Non hai máis.

Vostede, até agora, atopou a súa voz en contextos históricos.

A historia viste a actualidade con realismo.Refírome á guerra dA guerre du Professeur Bertenev, á nacionalidade, á amizade de tempos... No Café Budapest, sobre a identidade, sobre a relixión, sobre o bando dos conflitos... Son temas moi universais que non pasan de moda. Os meus traballos están cheos de reflexións da historia e da literatura. Sitúome nun lugar concreto da historia e intento reflexionar sobre os temas actuais. Creo personaxes de ficción nun escenario real. Non podería encadear a ningún lector cun libro que relata a guerra de Crimea como tal. Non diría nada interesante que ninguén diga antes. A memoria non é só contar o pasado, senón tamén entender o presente.

O poeta escribiría que a memoria se parece ás minas.

Da memoria das minas e da mina da memoria, conta A Balada do Norte. En Asturias, suxeriuse o ano 1934 e todo é moi mítico, romántico, pero ninguén sabe exactamente o que pasou. Uns inventan o que non sucedeu, outros lembran o que lles convén, e sen darnos conta, falamos dunha vida que vai desaparecer totalmente indigna. O esquecemento é inxusto. A zona mineira gris de Asturias non se corresponde coa Asturias turística, bucólica e gastronómica que se quere vender. Todos os males do mundo atribúense ás loitas sindicais de entón, aos cortes de estrada dos días de folga e aos chorros de tose dos mineiros. Non hai conciencia dese mundo. Somos o po que se esconde baixo as Lanpas, un territorio sacrificado pola industria e o carbón, moi degradado social, ecolóxico e íntimo. A vida non termina cando se esfuman dos telexornais. Hai xente que segue alí, outros se teñen que marchar, pero todos están mal. Asturias foi moi inxusto coa súa historia.

As autoridades insisten en non confundir a memoria coa política.

Para min todo é político. Os meus libros non se parecen, pero todos teñen algo de político. As miñas obras son obras que xorden das preguntas, e detrás de calquera pregunta está a política. Aínda que a coherencia política non está de moda, tento mantela. A política non é o baile de cadeiras dos partidos, senón todo aquilo que parte da honestidade. Ser honesto comigo mesmo é a única maneira de ser honesto cos lectores. Se un autor se engana a si mesmo, engana aos seus lectores. A falta de honestidade, son inútiles os debuxos máis belos do mundo, os meus ollos non os considerarán belos. Honradez, honestidade e honradez. Non hai nada máis político que iso.

“Je suis Charlie” gritou todo o mundo.

Ao principio, Charlie era todo o mundo, púxose en marcha unha reacción solidaria automática, levou a cabo unha concentración encabezada por dirixentes de todo o mundo en París, Charlie Hebdo foi declarado patrimonio nacional do estado... pero co paso dos meses, os debuxantes da revista perdéronse nun deserto sen oasis e sentíronse sós. Foron moi coherentes coa súa natureza. Seguen facendo un humor cru e provocador que nunca pode ser de mal gusto. Os que non podían soportar a presión quedáronse no camiño. Pero, ao final, ninguén se acorda de Charlie Hebdo. Cada vez ouzo a máis xente que van acabar de pechar. Se traballase en Charlie Hebdon, tería todos os días o hálito da autocensura no queixo. Até onde chegar, cando cortar... Non podo rirme de nada. Póñome límites. Nos meus libros, pola contra, sinto libre.

Que di vostede ao ver a lista de nomeados ao Gran Premio do Festival de cómic de Angulema composta exclusivamente por homes?

O mundo está a cambiar, a sociedade está a cambiar, pero o festival segue igual. A organización púxose cómoda. Non quixeron facer un esforzo por ver o evidente. Escondéronse no fígado da masculinidad da historia do cómic. A pesar de estalar este ano, o caso é de hai tempo. Os homes xogamos até agora un papel moi cómodo. Fixémonos crer que non era a nosa loita por non renunciar aos nosos privilexios. Como non vai ser a nosa loita? Durante a festa, os cómics femininas que dirixiron a protesta exhibiron vinte viñetas de todo tipo, preguntando ao público se cada unha delas fora debuxada por unha muller ou un home. O público xulgaba que eran tres as feitas polas súas esposas. Na práctica, todas pertencían a mulleres. É moi significativo. Os nosos prexuízos déixannos á vista. A todos tócanos cambiar, tamén ao festival de Angulema.

O mercado pode cambiar de autor?

O mercado do cómic español ha percorrido, gañou lectores, conseguiu o seu oco nos grandes almacéns, ten un premio nacional que lle dá prestixio, chámannos de festivais literarios... pero o mercado non é suficiente para cativar a ninguén. En Francia, en cambio, atópase a industria do cómic, a competencia por tragar a maior parte da torta. Así, os que traballan con grandes editoriais teñen que publicalo cada seis meses, pídeselles que debuxen o que se vende, teñen datas de entrega moi estritas... Non teñen nada que ver cos que pasan dous ou tres anos facendo un libro. Eles saben que non poderán vivir diso. Francotiradores, independentes. Para min non é só crear cómics dramáticos, senón tamén facer ilustracións ou dar talleres. Non estou obsesionado con sacar a vida do cómic. Non en balde Eddie Campbell, creador de cómics, afirma que o cómic alcanzou o nivel de estimación intelectual que alcanzou a poesía no século XIX e que, como poesía, tócanos afundirnos no esquecemento. É unha boa pauta para pór os pés no solo e deixar voar a mente.

Deixar voar a mente... até atopar a propia néboa?

Vivo na confusión do que quero facer, do que podo facer, do que só é meu e do que fago polos demais. Non son unha persoa moi segura. Non teño principios, verdades absolutas, palabras extremas. Vivo no camiño da curiosidade, da procura constante. Nestes tempos nos que todo é cambiante, difuso e líquido, este é un campo moi deslizante e fráxil. O mundo vai demasiado rápido para ter unha visión monolítica de todo. Son como un traxe de segunda man, nunca de moda, nunca do todo fóra de lugar e ao final atopa o seu sitio.

Para as autoridades, a cultura sempre é de última man.

En Francia, o verdadeiro Ministerio de Cultura é desde os anos 80. Move o diñeiro e ten unha estratexia a favor da excepción cultural. Dá diñeiro ao cine francés porque é francés, establece cotas en salas de cine, ten unha ampla rede de bibliotecas e librarías, impulsa festivais... A pesar dos craqueos, a cultura é un valor engadido para Francia. As facilidades que hai en Francia non as soño en España. Porque en España non se lle dá importancia á cultura. Os escritores españois non son peores que os franceses, os músicos franceses non son mellores que os españois... a rede de traballo e a percepción da xente marcan a diferenza. Por exemplo, o cómic é unha paixón que se traballa desde nenos en Francia. O mercado inviste diñeiro, as bibliotecas das escolas están cheas de cómics, fanse festivais para nenos... En España non se coida a ningún futuro lector. Así, de onde vai atraer aos afeccionados? Querer cultivar sen sementar non ten nada que ver coa cultura.

Sementando ou recollendo as colleitas, como debuxarías ao teu avó Alfonso Zapico?

Aparezo debuxando libros, sen ter que sufrir ese bulebule de 24 horas de creador independente. Como non vou ser de moda entón, lembrarei que cando gañei o premio nacional tampouco era un autor de moda. Cando o espello me revela que a roupa de segunda man está cada vez máis engurrada, consolareime pensando que me atraía máis que a obra do autor. Espero poder seguir desenvolvendo a curiosidade cos grises da infancia ou coas cores atopadas na vida.