Markel Olano xa avisou en campaña electoral de 2015 da construción da incineradora de Zubieta, e a nova Deputación, integrada por PNV e PSE, púxose inmediatamente en marcha para dar cumprimento á proposta. O deputado de Medio Ambiente, José Ignacio Asensio, sinalou gráficamente que “a contrarreloxo”.

Antes da carreira contrarreloxo, organizaron un Blitzkrieg, unha guerra de raios, para construír o forno que non poden facer desde 2002. Unha guerra rápida para reorganizar a xestión dos residuos segundo o PIGRUG de fai 15 anos, atacando en dúas frontes principais: por unha banda, revivir o PIGRUG, e por outro, desmantelar a xestión alternativa que se estendeu en Gipuzkoa no últimos catro ou cinco anos.

Un paso atrás na recollida selectiva

O lector non guipuscoano podería pensar: “O PNV e o PSE están a retirar a Porta a Porta en todos os pobos que poden”. É máis complexo que iso, pero sempre cumpren coa regra de ouro: reducir polo menos un nivel de obrigatoriedade –e, por tanto, de resultados–.

Nos pobos nos que está implantado a Porta a Porta, en ocasións o alcalde volveu a instalar colectores libres directamente, como en Pasaia e Lazkao, sen interrogatorios. Noutras ocasións, organizouse unha consulta popular que permitirá aos cidadáns elixir entre dous sistemas obrigatorios, a Porta a Porta ou os colectores controlados con chips. A modo de resumo, equivalente ao Tolosano ou Mondragón.

Pola contra, o alcalde do PNV de Tolosa, que desde o principio contaba cun sistema de colectores controlados, decidiu baixar o nivel e volver aos primeiros colectores case incontrolados. Polo momento, o único caso no que PNV e EHBildu lograron acordar o mixto de Porta a Porta é Lezo.

En todas as administracións renovadas en maio de 2015 non se detectou un único cambio que reduza o último rexeitamento (que xustifica os vertedoiros, a TMB, a incineradora e outras grandes infraestruturas contaminantes), senón que os cambios sempre aumentan a posibilidade de engadir o último lixo.

Outra parte da ofensiva para derrubar o modelo Zero Zabor foi asumida polas mancomunidades e o Consorcio de Residuos de Gipuzkoa, castigando con novas taxas aos concellos que máis reciclan. Por cada tonelada que se lle entregue por separado, este ano pagaráselle entre un 44% e un 88% máis que o ano pasado, mentres que o rexeitamento final, que complica o tratamento e xera problemas, encarécese moito menos. Por pór un exemplo, Hernani terá que pagar un 39% máis de lixo ao GHK coa entrega de 53 quilogramos de rexeitamento por persoa e ano, moito máis que Donostia, que lle entrega 274 quilogramos de lixo mesturado.

As novas taxas, ademais de ser inxustas desde o punto de vista máis elemental da xustiza, encarecerán moito aos concellos o custo dunha boa recollida selectiva. En toda Europa, e moi preto de nós en Cataluña, onde se tende a castigar o último rexeitamento, as autoridades de Gipuzkoa decidiron que a un concello sairalle máis barato entregar os residuos mesturados que recollelos selectivamente e reciclalos.

En vésperas das eleccións municipais, na primavera de 2015 o 31% da poboación guipuscoana vivía de forma selectiva en municipios que recollían máis do 70% dos residuos, xerando a maioría menos de 80 quilogramos de rexeitamento por persoa e ano. Neste sentido, era posible cumprir co previsto no plan presentado en febreiro de 2014 polo Deputado de Medio Ambiente, Iñaki Errazkin: Reducir o último rexeitamento en Gipuzkoa até 130.000 toneladas en 2016, para o seu fácil tratamento na CMT a finais de 2015, e almacenar as 70.000 toneladas de residuos inertes resultantes –que se irán reducindo nos próximos anos– na canteira de Osinbeltz de Zestoa.

Dixeches “Terra de Lixo Cero”?

Missing. Parece que nin sequera hai que desmontar aquel plan sen incineradora. Non busques en ningún sitio Gipuzkoa, territorio Zero Zabor. Un pequeno buraco de catro anos na historia de Gipuzkoa. Coma se nestes anos a cidadanía de Gipuzkoa non vería nada novo e non o probou, a DFG retomou o antigo PIGRUG que se redactou na década de 1990.

O pasado 18 de decembro o deputado Asensio presentou nas Xuntas Xerais de Gipuzkoa o seu Plan Estratéxico de Xestión 2015-2019, co obxectivo de dar resposta ás necesidades de Gipuzkoa nesta materia até 2045. No seu interior atópase unha planta de incineración con capacidade para queimar 200.000 toneladas ao ano, que prevé que se queimen 163.500.

Algunhas das críticas ao plan renovado son coñecidas desde 2002, porque cuestionan a incineración: prexudica a saúde pola contaminación, aumenta o cambio climático, é inimigo da reciclaxe, é caro, endebeda a cidadanía e ás administracións ao longo de todo o ano, as cinzas contaminantes necesitarán almacéns… Pero ademais, ao esforzo actual puxéronse en valor dúas deficiencias especiais.

Por unha banda, o aumento da poboación que xustificaría a previsión de residuos. Esta prognosis prevé en Gipuzkoa 30.000 habitantes máis dos previstos polo grupo de investigación Gaindegia. O propio redactor do plan recoñece a clave na páxina 100: “… sería unha previsión desexable de poboación, tendo en conta nos cálculos que un crecemento económico que sustentase os bastantes saldos de inmigración [suficientes, nun documento que non é máis que o castelán] que permitan as pensións do futuro e o estado de benestar...”. En canto á planificación dos residuos, Xabier Garmendia planificou o propio crecemento demográfico en Gipuzkoa, así como o número de inmigrantes que se terán que traer para manter o estado de benestar.

Aínda por riba, a prognosis non tivo en conta os avances logrados na recollida selectiva e na redución do último rexeitamento en Gipuzkoa durante estes anos. Desde que Usurbil estreou a recollida de Porta a Porta, demostrouse que se pode producir unha cantidade moito menor de rexeitamento en moi pouco tempo. Segundo explicou o grupo ecoloxista Eguzki, Gipuzkoa xera hoxe un 30% menos de residuos dos previstos pola propia Garmendia en 2002.

Por tanto, calquera deseñador debería prever a hipótese B de levar a curto prazo todo o territorio a unha boa recollida selectiva baseada en datos reais. Se se estendese a toda Gipuzkoa (707.000 habitantes) o que a poboación de Mondragón xerou en 2015 (106,13 kg), xeraríanse 75.100 toneladas de rexeitamento; se se estendesen as de Bergara (68,6 kg), xeraríanse 48.500 toneladas; e si limitásense aos 50,85 quilos de rexeitamento de Antzuola, xeraríanse 36.000 toneladas. Menos que as cinzas e escores que a incineradora deixaría tras o incendio de 163.000 toneladas. Non é de estrañar que moitos veciños do Alto Deba mobilícense polo plan B que eles xa teñen en marcha cando se lles anunciou un novo vertedoiro.

A incineradora quentará a lexislatura

O Grupo de Investigación Sanitaria e Incineración (OEIT) rexurdiu coa resurrección da incineradora de Zubieta. No ano 2004, numerosos profesionais sanitarios asinaron o documento denunciando a incineración. Tamén organizou un simposio internacional en 2006. Agora volveron a saír á luz pública para demostrar que é tan malo para a saúde humana como hai doce anos queimar os residuos no forno.

Tras analizar os traballos de investigación publicados nos últimos anos nas revistas científicas, o OEIT ratificou que a incineración aumenta as enfermidades graves. Os máis coñecidos e comentados son os cancros, pero a variedade de sustancias contaminantes en continua expansión (dioxinas e furanos, óxido de nitróxeno, metais pesados, aerosois acedos, hidrocarburos aromáticos…) tamén xera outras enfermidades graves: hormonais, malformacións conxénitas e anomalías… que se transmiten de xeración en xeración.

A contaminación da incineradora de Zubieta sumaríase, ademais, á da cementeira de Añorga, que queima residuos industriais. San Sebastián gañaría así outra medalla neste histórico 2016: a de ser dona de dúas plantas incineradoras nun tramo de cinco quilómetros na súa zona municipal.

Desde 2002, unha incineradora vira e xira por encima das cabezas dos guipuscoanos, agora en Hondarribia, logo en Zestoa… por fin en Zubieta. Na lexislatura 2011-15 déronse grandes pasos no modelo Zero Zabor, que tamén xerou admiración en Europa. Pero, ao mesmo tempo, non se organizaron infraestruturas importantes (plantas de compost, CMT…) que se deben construír desde o ano 2002 até a actualidade, ou ben por neglixencia ou bloqueo político.

A falta dun debate claro, denunciado polos médicos do OEIT, a sociedade recibe un gran balbordo de imaxes e mensaxes catastrofistas dos principais medios de comunicación, coma se quixesen acender en Gipuzkoa a situación de “Emergenza rifiuti” que coñecen ben en Italia e que, ao final, está farta de que a cidadanía se renda.

A planta de incineración marca a lexislatura 2015-2019 en Gipuzkoa. O forno previsto polo lobby da incineración pode ter a última opción. Terá diante a moitos cidadáns. O Movemento Contra a Incineración, que é o nome que deron á asemblea formada por Coordinadora, Zero Zabor e diversas plataformas, mostrou a súa reactivación. A mobilización que levará a cabo en Donostialdea o próximo 28 de febreiro así o demostra.