O Goberno de José María Aznar (pp) iniciou en 1997 a liberalización do mercado enerxético no Estado español, da man do exvicepresidente e ministro de Economía Rodrigo intre, actualmente oprimido polos casos de corrupción. Un proceso que non cesou desde entón, e que foi redactado por gobernos de diferentes cores nos capítulos seguintes desta horrible historia. Dicimos “horriblemente”, porque a pesar de ser unha fonte de alegría para as grandes corporacións que conforman o oligopolio do mercado enerxético español, os petos da cidadanía son, sobre todo, a crónica da sangría.

Intre estableceu o “déficit de tarifa” e a súa promesa foi o primeiro anzol da trampa: “Coas medidas que tomemos non subirá o recibo da luz por encima do IPC”. Á fin e ao cabo, o consumidor de electricidade non pagaba todos os custos e o estado asumía como débeda o pago dos custos ás compañías eléctricas. Isto provocou unha retención irreal da factura, que se empezou a notar desde 2004. Para 2011, a débeda do Estado español coas principais compañías eléctricas ascendía a preto de 20.000 millóns de euros, case o dobre que en 2015. Tirando deste fío pódese entender que desde 2003 a media do recibo aumentou un 83,2%, por encima do 10% nos últimos catro anos.

Que esaxerou tanto as facturas?

Só o 35% do que paga o consumidor é o custo da enerxía consumida. O 21% son impostos e o 44% restante, aproximadamente, son retribucións. As retribucións ás que fan referencia son as “extras peninsulares” –retribución aos territorios españois non peninsulares–, a “moratoria nuclear” aprobada en 1997 –a que recibe as principais compañías de transporte e distribución de electricidade, a tarifa especial ás grandes empresas industriais, os premios polo desenvolvemento de enerxías renovables –cun 80%– e os premios polo desenvolvemento das mesmas.

A isto hai que engadir o modelo de consumo de electricidade que teñen os cidadáns en xeral. De feito, o descoñecemento do que se paga durante anos levou aos usuarios a contratar sen ningún tipo de conciencia: Hai 102.259 megawatts contratados no Estado español, cando o consumo máximo histórico foi de 45.450, o 17 de decembro de 2007. Non parece que o modelo de consumo das persoas usuarias do País Vasco sexa moi diferente.

A trama do novo sistema

O novo sistema de cálculo do total da factura, que ten a novidade principal na facturación por horas, afectará sobre todo a aqueles usuarios con contador electrónico que se adheriron á tarifa PVPC (Prezo Voluntario para o Pequeno Consumidor) que establece a Comisión Nacional do Mercado de Valores. Moitos deles nin sequera saben que existe. É máis, hai un truco no cálculo. En efecto, os prezos da potencia contratada e da enerxía consumida, previamente á aprobación desta medida, modificáronse en agosto de 2014, por impulso do Ministerio de Industria. Así, a enerxía consumida caeu un 11%, pero o prezo da potencia contratada experimentou un incremento do 63%. Por tanto, os usuarios apenas aforrarán nada.

Novas alternativas desde a sombra á luz

Marisa Castro, de Ekologistak Martxan, imparte talleres sobre a factura da electricidade. Ten claro que o problema tamén é cuestión de educación: “Non nos ensina a consumir. Ao contrario, incítanos a gastar todo o que queiramos”.

Castro non dúbida en citar alternativas: “Desde a autogestión do consumo propio. Comproba a potencia que necesitas e non a contrates por encima. Xestiona os teus consumos, fai o que tes a man. O seguinte paso é fuxir das empresas do oligopolio. Pero onde? Hai empresas que venden enerxía verde. Iso en si é moi bo ecoloxicamente”.

Con todo, anima á cidadanía a ir un paso máis aló: “Outra opción é acudir a unha cooperativa de enerxías renovables como Goiener ou Som Energia. Ademais de poder na toma de decisións, estas aseguran que a enerxía é renovable. Esta última é a que che ofrece Iberdrola, pero si contrátala con Iberdrola, non cambiará nada. Si todos imos a unha cooperativa que non utiliza enerxía nuclear nin central de ciclo combinado, seremos capaces de cambiar o sistema. Comprar a unha cooperativa ou a unha gran compañía non ten tanta marxe económica. É a cultura na que se crea a verdadeira diferenza. Que o consumo sexa consciente”.