Pensou que non ía ser moito, que fóra en cinco países –non só iso, senón que fose unha postal–, tocoulle ao profesor Jon Sarasua entre maio de 2014 e abril de 2015. Na maioría dos casos, o membro de Garabide acudiu a Colombia, Bolivia, Kurdistán, Ecuador e Serbia, convocada pola asociación sobre o idioma. Segundo dinos o propio Sarasua, “o noso norte é facer unha viaxe a longo prazo con capas organizadas da medula das comunidades de falantes, crear pontes sostibles”. Sarasua foi arrastrado pola dificultade de facelo a cinco países, e a pesar de que o país o nomease, o de Garabide ten dúbidas no fondo, “ou me corresponde pór que fun con nasas, con queches, con kurdos… que teña que nomear os nomes dos países que pisou. En Bolivia falei co Goberno e estaban involucrados en diferentes comunidades de falantes. E entón, por que non dicir en que estado estiven cos kurdos? Se entro no Kurdistán, por que mencionar Ecuador e non o pobo do quechua? Etc. O autocuidado dos vascos”. Con todo, non é este o único remedio ou que pode ter, xa que no libro son moitas máis as dúbidas reais que as certezas sen tregua. Estas incertezas poden ser, ademais das de Sarasua, as de toda unha xeración.

Jon Sarasua procede da publicación de Hiztunpolisa (Pamiela, 2013) e da defensa e difusión das que se puxeron negras no albo, pero este Bost é o xugo dun anterior, un libro con notas recollidas nas viaxes de traballo realizados a Brasilera, da mesma forma que Ertz (Argia, 2010). “De súpeto, cando no prazo dun ano acumuláronse cinco xogos de apuntamentos diferentes, sentín que se formou un círculo capaz de preparar un libro, como instantánea desas operacións de intercambio, como unha foto das recepcións dun ano”.

Máis aló dos discursos

Sarasua non acudiu aos medios de comunicación nin tan sequera como cómpre. É sempre un orador, un orador, un público e un estudante. Na volta, tróuxonos reflexións como estas, que compartamos, ao noso gusto.

E por que, en primeiro lugar, o vasco é o interlocutor nos diferentes foros? “Por que? Que ‘mérito’ ten o pobo do eúscaro para crear ese recoñecemento e esa atracción? Vendo a situación mediocre da nosa lingua e a nosa ‘peregrinaxe coxa’, teremos que dar exemplo ante os demais? Debería darnos un pouco de vergoña”. Por exemplo, ese é a cor que tingue o libro: a vontade total de afastarse dos clichés establecidos e das palabras e opinións politicamente correctas.

Sarasua participou, por exemplo, na posta en marcha dun proxecto de lei de dereitos lingüísticos en Ecuador. Sarasua leva ás súas costas a experiencia de Euskal Herria: “Imaxinádesvos un euskalzulo ‘fogoso’ como eu aplicando rebaixas aos artigos máis audaces propostos polo grupo ecuatoriano? O gruñón está precavido. Quere unha boa lei, mellor que nunca, pero que se venda. E, sen saber gran cousa, está a xogar as súas cartas. E aprendendo, sobre todo aprendendo moito”. Con todo, o texto que se está elaborando non é unha lei, senón un borrador de anteproxecto. “E na escala absoluta da bondade, canto mellor sexa [o anteproxecto de lei], máis difícil é saír adiante. Así está o tema das linguas no mundo”. Na palabra e na boca sempre unha lingua “moi importante”, pero en realidade, na axenda de moitos temas políticos e axentes populares de segundo ou terceiro grao. Ela quéixase: “Os líderes que loitan non transmiten o idioma aos seus fillos”. Tamén podiamos dicir, “así está o tema das linguas no mundo”, e en Euskal Herria.

Máis aló dos discursos, sempre

Noutra ocasión, Jon Sarasua verase a si mesmo como testemuña muda da conferencia que realizou en Colombia. “Nas preguntas, comentarios e mini-discursos posteriores á conferencia, un toma a temperatura do seu impacto. Hoxe a maioría escapóuseme, a maioría traballou sobre a plataforma, especialmente os máis vellos”. Sarasua comeza a súa intervención escribindo con gran letra Querer na lousa: “… e preguntei que é o que realmente queren, que queren ser. É posible que queira seguir sendo plataformas e poida que queira ser un agricultor colombiano. Ambas son permitidas. Pero que quere cada un de verdade, máis aló dos discursos? Fixen silencio durante un par de minutos”. “Nahi”, que quere cada un de nós?

Uns días despois da conferencia á que nos referimos, Sarasua forxouse en Colombia a etapa da negociación entre os indíxenas e o goberno. Sarasua atópase no congreso dos indíxenas do norte. “Aquí non hai unha conta lingüística nas xornadas das comunidades do día anterior. Nelas quedeime sen entender un 60%. Aquí enténdoo todo: Din ‘bos días’ sobre a plataforma e directamente en castelán”. Alí, e aquí, sempre máis aló dos discursos.

O mérito e o mérito dos Cinco Intercambios de Sarasua é que, non en contra, fagámosnos/fagámonos andar polos camiños humanos cotiáns que os seres vivos camiñamos xunto aos estudos de enquisas que veñen do frío, que aparezan sen pestanas, que nos pregunten e contéstennos –non sempre–, que miremos e vexamos o mundo que nos rodea, que nos dialoguen co estraño, que nos entendan coa palabra. Sarasua, na medula, uniuse á plataforma, ao aimar, ao kurdo, ao quechua, ao eslavo. O eúscaro coa xente. Vive no presente, entre o pasado e o futuro da lingua zangalátrica, peregrino.