Ti tamén fuches neno?

O meu pai era panadeiro, comerciante e oficinista. Abertzale. Nai modista. Como á avoa casada de Zaldibar detectóuselle o Batzoki en casa, tivo que mudarse a fume de carozo a Amurrio, coa súa viúva e dúas fillas. Por iso, no noso país falábase pouco e superficialmente da política. Ademais, Amurrio non era un pobo especialmente fogoso. A nosa cuadrilla estaba formada polos fillos dos traballadores e os dos baserritarras. Había tamén inmigrantes. Dabámonos/Dabámosnos conta de que a sacaron da terra no medio dos ambientes represaliados da guerra civil. Pero faltábanos o fío para coselos. Por exemplo, sorprendeume en Madrid en maio de 1968, pero non lle prestei ningunha atención especial. Non tiña ningunha relación directa coa miña vida de entón. A través do FLP [Fronte de Liberación Popular] chegaba a forraxe máis próxima, a rúa era un continuo estalido de mobilizacións, notábanse novos ventos...

Xa era comunista?

Si, dunha corrente moi crítica co socialismo de entón. Parecíame que a caste burocrática apoderouse da revolución, que as expresións e os camiños revolucionarios afogábanse. Para min, o enfoque de esquerdas e social é parte da perspectiva nacional. Non é casualidade que nas desesperadas tebras políticas a xente atéñase a modelos históricos. Che Guevara ou Rosa Luxemburgo seguen sendo referentes, as revolucións de Vietnam e Cuba teñen unha influencia máis aló do comunismo nas nosas vidas. Por iso considérome fillo das ideas de entón. Aínda que a idade me levou á consolidación en tres ou catro conceptos, no centro destes principios está a democracia socialista. Que se arraiga a democracia nas relacións persoais, que inflúa na repartición das tarefas domésticas ingratas, que se abra nas relacións entre homes e mulleres da cuadrilla, que poña o barrio na danza, que os traballadores manden nas fábricas e non o capital. A democracia socialista achega unha pirámide de base ampla e de altura reducida, non unha sociedade vertical e jerarquizada como a actual.

É o Congreso dos Deputados o reflexo diso?

O Congreso de España é o símbolo supremo da hipocrisía. A orde do día non o decide o goberno nin moito menos os cidadáns. Todo está en mans de Bruxelas, da Troika e dos poderes fácticos de España. Reformas laborais, recortes, Lei mordaza, reforma do código penal, resposta ao dereito de autodeterminación das nacións sen estado... Todo o deciden os poderes extraparlamentarios. Son forzas moi reaccionarias. Imaxínache que non só están en contra do dereito a decidir, senón en contra do dereito á consulta! Sentirme o alento desas forzas no pescozo fíxome máis independentista do que era. Por iso digo que o exercicio da democracia de abaixo arriba é a única maneira de liberarse deste peche asfixiante. A campaña electoral de decembro foi, con todo, absolutamente televisiva. En lugar de fomentar a participación da xente, o obxectivo era cravar ao votante fronte á pantalla. Resúltame tan violento como doloroso considerar á xente e á sociedade como un obxecto de consumo. A participación cidadá limítase ao consumo do que hai no escaparate?

Agora todo é líquido e até voto.

A inestabilidade política é unha das características principais dos últimos anos. En Cataluña, por exemplo, a situación cambia dun día para outro. Isto cambia a axenda, a estratexia dos partidos, o posicionamento dos líderes... Levamos un tempo nadando nesa inestabilidade política, empapados de grandes mobilizacións, atrapados nun bulebule electoral de vida ou morte, e a aparición de novos partidos derivados de poderes fácticos non fixo máis que engrosar a lea. O voto líquido non é nin bo nin malo, non é sinónimo de parálise social, senón que é o espello dunha época política convulsa. Ademais, hai catro anos, do mesmo xeito que o pp, cun programa falso e tramposo, non é sorprendente a demolición dos castelos de area. Que aínda son a primeira forza? Gañaron perdendo. O feito de que o Parlamento sexa un buque buxán e sen contido axúdalles moitísimo a iso.

Este recipiente buxán está cada vez máis lonxe da cidadanía?

Entre os dous non hai un abismo, senón un océano. O Congreso de España non é un tótem da democracia, senón un templo da hipocrisía. Institucionalmente non se constrúe unha ponte coa cidadanía, as linguaxes, formas e vestimentas que se utilizan non teñen nada que ver cos da rúa, non hai forma de participación, cando un experto é chamado a unha comisión non é para xustificarse a si mesmo á hora de valorar a súa opinión. O sistema teno todo hipnotizado. Así, dáme vergoña que dous terzos dos parlamentarios non interveñan durante catro anos. É labor dun parlamentario votar por disciplina de partido e facer un par de preguntas sinxelas por escrito? Non te sorprendas si nos plenos onde non hai votos só hai un 20% de asistencia. En Pamplona, saio á rúa e a xente fálame dos problemas do veciño ou da cuadrilla, de que un está en paro, de que a final de mes chega grave o outro, de que se divorciou, non sei quen, de que teñen que quitar a casa á outra. No Congreso non hai nada diso.

A xente pide outra forma de facer política?

Quixemos mostrar que no Parlamento podía haber xente da rúa, tentamos que as preocupacións da rúa resucitásense desde o púlpito do Parlamento, fosen próximas á forma, os contidos, a linguaxe e o vestiario, comprensibles e xustas. As paredes do Congreso non están afeitas albergar a unha esquerda social, a unha esquerda abertzale. Así, en febreiro de 2012 fixemos a mesma proposta para pór o tope aos soldos dos parlamentarios que agora Podemos utiliza de cheo, empeñámonos en derrubar eses absurdos privilexios como os fondos especiais de pensións dos parlamentarios. Non é casualidade que na última enquisa realizada entre os medios parlamentarios nós sexamos os máis esquerdistas, tanto no social como no concernente á perspectiva nacional.

Enquisas enquisas, as eleccións deixáronche fóra do Congreso.

Non soubemos situar estas eleccións estatais no noso país. Non soubemos situarnos adecuadamente neste contexto confuso. Puxemos o carro diante dos bueyes. O dereito a decidir foi o eixo central da nosa campaña e non soubemos dar a luz suficiente aos problemas sociopolíticos de aquí, subliñando suficientemente as nefastas consecuencias que as políticas estatais dos últimos catro anos tiveron na nosa sociedade. Expuxemos o dereito a decidir como un embude, obrigándonos a pasar por alí toda a nosa esencia política. O dereito a decidir debería ser unha resposta á política de Estado dos últimos catro anos, non unha consecuencia desa política de Estado. Faltounos dicir por que e a que iamos a Madrid, definir e delimitar a función que ten en Madrid un grupo de esquerda independentista. Sabendo que existía a posibilidade de que todo fose posible desde a opresión do PP, era imprescindible alimentar o debate sobre esta función.

Poden as institucións e os movementos sociais alimentarse mutuamente?

Os movementos sociais son a clave do cambio de sistema. Se pensamos nunha sociedade diferente, se queremos construír unha Euskal Herria diferente, non ten sentido que o cambio se vincule unicamente á maioría dun goberno. Se este novo País Vasco non supón ningunha reforma e transformación social, temos festa. Sen empoderamiento, sen participación social, organización social horizontal

sen... onde imos? É verdade que a mobilización social é complicada cando non se corresponde co cambio institucional, pero o cambio institucional sen mobilización social quere dicir máis PP. O cambio social non vai vir das eleccións, só cos resultados electorais non se crea unha sociedade diferente. Os espazos auto-organizados, cada vez máis poderosos desde o punto de vista social, sindical e feminista, traen consigo o cambio. Sen movemento social non hai Euskal Herria nova e diferente.

Se as pontes entre movementos sociais e institucións non son de palla...

A democracia socialista consiste en fortalecer e consolidar esas pontes. Por exemplo, o modelo de relacións nas fábricas é vertical, manda a empresa, súa aos traballadores en silencio, e hai un espazo para negociar uns mínimos. Iso é a democracia? Que ocorre nas relacións entre homes e mulleres? Os traballos e actividades que se consideran de mulleres non teñen recoñecemento social nin político, as diferenzas salariais son enormes, a falta de recoñecemento é unha dependencia

relacións e relacións desequilibradas violencia. Iso é a democracia? O mesmo na universidade. Que é a universidade se non é un niño de cacique sen democracia? Por iso digo que a democracia nos toca arraigar en todos os ámbitos da vida, promover as relacións directas entre a sociedade e as institucións, tapar o abismo entre ambos e fomentar o traballo en común. A relación igualitaria entre os movementos sociais e as institucións debería ser un síntoma de saúde dun goberno, non un signo de debilidade. Con todo, isto non se consegue mediante a votación das leis de participación cidadá. Hai que ir ao fondo do asunto, recoñecer que a vida social é política e botar unha dose de democracia á decisión máis mínima.

Os partidos políticos están dispostos a compartir o poder cos movementos sociais?

Os políticos inclínanse pola banalización do social. A xente que creceu e educouse nos movementos sociais utilízase como cebo electoral, pero ninguén deixa a política para loitar contra os desafiuzamentos ou traballar na asociación veciñal. Todos sabemos que os políticos profesionais saltan a fundacións ou empresas privadas á súa medida. Isto demostra que para a maioría dos nosos gobernantes non todos os traballos teñen a mesma importancia, que o único que lles importa é que se manteñan no vértice da pirámide. O principio de incompetencia de Peter é claro: todos subimos a organigrama social até alcanzar o máximo nivel da nosa discapacidade.

Xubilouse, retirarase?

Non nacín onte, pasei dúas roldas de ilegalización. Os da miña xeración temos unha película de fai 40 anos cravada na pupila. O que vivimos hoxe en día está no límite do déjà vu. Non sabemos como será o final da película, quero crer que o final aínda non está escrito, que as mobilizacións sociais terán a forza suficiente para marcar a folla de ruta das autoridades. É a quenda da xente nova, necesitamos rostros novos para airear as nosas ideas e refrescar os nosos programas. Antes de que viñese buscarme para encabezar a lista, díxenlle claramente que non me presentaría. Agora dígoo con máis forza. Creo que fixen o meu traballo. Tócame volver á miña situación e ao meu hábitat natural.