Di que as nosas percepcións de seguridade son equivocadas.

Para poder dicir iso, dediquei anos a investigar o tema. Reunín todo neste libro, á fin e ao cabo é unha versión masticada da miña tese doutoral, traducida a unha linguaxe máis comprensible. Falo da ilusión da seguridade cidadá, que é o que máis me preocupa: cal é a relación que existe entre a sensación de medo da xente e as taxas de criminalidade? A miña hipótese desde o principio foi que esa sensación de inseguridade non ten nada que ver co número de delitos, que é o que se construíu.

Queres dicir que alguén decide que temos que ter sensación de medo?

Quero dicir que na construción da inseguridade participan diferentes axentes. Sentimos medo cando a nosa contorna social próximo alértanos de posibles riscos: “Pecha ben as xanelas, ultimamente hai moitos roubos” ou “non pásesche só de noite, porque poden haber violacións”. Isto provoca sensación de medo. Ademais, hai medios de comunicación que, a miúdo, agrupan as crónicas dos delitos nos distintos apartados dos feitos, o que engrandece o problema. Por último, como xa advertín a miña intuición, hai unha influencia dos partidos políticos: desde o principio deime conta de que a súa influencia é maior do que se pensaba, moito maior que a dos medios de comunicación.

Como se deu conta diso?

En 2003 apróbase a reforma do Código Penal Español. Foi especialmente duro no que se refire á aplicación da pena. As reaccións ao mesmo foron, sobre todo, a través do Dereito. Con todo, non existiu unha análise sociolóxica nin que se analizase o contexto sociopolítico no que se produciron. Cal foi a razón deste endurecemento. Que importancia tiveron niso os medios de comunicación, os partidos políticos e as taxas de criminalidade.

Entón tiveches a oportunidade de confirmar a túa tese.

Así é. Estudei as taxas de criminalidade e nese momento o Estado español tiña unha das taxas máis baixas da Unión Europea. O endurecemento do Código Penal non podía ser debido ao aumento do número de delitos. Estudei os medios de comunicación e, en concreto, os 11.500 títulos publicados sobre o tema. Entón deime conta de que había que matizar a influencia dos medios de comunicación, porque ás veces se fan as leis que se derivan dos títulos, pero neste caso construíronse os títulos conforme á lexislación.

Por que un partido político pode xerar inseguridade na cidadanía?

Como digo, nesta análise deime conta de que os partidos políticos adiantáronse. Foi unha gran sorpresa para min. No ano 2000, Zapatero asumiu o liderado dentro do PSOE, nun momento no que o partido estaba moi débil. Neste contexto, puxo en marcha a mesma estratexia que funcionara noutros países. No Reino Unido, Tony Blair expuxo como un dos temas prioritarios do Partido laborista o tema da seguridade cidadá, demostrando que a esquerda podía xestionar mellor o problema que a dereita. Zapatero fixo algo parecido e entón empezou a pór a seguridade no centro. En 2003, o pp fixo seu o tema, e o PSOE deixou o control en mans da dereita. Pódese resumir nas seguintes palabras de Aznar: “Eliminaremos a delincuencia das rúas”.

Naquela época o pp tiña abertos numerosas frontes.

Si, estaba nunha situación moi difícil. O caso Prestige estaba en pleno apoxeo e tamén o auxe da masa crítica contra a guerra de Iraq. O pp sacou a bandeira da loita contra a delincuencia e, asumindo o liderado nesta materia, endureceu o Código Penal nos casos de delincuencia, terrorismo e violencia sexual. Desde entón, o Estado español ten unha das lexislacións máis duras de Europa, cunha taxa de delito baixa e un código ríxido. Polos mesmos delitos pasa aquí moito tempo no cárcere. Os delitos páganse a un prezo moi elevado.

Cal é o panorama actual despois de endurecer o Código Penal por enésima vez?

A última reforma do Código Penal aprobada recentemente no Estado español viño despois da dimisión do ex ministro de Xustiza, Alberto Ruiz-Gallardón. Rafael Catalá colleu a substitución tras cometer un erro coa lei do aborto e aos poucos vendeunos todo tipo de políticas de endurecemento e novas sancións. O último impulso que lle deron foi o tema do terrorismo que lles resulta tan rendible. Lembremos que esta reforma foi proposta polo propio Gallardón e non tivo unha boa acollida xurídica. Pero a oportunidade é unha oportunidade. Despois dos acontecementos de París, as leis endureceranse aínda máis. Pero, no fondo, cal é a relación que existe entre a ameaza real e a sensación de inseguridade? O delito é unha construción social, froito de acordos puntuais.