Cen millóns de árbores novas na mesma beira do Senegal: ARTE ofrece na televisión franco-alemá imaxes dun dos intentos máis sorprendentes de repoboación forestal do mundo no programa Vu du Ciel (Visto desde o ceo). O cineasta Yann Arthus Bertrand quixo dar a coñecer experiencias que suscitan os principios do optimismo entre os miles de catastrofes que as televisións mostraron durante as semanas de COP21.

Segundo o documental, un dos grandes desafíos ecolóxicos de Senegal é a supervivencia dos peixes e ecosistemas dos manglares costeiros. E cando se mencionan os manglares de Senegal, chámase heroe a Haidar O Ali, un dos 100 ecoloxistas máis emprendedores do mundo: Convenceu a miles de senegaleses para que planten a millóns de pequenos mangles.

Os manglares son as selvas de árbores e matogueiras que nas beiras tropicais e subtropicais atópanse nas zonas onde a marea se oculta e buxán dúas veces ao día. Adaptáronse a vivir en auga salgada, ás difíciles condicións das praias. Están equipados cun sistema especial de raíces, capaz de sobrevivir no mareagor entre a auga salgada e a ondada en lodos de escaso osíxeno e soster o tronco de pé no aire durante a mareada.

Si en 1980 estes bosques especiais enchíanse no planeta 188.000 km2, entre 2005 reducíronse a 152.000 km2. En 25 anos produciuse unha perda do 20%, a maioría para construír estruturas para a industria, a vivenda e o turismo, para enchelas cada vez máis dos xigantescos viveiros de lagostinos ou esquinas, ou para abrasar encoros, estradas, canles, etc., que esgotaron as augas doces da contorna.

Con todo, no medio da destrución dos manglares hai quen, ademais de loitar para protexelos, tratan de plantar novas árbores novas nas estribaciones de marismas, rías e marismas que están en perigo, como en Vietnam ou Bangladesh en Madagascar ou Senegal.

Unha das experiencias máis famosas foi seleccionada para ARTE, a de Senegal. Haidar O Ali (1953) é a alma da ONG Oceanium. Desde a súa fundación en 1984, Oceanium reúne os traballos medioambientais en tres eixos: a revitalización das selvas costeiras mediante a plantación de mangles (Rhizophora mangle) mozas, o ecoturismo e o mergullo asociado, ademais da limpeza dos contaminantes terrestres como na auga.

En 2006 iniciáronse as plantacións na localidade de Tobor, no delta de Casamance, mediante a introdución de 65.000 árbores nunha marisma destruída. Tras demostrar que o 85% dos pés novos avanzaban –antes había fracasos– en 2008 coa campaña 5 millions de palétuviers, que se chama en francés manglés, lograron plantar máis de seis millóns de pés mobilizando a máis de 32.500 persoas de 110 países nun mes e medio.

As cifras para 2010 eran sorprendentes: 62 millóns de árbores en 5.000 hectáreas, entre 110.000 persoas de 408 localidades... O lector interesado en coñecer os éxitos da reforestación dos deltas de Casamance e Sine Saloum atopará en Internet varias reportaxes, como por escrito nos vídeos.

Que prezo ten o lagostino?

Do mesmo xeito que Oceania Senegal, hai moitas outra ONG e asociacións que traballan de maneira similar en todo o mundo, como Mangrove Action Project. A MAP reivindica a colaboración con ecoloxistas especializados en manglares, ONGs locais e administracións na aplicación de subvencións procedentes das fundacións do primeiro mundo.

Cada institución ten a súa propia singularidade. O MAP subliña que conta cunha metodoloxía propia de recuperación dos bosques costeiros, dando importancia á diversidade das árbores que se plantan –criticando indirectamente que outros fomentan bosques dunha soa especie–. Acertar nas técnicas de reforestación e na participación cidadá é importante para garantir que a maioría das árbores pequenas sobrevivan uns anos máis tarde, e máis aínda co cambio climático, cando son unha das vítimas máis vulnerables das mareas e das grandes tormentas.

MAP emprega a 130 persoas a tempo completo e ten proxectos en Cambodia, O Salvador, India, Indonesia, Malaisia, Myanmar, Sri Lanka e Tailandia. Tamén realiza labores de educación e promoción na defensa dos manglares, aínda sans, en China e Bangladesh.

O MAP tamén traslada unha mensaxe aos consumidores dos países ricos: Question Your Shrimp, quero dicir, que pregunte polas nosas propias páxinas. Si, aos pintxos, entremeses e aos bocadillos que comemos todos os días nas ensaladas máis sinxelas e aos lagostinos que non poden faltar nos estómagos do Nadal. Saben moito das destrucións dos manglares.

As selvas intermareales foron destruídas para construír viveiros para as esquinas, a maioría nos países pobres: “Máis dun millón de hectáreas de manglares foron esnaquizadas en todo o mundo nas tres últimas décadas para organizar nela os viveiros de camaróns”, sinala o MAP na súa campaña. Entre as industrias que chegan ás beiras tropicais, unha das máis devastadoras é a dos recunchos: abarcar espazos amplos a baixo prezo, triturar todo, sacar beneficios rapidamente e marcha!, sen deixar atrás máis que a destrución. Este tipo de acuicultura produce 8.000 millóns de dólares ao ano en granxas e entre 50 e 60.000 millóns de dólares en comercios. Unha sorte para os especuladores, porque ademais dos gobernos locais corruptos, o Banco Mundial e outras institucións fortes apóianlles especialmente.

Ademais das desfeitas causadas polos xigantes que todo téñeno libre e permitido, tamén están provocados polos propios veciños. A poboación crece nos países pobres, necesitan madeira para o lume, madeira para a construción, fame tamén para saciar. Como hai séculos que as xentes dos lugares máis cálidos e fríos destruímos os nosos, agora a necesidade de vivir leva aos pobres a botar abaixo os seus bosques.

A ONG Blue Venture, outra das que se dedican á conservación e replantación, traballa en Madagascar. Sylvia Paulot e Kate England narraron o ambiente que se viviu no peirao de Antanandahy, no delta de Tsiribihina: “A vida é dura para 400 habitantes. Para sobrevivir non teñen máis que o mar, o manglar e o río, nin auga da billa, nin mercado, nin médico. A miúdo son atacados por criminais, roubando o pouco que adquiriron ou o recolleron nas súas casas”. Non viven moi diferentes dos mangles, afogados no barro, temendo calquera golpe de vento ou de mar. Por medo, pero profundamente arraigado”.