Xornalista de guerra, xornalista de conflitos, xornalista internacional...

Xornalista. Déixame etiquetas e mitos. En canto coñecín o primeiro dinosauro decidín que non quería ser como el. Somos xornalistas, non heroes. Non coñezo a ningún xornalista que se marchou forzado á fronte. Eu tiña un posto fixo nO Diario Vasco, pero naquela época, a única opción para facer unha viaxe de traballo era clasificarme para a Real Sociedade Champions. Por iso, conforme ía montando unha estrutura, renunciei ao meu posto de traballo fixo e empecei a freelance. Na guerra ves cousas que non se che pasan pola cabeza na vida corrente. Na última guerra en Gaza, cando estaba a ver bombardeos desde o tellado do hotel, “é posible? !", preguntábame. Era Star Wars. Non é casualidade que os avións para os meus destinos volvan buxán e cheos. Neses casos é inevitable que penses que che estás metendo na boca do lobo. Pero o noso traballo é a adicción. Ao probalo, cólleche.

Mentres estaba Mikel Ayestaran vostede colleu a súa marca.

Desde o principio tiña claro que “Mikel Ayestaran xornalista” tiña que ser un produto. Desde o principio tentei potenciar a miña marca. Terminou a época do contrato que che garante a fidelidade a un medio de comunicación. Estamos na era da fidelidade a un mesmo. Agora a xente non segue un medio de comunicación, segue ás persoas. “A iso créolle ou non”, non hai nada máis. Eu sempre fun especialista. Por iso a miña credibilidade e a miña especialidade son os meus eixos. Quero que a xente me crea, que cando abro a boca investigue a información, que pase polo tamiz e que pense que a cocín. Pero Oriente Próximo é moi complexo. Eu levo dez anos de freelance, son un neno de 10 anos que aprende todos os días, e tamén quero transmitir iso.

Antes dicía: “Fose etiquetas e mitos”. Oriente Próximo non é unha etiqueta?

Non sei por que Oriente Próximo está tan lonxe para nós. Non sei por que recollemos realidades tan diferentes nunha soa etiqueta. O paso dos anos permitiume non perder a perspectiva. Porque é moito máis difícil de explicar o pouco que sabes que falar coma se soubéselo todo. Non nos enganemos, aquí a xente non fala de sunias, truses ou xiítas, fala da Real. Aínda por riba, Occidente mira ao mundo de arriba abaixo, sempre por encima do ombreiro. Exportamos a democracia, nós exportamos os valores do ben, nós... Aínda que desenvolvemos unha mínima empatía coas traxedias de Oriente Medio, sempre nos parece que a nós non nos pode pasar isto, que estamos a salvo. Non sabemos escoitar. Moitos xornalistas acoden aos centros de conflito para contarlles a historia que se lles ocorreu no sofá da súa casa. Non lles importa o que alí ocorra, o que alí se atopa. O mesmo en política. Que fan as nosas autoridades? Botar a culpa aos demais, dar por finalizada a misión e moverse cara ao país veciño.

Quen move os fíos do breaking news?

O da axenda é moi curioso. Algúns conflitos sempre están en primeira liña, outros sempre á sombra. No que respecta aos meus pasaportes de 2006 a 2011, viaxaba sen descanso por Paquistán, Afganistán, Iraq e Irán. Agora Afganistán e Paquistán xa non se mencionan máis, todo é Siria. Pero nas hemerotecas de hai dez anos, Siria non existía! Quen e como organiza esa axenda? Non teño pistas, pero vivo prisioneiro desa axenda. Está claro que o feito de que os intereses de Occidente estean en xogo achega un valor engadido ao conflito. No caso de Siria, interésanos porque alí hai un grupo armado que ataca a Europa. Cando nos preocupamos polos refuxiados? Estaban á porta da casa. Abonda con que Estados Unidos ou a OTAN envíen tropas para que ese conflito sexa merecedor de titulares. Aí vese que Israel é un estado máis de Estados Unidos. O feito de que a seguridade de Israel estea en xogo é unha noticia, un ataque contra os xudeus é unha noticia. Por iso, desde 2001, as noticias antimusulmán tomaron un gran peso. Ouviches algunha noticia positiva sobre os musulmáns? Todo horror, todo ataque!... Pregúntache por que asocias ao Islam. É unha cultura incrible, unha relixión incrible, países incribles... pero é a islamofobia a que domina. Mentres tanto, onde están as guerras suramericanas que enchían os xornais nos anos 1970-1980? Desde cando non liches unha noticia sobre Nicaragua? Por que? Non o sei.

Breaking news onde se produce unha onda de xornalistas.

É un circo que pode chegar a ser patético. Serve para os xornalistas para engadir outra guerra no currículo e facernos crer que somos os mellores, pero en que axuda iso á xente de alí? O problema é que se acabou de forma alternativa. Si en Gaza, ao empezar os bombardeos, non estás en ningún do tres ou catro hoteis, cáeche unha bomba. En Cabul, si dis que queres vivir lonxe da xente das Nacións Unidas, non sobrevivirás. Hai quince anos, a famosa guerra antiterrorista que emprendeu Bush para facernos vivir máis seguros converteu ao mundo en moito máis complicado e perigoso. Hai uns anos, en Afganistán, traballaba en bicicleta. A ver quen se atreve agora. Así, si a realidade que ves cos teus ollos é sempre limitada, pensa nas guerras. Os lobbies coméronnos a orella, pisamos dúas rúas e contamos a guerra sectaria de Iraq. Si o xornalista de guerra da televisión ten que seguir ao satélite para poder facer directos, como vai renunciar á pista oficial? Non hai milagres. Por iso, a diferenza entre os xornalistas que regresan á zona de conflito e os que non regresan é evidente. Estea ou non en conflito, vou a Gaza todos os meses. O tempo permíteche o seguimento e o seguimento a perspectiva. Con todo, desde o inicio da crise non hai continuidade, só hai breaking news. É vendido por guerras e desastres naturais, non polas súas posesións.

Que é a información na guerra?

Iso é o máis difícil, distinguir o que é información do que non. Os teus sentimentos, as túas vivencias, o que che contaron, o que viches, relixión, macropolítica, lobbies... Obter información pura é extremadamente difícil. Onde estou, a propaganda ten máis forza que a información. Por exemplo, os lobbies exercen unha gran presión. En Israel, o teu traballo segue a diario a través das redes sociais e non teñen reparos en porche en contacto directamente cos medios de comunicación. Si en Twitter ou Facebook ven que tes un gran número de seguidores, enseguida empezan a andar na madeira. Eu, polo momento, levo ben esa presión. Sinto protexido e, sobre todo, sei que non me vendín. É unha gran tranquilidade saber que non estás a apoiar a un ou outro bando.

Pasaches medo algunha vez?

Como non ía pasar medo? Non son especialmente covarde, pero asústase no medio dun bombardeo. Cando planeei a viaxe, elixín o hotel e medín o perigo en algures, pero cando me poño a disposición dos demais márchome con medo. Cada vez que estou en mans de norteamericanos ou de españois, penso en calquera cousa. Cando vou nun coche blindado, polo centro da pista, un mozo de 20 anos... Non me fío. Con 40 anos e dous nenos ven as cousas doutra maneira. Por exemplo, saín moi tocado da última guerra de Gaza. Mataban os nenos sen piedade. Ía ao hospital e todos os días vía aos nenos esnaquizados: brazos aí, pernas alá, tripas... Ver iso todos os días faiche desolado, choras unha e outra vez. Cada un ten os seus trucos para non desfacerse do que ve e tolearse dentro. Supérase, ou iso é o que quero pensar, pero teño amigos moi tocados. Eu sei que me afecta, pero tamén sei que é parte do meu traballo, que me preparei para ese tipo de xornalismo, e si non podo afrontalo, é mellor dedicarme ao deporte.

Unha palabra que forma parte do teu traballo ultimamente: os refuxiados.

Desde que Erdogan perdeu as eleccións, miles de refuxiados presentáronse en Turquía ata que se celebrasen as próximas eleccións. As fronteiras de Turquía abríronse de forma diferente a como se abriron nos últimos dez anos, até entón unha viaxe de 15.000 dólares e tres meses converteuse nunha semana e 3.000 dólares. Por que? Nin idea. Por que abriu Turquía a fronteira? Por que a Mafia baixou os prezos? Por que Alemaña acolleu aos refuxiados ao principio e logo non? Imaxínese a cantidade de expertos e analistas que hai no mundo, ninguén previu que existisen. Cando me chamaron desde Euskal Telebista para ir a Macedonia xusto púxeno no mapa. En canto a como se comporta cos refuxiados, diría que a Europa lle pasa algo parecido con Siria. Non sabe que pasa alí, cara a onde se moven as frontes, que está en xogo, en que bando debe estar... Europa segue sen entender que non se trata dun problema de verán. Están a xogar cos sirios, aquí e alá, porque si hai unha gran traxedia de refuxiados é maior a dos exiliados. Do mesmo xeito que fixeron con Iraq, o país está a facer mil pedazos.

Outro nome que está en ebulición: Estado islámico.

Cando estaba en Bagdad, o tradutor achegóuseme alarmado, “Mosul caeuse! Mosul cae!”. "En mans de quen?", preguntáballe eu, incrédulo. “Baixo un grupo chamado Estado Islamita”. Quedamos pampos mirando a televisión. Nas hemerotecas de hai dous anos non existía o Estado islámico, non existía Emir Pobo, e agora non hai máis. Unha vez máis, nin analistas nin expertos previran tal cousa. Ninguén nos dixo que un grupo puidese crear un Pobo Emir, que había ameazas serias. Ninguén. Con todo, derrotaron ao Exército iraquí da mañá á noite, colocaron a Emir de pé nun cascabel e agora propagan o pánico en casa dos seus inimigos, co fin de atraer ao inimigo cara a Oriente Medio e xogar a partida alí. Non son tolos, non son catro nenos mocosos. Están fortes no exército, teñen medios e saben moi ben o que fan. Que fai Occidente ante iso? Aceptando medidas de seguridade que doutro xeito serían inaceptables en casa e enviando seis avións a bombardear Siria. Cando entenderán que así non se arranxa nada? Aínda lembro que cando empecei a ir a Afganistán, aquilo non era unha guerra, era un conflito asimétrico que nos repetía o xefe de prensa de Chacón. Como non ía empeorar todo? Todo foi un desastre. Aos nosos gobernantes non lles importa nada Iraq ou Siria, só pensan nas próximas eleccións.

Tes unha solución para Oriente Próximo na cabeza?

Xustiza, non hai máis. O conflito entre Israel e Palestina é o primeiro dos problemas que hai que solucionar. As normas e directrices das organizacións internacionais deben ser executadas por Israel. É mentira que a solución sexa a negociación. Está nas nosas mans que Israel respecte a lei. Por que se impón a lei de Occidente en moitos países e non en Israel? Se os musulmáns non ven que existe a xustiza, todos os nosos sermóns son inútiles. Só coas mans limpas conséguese credibilidade. Porque o incumprimento das propias leis é o cancro, un cancro que empeora por metástasis intermitentes. Se vostede ataca aos talibán afgáns para derrocalos e pon no seu lugar aos terroristas máis crueis da guerra civil, como vai crear unha base sa para construír nada? É inútil, a estratexia de Occidente é facer mil pedazos a todos os países: dividilos, construír muros e buscar amigos e equilibrios que respondan os intereses do momento. Non hai unha estratexia a longo prazo nin un líder forte.