“Unha parella vén á consulta co neno enfermo, di que ten anemia e que hai que levalo a un pobo próximo para unha transfusión, e tres horas máis tarde, ao saír da consulta, ve que seguen á vez, que non saben como levar ao neno, chorando. Non teñen medios para levalos e si piden diñeiro á familia, condicionarán a súa situación”. Maite López viviu moitas veces estas vivencias no seo da organización sanitaria Osalde, que traballa na cooperación ao desenvolvemento.

A organización leva xa case seis anos en Mali. Para entón xa traballaba en Sudamérica os proxectos de desenvolvemento da sanidade, xa que desde a fundación da asociación os seus membros recoñeceron que a saúde non podía ser un dereito exclusivo dos vascos. Sentiron a necesidade de viaxar a países desgraciados, e Mali cumpríao: O Índice de Desenvolvemento Humano elaborado polo Programa das Nacións Unidas para o Desenvolvemento sitúase no último lugar, o de 2014, no décimo. A taxa de mortalidade infantil é moi alta: de cada 1.000 nados vivos, 120 morren antes de cumprir o ano, e nas zonas rurais o número é o dobre.

Osalde estableceu a súa sede na rexión máis pobre do país, Koulikoro, e o proxecto desenvólvese nunha comunidade de 34 pobos pequenos, chegando aos máis de 35.000 habitantes. “É moi complexo conseguir grandes propósitos no desenvolvemento da saúde sen empezar polas cousas básicas, hai que dar a oportunidade á xente que está máis grave e ten menos”, explicou o presidente da asociación, Juan Luís Uria.

Infraestruturas para a mellora da saúde

Osalde traballou varias liñas de traballo forzadas pola situación en Mali, aínda que sempre tivo como punto de partida a saúde. Neste ámbito, mellorou e reconstruído as súas infraestruturas: a creación dun centro sanitario e unha unidade de cirurxía e dúas casas de maternidade, e a reconstrución e ampliación dun centro público. Di López: “Todos os centros construídos teñen enerxía solar e luz, non tiñan luz nin para dar a luz. Tamén hai auga e non hai auga para lavarse as mans despois de ser atendidos polo primeiro enfermo”.

Nos dous últimos anos, o sistema sanitario de Mali baséase na recuperación de custos, polo que hai que pagalo todo, coas limitacións para a saúde que iso leva. “Si un neno enférmase, o xefe de familia decide si lévao ao médico ou non. Dependendo do seu vínculo co neno, da súa situación no fogar ou do número de nenos, decidirá que facer, porque poida que teña que deixar ao resto de nenos sen comer para levalo ao médico”. Tampouco se cumpre a política de gratuidade: O Goberno debe achegar gratuitamente os medicamentos nos casos de paludismo de menores de cinco anos, paludismo de embarazadas e malnutrición en menores de cinco anos.

Osalde tamén utilizou os seus recursos na preparación de enfermeiros, técnicos de grao medio e axentes de saúde cando, ao cabo de dez anos, abandonan Mali para que o traballo que agora se iniciou non quede en nada.

Conscientes do impacto que ten o estilo de vida na saúde, a organización tivo que elaborar unha liña que nun principio non estaba relacionada co desenvolvemento sanitario: a construción de pozos de auga potable, xa que moitas enfermidades se debían á falta de auga potable e comida. Hai cinco anos o 20% da poboación tiña auga potable e hoxe en día o 90% ten a posibilidade de obtela nalgún lugar da comunidade.

Traballando con mulleres

“A muller musulmá non era recoñecida na sociedade maliana e esa foi a nosa terceira liña de traballo”, explicou Uria. Ao principio custoulles chegar a eles, pero despois de pedir a súa participación, traballaron a seguridade alimentaria coas mulleres. Para que lles deixen terras falaron co dono da aldea, o maior, e plantaron hortas de mulleres, unha zona de hortas de dúas hectáreas divididas en seis aldeas, e dous muíños para a carita, unha especie de árbore autóctona que se chama así.

Osalde deulles explicacións sobre a instalación de sistemas de rega e a forma de sementar e envolver, que agora xestionan as asociacións de mulleres da zona. En cada unha delas traballan máis de cento cincuenta mulleres e dispoñen dunha casa para reunirse, gardar gran ou recoller apeiros de labranza.

Tamén se avanzou na alfabetización e empoderamiento das mulleres. 370 mulleres hanse alfabetizado en banbarés: aprenderon a ler, escribir e matemáticas básicas. Antes da chegada de Osalde xa había un grupo de mulleres alfabetizadas e unha profesora do Instituto de Lingua Nacional de Bamako deulles a formación necesaria, polo que foron a Bamako (a capital) a certificarse. Para iso, necesitaron o permiso do seu marido e só quedou un na casa. Todos os que se marcharon sacaron o certificado de alfabetización en lingua bávara e eles mesmos encargáronse de ensinar ao resto das mulleres. “Ir só a Bamako foi unha forma de liberarse do control social para eles, aínda me preguntan cando volveremos”, recoñeceu López.

Ademais, creáronse dous grupos de mulleres para traballar o liderado. “Un centenar de mulleres únense para falar dos seus problemas na familia, na sociedade e na comunidade e da súa presenza na sociedade. Traballouse a autoestima das mulleres e como facer fronte aos problemas”.

Tempos de conflito

Os acontecementos acaecidos nos últimos anos en Mali non paralizaron os proxectos de Osalde. O conflito máis duro produciuse en 2012, cando o Movemento de Liberación Nacional (MNLA) de Azawad e algúns grupos islamitas que inicialmente lles apoiaron proclamaron a independencia de Azawad do norte e someteron ás principais cidades da zona (Gao, Kidal e Tonbuktu) nun golpe de estado militar en Bamako.

Logo comezou o conflito entre os tuaregs e os islamitas, porque os segundos buscaban as terras que estaban en mans dos tuaregs para formar un Estado islamita. Foron estendéndose cara ao sur e, por esta razón, interviñeron forzas estranxeiras, entre elas a Comunidade Económica dos Estados do Oeste de África e o Exército francés, que poden ler todos estes acontecementos na canle argia.eus/azawad.

López e Uria teñen claro que detrás da intervención de Francia está o interese económico que tiñan no país. Isto é o que escribiu López no xornal de Osalde naquela época: “Tal e como afirmaba o que fose relator da ONU para a Alimentación, Jean Ziegler, o obxectivo de Francia é, entre outras cousas, protexer os intereses da empresa francesa Areva. Esta empresa é líder mundial en enerxía nuclear e explota o uranio de Mali e Níxer”.

Nesta situación tan complicada, varios ONG, como Médicos do Mundo ou Cruz Vermella, que traballaban no norte, trasladáronse a Bamako, onde os proxectos foron entregados á poboación local. Osalde, pola súa situación, puido seguir traballando con normalidade e Uria explicou que, na actualidade, Osalde é a única institución vasca que se atopa en Mali. Desde entón, os estranxeiros non poden ir ao norte, xa que o conflito aínda está vivo e non se pode desviar. “Estamos en contacto coas asociacións de malíes de aquí e pídennos reiteradamente que nos leven medicamentos e profesionais aos hospitais de Gao e Tonbuktu, pero é imposible, hai guerra e controis militares por todas partes”, explicou Uria.

Saben que a situación alí non é estable, pero de momento é suficiente con que os voluntarios tomen algunhas medidas para garantir a seguridade, como non moverse demasiado, non utilizar medios de transporte públicos, ir acompañados en todo momento e achegarse o menos posible a Bamako. Tras o secuestro do pasado ano no Hotel Radisson da capital biscaíña, a organización vasca tiña previsto enviar tamén a dous voluntarios a Bilbao.

A emigración como solución e problema

A guerra deixou en Mali máis de 250.000 desprazados e as súas condicións de vida non lles permiten outra saída que emigrar. Esa é a preocupación das autoridades europeas, segundo lembrou Uria: "Para Francia, o G8 e para Europa en xeral, Mali non sería un problema se non fose pola migración e os intereses económicos. A Europa non lle interesa a inestabilidade preto das súas fronteiras, xa que os conflitos armados e a inestabilidade política fan que a xente se desprace cara a terras veciñas. A inestabilidade promovida polas principais potencias para controlar as materias primas non vén ben a Europa, non pode máis”.

Por iso, o presidente da asociación considera moi importante que Europa e o resto de países revisen as súas políticas sociais e distribúan adecuadamente o diñeiro para o desenvolvemento internacional. Tamén fixo un chamamento ás institucións vascas: “Sorpréndenos que nas axudas da Deputación Foral de Bizkaia e do Goberno Vasco América Latina conte cunha gran porcentaxe de proxectos, que son os que máis empoderamiento e crecemento económico teñen nos últimos anos. Mentres tanto, a pesar de que se previu un aumento da axuda a África, non se está traballando en iso”.

Ante a fame, o desprazamento e a crise de oportunidades, Osalde estuda converter os proxectos de desenvolvemento en proxectos de axuda humanitaria, programas máis curtos pero intensivos en saúde e alimentos.