Que é o corpo?

Dicía Michel de Certeau: o corpo é difícil de atopar tal cal. Non sabemos exactamente onde comeza, onde acaba. A voz, por exemplo, é parte do corpo? E a maneira de falar? A forma de expresarse? O movemento do corpo tamén forma parte do corpo?

Que pode responder a filosofía?

Quizá a filosofía non teña que pensar que é o corpo, cales son os seus límites. Quizá sexa máis importante preguntar cales son as pegadas que deixa o corpo no mundo. E así se pode entender unha das maiores reproches que os estudos de xénero e os movementos feministas han feito á historia da filosofía: a ausencia total de pegadas corporais nos textos.

Non hai corpo, por tanto, nos textos.

A historia da filosofía canónica foi escrita nunha lingua supostamente neutra, na que o suxeito que escribía non deixaba marcas de sexualidade. Jacques Derrida comezou a inscribir marcas do corpo sexuado en textos de marcado carácter filosófico, nos que falou da psicanálise de Platón, Heidegger ou Lacan. E non só as pegadas do propio corpo sexuado, senón tamén do corpo colonizado, o corpo xudeu. Derrida dicía que o que máis lle interesaba dos filósofos que leu era coñecer a súa vida sexual, entendida de forma ampla: sexualidade, corpo, etc. Precisamente, o que nunca aparecera nos seus textos.

Pero, de súpeto, empezaron a deslizar os corpos.

A partir da segunda metade do século XX, a reflexión sobre o corpo foi unha das grandes achegas do feminismo e a filosofía contemporánea. Por exemplo, todo o que non é o noso corpo apareceu no noso corpo. Non a nosa, senón a que é o resultado da moral e da ideoloxía de cada época, toda a violencia que cada época impón ao corpo. Así como as diferentes formas utilizadas polo corpo para a emancipación.

Porque os corpos non son un só.

Hoxe sabemos máis que nunca que o corpo íntimo é o que menos medo ten ao sistema. Este sistema promove por unha banda moitas formas de exposición corporal, do espectáculo, mediáticamente, pornográficamente; e por outro, criminaliza a eses corpos que saen á rúa para reivindicar a quen toman o espazo público moitas cousas que teñen que ver politicamente co corpo. A algúns lles gustaría que estas cousas permanecesen pechas nun espazo íntimo ou privado.

Ante o corpo íntimo, que?

Corpo público ou político. Cada Estado regula, de forma totalmente relativa, que corpos teñen, por exemplo, o dereito a contraer matrimonio, o dereito a ser pais, o sexo, o dereito a cambiar o propio corpo. Había que desmontar, sobre todo a partir dos anos 60 do século pasado, a idea de que o corpo era unha cousa privada.

Fíxose, por suposto.

Esta denuncia pódese ler nas modernas redaccións do século XX: O corpo social enfermo e psiquiátrico de Antonín Artaud, os corpos pobres e fragmentados de Samuel Beckett, os corpos esvaecidos de Marguerite Duras, o erotismo homosexual de Jean Genet ou a escritura feminina e colonizada de Helene Cixous. Evelyn Grosmman falou sobre a necesidade de inventar outros corpos, de buscar outros modelos sociais e políticos. E non só a través da exploración íntima, senón tamén a través da exploración do corpo social, sexual, politicamente invisible.

Mencionou o cambio de corpo. Pero até onde?

O noso tempo foi o que estivo máis preto de facer crer que podemos ter o corpo que queremos. Con autotransformación do propio corpo: dietas, cirurxía, hormonas e, sobre todo, moda no sentido máis amplo. Continuamente propónllenos formas de autodiseñar os corpos que queremos ser.

O corpo que queremos, é posible?

O debate sobre o cambio de corpo ten dous niveis. Por unha banda, na vida neoliberal, o cambio de corpo é unha opción, entre outras: ofrécesenos a posibilidade de cambiar de traballo, de país, de parella, cambiar a idade da maternidade ou as formas de experimentar a maternidade. Pero, doutra banda, o cambio do propio corpo é unha das maiores loitas en torno ao xénero. A loita polo corpo é unha loita pola soberanía, nese sentido.

E o propio corpo como campo de batalla.

A visibilidade do corpo é, ao mesmo tempo, un importante recurso económico explotado pola televisión e este tipo de industrias. Pero tamén son moitas as ferramentas que utilizan colectivos feministas e antisistemas. Estas últimas non son recoñecidas e criminalizadas publicamente a falta dunha lexislación que protexa a súa liberdade de acción. Nestes casos, o corpo convértese en sinónimo de protesta.