Pasaron catro anos desde que ETA abandonase a actividade armada e deixouse pasar unha oportunidade inmensa para dar unha solución axeitada e xusta ao conflito; para construír unha solución baseada na verdade, a xustiza, a reparación e a non repetición.

Iso non foi o que se quixo, o Estado impuxo á sociedade vasca un esquema de vencedores e vencidos. O Goberno español non o quixo; o PNV e o Goberno Vasco non se opuxeron; non pode ser só a esquerda abertzale; e na sociedade civil non hai forza para empuxar a institucións e partidos nesa dirección.

En 2011 podería pensarse que as armas de ETA ou o seu futuro poderían ser moi importantes para iniciar un proceso de paz. Sempre foi así nos conflitos mundiais nos que se buscaron solucións dignas. E isto é un máis, coas súas relacións de características e forza, pero un máis. Este catro anos demostraron que as armas e outros tipos de armas son escusas. Hoxe en día ETA non é nada, salvo un gran símbolo para os seus inimigos e para aqueles que están baixo o seu refuxio.
Verdade, xustiza, reparación e non repetición. Un bonito cuarteto, pero no esquema actual non se pode desenvolver.

É verdade. Está moi lonxe. Se se impulsou un verdadeiro proceso construtivo, saberiamos moito máis do que pasou –nunca se sabe todo, en ningún conflito– do que fixeron ETA e o Estado.

Xustiza. A actividade armada de ETA castigouse, a represión do Estado é na impunidade xudicial e política, xa sexa ilegal –GAL, tortura…– ou legal (moitas mortes, os peches de Egin e Egunkaria, os procesos masivos…); se se tirou da xustiza da vinganza, hoxe en día habería poucos presos nos cárceres –e até un máis fráxil…–.

Reparación. O máis importante, os mortos, é irreparable. O diñeiro está ben, pero o máis importante é a confesión. ETA recoñeceu moito dela, o Estado pouco. E, con todo, están a levarse a cabo iniciativas interesantes, tanto por parte das vítimas entre elas, como por parte de varias asociacións e do Goberno Vasco. Conviría falar da reparación en moitos máis ámbitos da sociedade, en profundidade e con miras a todo tipo de vítimas. Fíxose pouco, sobre todo falando da reparación das vítimas de ETA.

Non repetición. Non están a sentar bases reais para que o sucedido non volva pasar. Hai que falar moito dos factores que se mencionaron antes, de memoria, de autocrítica… pero todo iso debe basearse en dúas condicións: a honestidade e a liberdade. Non se impulsa a ningún deles. Pídese autocrítica á esquerda abertzale, pero se lle di o que ten que dicir, que a violencia utilizada por ETA foi inxusta e que non serviu para nada. E os amplos sectores da esquerda abertzale non cren niso, non o comparten, e ademais non teñen liberdade para dicir o que pensan, sen o risco de cárcere ou de cárcere. É ineficaz.

A violencia sempre estivo aí, aí está e estará, tanto no poder como na resposta. Trátase dun fenómeno totalmente integrado na historia da humanidade, e moi vinculado á sociedade e á persoa. A clave está en que teña a menor presenza posible en calquera ámbito.

O diálogo libre e profundo entre todos os actores do conflito é a mellor garantía de non repetición. O modelo actual oculta problemas, non os reconduce. Arrinconar a ETA –e á esquerda abertzale– e non empuxar un verdadeiro proceso de paz non alimenta en absoluto a non repetición, senón todo o contrario. Que se fale claro e alto, e que a sociedade vasca saque as súas conclusións.

Co modelo de vinganza do PP, negando as solucións políticas dos problemas políticos, ou simplemente represiva... hai posibilidades de repetir a historia antes ou despois. Iso dínolo a historia: cada un ten un carácter diferente, pero aí están as guerras carlistas, a guerra do 36, medio século de ETA...

Madrid é unha clave, pero tamén Vitoria-Gasteiz. A nova situación pode dar oportunidades en Madrid, xa é hora de cambiar de rumbo e de activar de verdade á sociedade a favor dun verdadeiro proceso de paz.