Retrocedemos até o ano 2000. Entón xurdiu a unidade e vostedes quedaron fóra do novo partido. Por que?

Batasuna xurdiu como un partido e ANV dixo que non participaría na ruptura da unidade da cidadanía, que era HB. Na cultura política de ANV sempre houbo participación na fronte da cidadanía. Na década de 1930 estivemos na Fronte Popular estatal, no franquismo na Fronte Vasca e nos comezos dos 80 na creación da HB.

Sempre apostamos pola unidade cidadá por dúas razóns. Unha é a única maneira de recoller toda a potencialidade da esquerda abertzale; é imposible que o pequeno empresario independentista e os membros do partido comunista estean nun só partido, pero si na unidade dos cidadáns. Dous, o único partido político é débil fronte ao Estado e, sobre todo, ante a represión, como logo se viu con claridade con Batasuna.

Logo chegou a época da ilegalización. Non estabades no mellor con Batasuna, pero nas eleccións municipais de 2007 fostes a marca da esquerda abertzale. Que recordos tes?

A esquerda abertzale é unha gran familia sociopolítica de Euskal Herria, moi diversa de ideoloxía e organización, moito máis que Batasuna. Pode abarcar desde o ámbito comunista e libertario até a socialdemocracia ou o socialcristianismo. Todo ese campo quedou sen siglas nas eleccións e puxemos as nosas siglas ao seu apoio; si era Aralar, representaba un ámbito moi concreto da esquerda abertzale.

Despois das eleccións vostedes tamén foron ilegalizados. Cales foron as consecuencias para ANV?

Tivo unhas consecuencias económicas moi importantes. No conxunto da esquerda abertzale, posiblemente ANV era a institución coa mellor situación económica, porque en 2002 o Estado indemnizounos cunha pequena parte do patrimonio saqueado na Guerra do 36, ao redor de 600.000 euros. Podía ser moito máis, quizá até un millón e medio de euros. Despois de haber ilegalizado varias das nosas listas, sacaron unha lei ad hoc de non cobrar indemnización, dicindo que si algunha das partes estaba ilegalizada, perdería a indemnización. Tamén perdemos varias residencias.

Tamén se produciron consecuencias persoais. Ademais da vía administrativa que estaba en marcha para a ilegalización, [Baltasar] Garzón activou a vía penal para impedir que se presentase ás eleccións. Para iso tiña que imputar a varios membros e así o fixo con Kepa [Bereziartua], Alazne [Arozena] e comigo.

Un dos puntos de inflexión no 2010 foi o documento Zutik Euskal Herria. Como viviron vostedes?

Este texto sinalaba o fin do ciclo político-militar e o comezo doutro ciclo. Membros históricos de ANV participamos activamente a favor do cambio. Este tipo de textos, con todo, convértense a miúdo en textos sacros e dan para moitas interpretacións. Este texto podería dar a oportunidade de facer o que Sortu fixo ou dar pasos.

Para os que andastes por ANV, desenvolveuse Zutik Euskal Herria?

Nós criamos que unha vez finalizado o ciclo político-militar, abriríase o ciclo da confrontación democrática co Estado. Para iso era unha ferramenta, por exemplo, Esan Euskal Herria: Tratábase dunha coordinadora que agrupaba a máis de 70 axentes e individuos para promover a confrontación democrática co Estado a través da insumisión, a desobediencia civil e similares. Ao parecer, algúns cortaran ese camiño.

A Rede Independentistak era outro deses instrumentos, tomou a referencia e de súpeto empezou a perder gas de todas partes. E xurdiu Gure Esku Dago, pasando dunha formulación independentista directo ao dereito a decidir. Tamén se liquidaron outros movementos populares, perdeuse ese vapor de rúa e todos os ovos puxéronse na cesta institucional.

Estableceuse unha alianza con EA, Aralar e Alternatiba e iso é bo na nosa tradición, porque é bo reunir o maior número de votos posibles nas eleccións e para xestionar as institucións necesítanse aliados. O peor é que cando se mesturan a estratexia e a táctica, é dicir, que as alianzas de EH Bildu convértanse en estratéxicas, difuminando aí o seu proxecto político.
Houbo unha gran polémica por Zutik Euskal Herria, sobre todo pola forma de decidir, quen, como…

O choque xurdiu no núcleo de sempre e xurdiron dous puntos de vista contrapostos da esquerda abertzale: por unha banda, a organización da unidade da cidadanía, que ten na súa base un forte movemento popular, que manterá activa a sociedade, o que, inevitablemente, lévalle á confrontación democrática cos estados; e por outro, un partido que cada vez está máis normalizado dentro do sistema, que traballará coa mocidade e os sindicatos, pero que cada vez vai a menos ruído. Co modelo de partido único non é posible unha confrontación democrática cos Estados.

E estas imputacións desas ilegalizacións. Vostede tamén foi incluído no Caso Segura pola Audiencia Nacional, pero é o único que tivo un avogado excepcional. Que pasou?

A nosa defensa sempre a levou un avogado moi coñecido da esquerda abertzale e foi a defensa da ilegalización de ANV, que se fixo no marco da Lei de Partidos. Aquel grupo de avogados coñecía moi ben o noso anaco de sumario de 18.000 páxinas. Un catro meses antes, en 2014, do que se previu iniciar o xuízo, veu Pernando Barrena a falar comigo e díxome que xa non era da esquerda abertzale e que non tiña sentido estar co mesmo equipo de avogados.

Isto tiña dúas consecuencias. Por unha banda, a falta de catro meses para que comezase o xuízo, quen ía coller ese inmenso sumario? Non era fácil. Por outra banda, eu quedei desolado. Que significaba que eu non era membro da esquerda abertzale cando sempre traballei nese mundo? A miña interpretación é que sortu aínda ten unha contradición infranqueable entre a unidade popular e o partido único. Ademais, nós eramos moi críticos co que eles chamaban proceso. Á xente non se lle pode vender fume. Dixémolo nun artigo de opinión unha semana antes de que chegase Barrena, non sei si iso tamén afectaría á nosa exclusión, pero seis ou sete meses despois Arnaldo Otegi dixo o mesmo: que non había proceso porque para que o proceso se fixese hai dous partes. Non tiña sentido ir ao xuízo en dous grupos –eu e os 34 restantes–, pero así o decidiron, e ao final o meu defensa foi tomada por avogados que traballaron con militantes vascos na defensa dos tartalaris e noutros aspectos: Haizea Núñez e Fidel Sánchez. Quero agradecerlles a súa disposición para facer fronte a un xuízo tan difícil.

Como afectan estes feitos á súa relación cos imputados?

Naturalmente, as relacións empeoran. A relación con algúns dos imputados é boa, pero con outros non falo.

Finalmente, a cuestión resolveuse mediante un acordo. Como foi o proceso?

Na mañá do 11 de xaneiro declararon varias testemuñas do fiscal e pola tarde ofrecéullenos o acordo. Era unha palabra. Posteriormente, a Fiscalía, a AVT, Dignidade e Xustiza (DyJ) e os avogados da defensa chegaron a un acordo definitivo que, unha vez aprobado por todos, incorporouse á sentenza. Si houbo outro traballo de cociña, nós non o coñecemos.

Cales son as claves do acordo?

Aceptamos as acusacións contra nós e facer referencia ás vítimas; aceptamos a pena e a cambio non imos ao cárcere. O acordo debía ser ratificado por unanimidade. As acusacións contra min son: dar roldas de prensa, organizar manifestacións e preparar a campaña electoral; e que todo o fixen por mandato de Batasuna.

As interpretacións que fixeron as partes sobre o acordo son moi diferentes. Por exemplo, DyJ di que confirmaron a teoría de que “todo é ETA”.

O propio DyJ dixo que había moitas posibilidades de que algúns dos procesados saísen sen cargos e, por tanto, preferiron castigar a todos, antes que exculpar a algúns de nós. Nos xuízos danse moitos acordos, pero produciuse por primeira vez nun macroxuízo deste tipo. De pedir 10 anos, baixou a ano e medio, evitou o cárcere, puxo pequenas inhabilitacións… nese primeiro momento deixounos descolgados.

Nas interpretacións aparece o rexeitamento á actividade armada.

A palabra condena non aparece no acordo. Unha cousa é o acordo e outra o que se di do acordo na rolda de prensa do día seguinte. Asinamos que en diante renunciaremos ao uso da violencia. Eu fun membro de ANV e nunca usei a violencia. Renunciar ao que nunca utilizaches non me crea ningunha contradición.

Por tanto, ao ofrecerche a posibilidade de evitar o cárcere e ver que non che xera contradición, o acordo é moi bo.

Non é tan bo, porque para ser bo tería que recibir o recoñecemento de todas as vítimas. Para pechar o ciclo político-militar necesítase unha reparación de todas as vítimas. Toda vítima ten dereito á verdade, á xustiza, á reparación e á non repetición, pero só estase recoñecendo ás vítimas dunha parte. Por iso non vivimos na normalidade política. Non hai que esquecer que recibimos unha condena, só suspenderon o ingreso en prisión.

O acordo dá esperanzas de face a outros macroprocesos futuros?

Cremos que este acordo é puntual, pero o tempo dirao. O noso “delito” reduciu en dous graos os artigos aplicados e só pódese utilizar si as consecuencias dos “delitos” non son graves, é dicir, si non hai vítimas entre elas. Non serviría para os membros da organización armada nin para os casos relacionados coa violencia nas rúas. Con todo, non é pouco; máis de 100 persoas están á espera de ser xulgadas pola súa actuación política pública.

Na véspera do acordo, Rufi Etxeberria convidou ao EPPK a dar novos pasos na negociación do convenio. Teñen algo que ver os dous feitos?

Algúns parecen querer unir os dous. Eu non lle vexo ningún vínculo real. Moitas veces esquécesenos que os presos políticos e os seus familiares teñen moito traballo na vida cotiá, afrontando os problemas que xerou a dispersión e o cárcere. Rufi Etxeberria é un dirixente político que non debería cargar máis aos presos, xa que considera que a súa situación actual é complicada. Correspóndenos dar apoio sociopolítico aos presos e presas. Paréceme vergoñoso volver pór a carga sobre as costas dos presos e dos familiares.

Como ve o debate sobre a amnistía?

Mestúrase co obxectivo estratéxico táctico. A amnistía é tan estratéxica como a independencia e o socialismo, e así foi sempre no seo da esquerda abertzale. A única forma de acabar o conflito político é amnistiar aos militantes políticos, xa que supón superar as causas que provocaron o conflito. A reivindicación da amnistía dá aos presos un carácter político.

A reivindicación dos dereitos humanos debería coincidir coa loita a favor da amnistía. Ambos os camiños non son contrapostos. Nos últimos meses quixeron simbolizar o choque entre o movemento a favor da amnistía e as formulacións que realiza Sare. Alguén terá que explicar por que é posible apoiar aos movementos a favor da amnistía en Ipar Euskal Herria a manifestación convocada por Sare en Baiona e por que non é posible en Hegoalde. Neste tipo de conflitos internos pérdese unha chea de forza e hai moita xente que está até o pescozo. Hai unha falta de ilusión e de enerxía.

Unindo este tema co acordo, gustaríame traer as palabras de Filipe Bidarte: “Nós estamos na rúa, pero non somos libres”. Os presos políticos saen do cárcere, pero non son libres, teñen antecedentes –como no noso caso–, teñen que facer fronte ás indemnizacións, están marcados, poden haber inhabilitacións, etc. A amnistía é necesaria para que toda esa xente sexa libre en Euskal Herria.