A miúdo non nos damos conta de que o noso ceo está infestado de cables que atravesan dun lado a outro. Na paisaxe do País Vasco convertéronse en habituais as liñas de transporte eléctrico, e xa temos varias liñas de alta tensión.

En 2011, Rede Eléctrica de España (REE) presentou o proxecto da liña de 400.000 voltios, que uniría Dicastillo con Ezkio-Itsaso. Con todo, non se trataba dun proxecto desde cero, senón da continuación da liña de alta tensión abandonada Dicastelu-Vitoria. Segundo publicaron no Boletín Oficial do Estado español, este primeiro proxecto foi rexeitado "polos danos causados ao medio ambiente e pola oposición existente" e substituído polo de Dicastillo.

“Achegar o afastado e afastar o próximo”

O avogado e membro da plataforma Non á Autoestrada Eléctrica, Alberto Frias, explicou en que consiste a idea da autoestrada eléctrica: “Ten similitudes coas autoestradas de terra, pero vai polo aire: do mesmo xeito que nas autoestradas hai peaxes nas entradas e saídas dos pobos, a liña de alta tensión necesita subestacións para coller ou subir a enerxía”.

Aínda que nun principio o proxecto incluía a subestación de Dicastillo, o Plan de Enerxía 2015-2020 recentemente aprobado foi eliminado. Isto significa que non se poderá utilizar a liña para necesidades locais.

A liña de alta tensión tería un percorrido de 129 quilómetros, e nese traxecto veríanse afectados numerosos pobos e concellos de Navarra e Gipuzkoa. As torres no País Vasco serán invisibles se o proxecto salgue adiante: Trátase dunha torre de 85 metros de altura, a mesma que a torre do BBVA de Bilbao. Ademais, ao ser unha liña de tránsito de electricidade, o número de cables –e a súa influencia– duplícase: dezaoito condutores en total.

A nova liña de 400 kV non é suficiente, así como as dúas liñas de 220 kV entre Orkoien e Itsaso, que xa están no mesmo itinerario, foron reforzadas no Plan Enerxético. Frias subliñou que o impacto electromagnético neste tramo, que se atoparía na zona de Irurtzun e discorrería paralelo a Gipuzkoa, será "brutal".

O impacto da liña de alta tensión afectaría a moitos ámbitos. Os danos á paisaxe e ao medio ambiente son evidentes: A liña discorre entre zonas protexidas da Rede Natura 2000, como corredores ecolóxicos entre as zonas de Urbasa-Andía, Aralar, Aizkorri e Oriagoiena. Afectaría directamente aos animais e sobre todo ás aves protexidas, como o quebrantahuesos e a aguia negra, como di ironicamente Frias “porque as aves non se adaptan moi ben con dezaoito cables deste nivel de tensión”. Tamén afectaría á vexetación, xa que se cortarían carballos, haxas e aciñeiras.

Ademais do medio ambiente, a construción da liña tería un impacto directo na vida destes pobos e dos seus habitantes. Por unha banda está a saúde. Nun vídeo da plataforma pódese ver como unha lámpada fluorescente acéndese pola súa conta debaixo dunha liña deste tipo. Que efectos pode ter este nivel de campo electromagnético na saúde? Moitos cidadáns están preocupados por iso, e algúns están a pensar en abandonar os seus pobos de orixe.

O principio de precaución da Unión Europea di que 100 voltios necesitan unha distancia de seguridade dun metro. Neste caso, necesitaríase un tramo de medio quilómetro a cada lado da liña, un quilómetro en total. Dentro deste tramo quedarían dezaseis pobos. Non se respectaron, por tanto, os mínimos establecidos. E máis aló dos núcleos urbanos, non tiveron en conta outros moitos lugares: barrios rurais, cámpings, polígonos industriais onde vive a xente, campos de fútbol...

Ademais, o alcalde de Mutiloa, Iñaki Ugalde, explicou que o proxecto choca frontalmente coa formulación dos pobos en canto á ordenación do territorio. En Mutilva, do mesmo xeito que noutras localidades do Goierri, está a porse en valor o patrimonio cultural e estanse recuperando as antigas minas da zona, pensando no futuro do pobo e no turismo. O mesmo ocorre en Ponte a Raíña co Camiño de Santiago, ou en Dicastillo coas adegas produtoras de viño ecolóxico. A liña é incompatible con todas estas actividades.

E todo iso para que?

Os membros da plataforma Non Autoestrada Eléctrica denunciaron desde o principio que o obxectivo desta liña de alta tensión non é satisfacer as necesidades enerxéticas locais. Din que para facer fronte a posibles desequilibrios enerxéticos, bastaría con reforzar as liñas xa construídas.

“No sistema enerxético peninsular hai demasiada potencia instalada: 100.000 megawatts, e a demanda máxima nunca pasou dos 44.000 megawatts. Iso antes da crise”, explica Frias. Que significa isto? Que existe unha capacidade de xerar máis enerxía da que se necesita –a potencia instalada duplica o pico da demanda– e que, como a electricidade non se pode almacenar, hai que saír ao exterior. Un claro exemplo son as centrais térmicas de Castejón, que tras deixar unha chea de diñeiro na súa construción e mantemento atópanse paralizadas porque “o sistema non o necesita”.

Segundo datos da REE, nos últimos anos as exportacións de enerxía foron superiores ás importacións. E no Plan Enerxético 2015-2020 queda claro que a nova liña de alta tensión utilizarase para o transporte de enerxía ao Estado francés.

Cidadanía e administracións locais vs. gobernos

O abastecemento enerxético en Terra Estella foi a razón pola que o anterior goberno de Navarra apoiou intensamente o proxecto durante moitos anos. A desaparición da subestación de Dicastillo, ao mesmo tempo que a do proxecto, quedou en suspenso. “O Plan Enerxético 2015-2020 recolleu o que até agora nos negou o Goberno da CAPV e, sobre todo, o de Navarra: que a liña de alta tensión, máis para as necesidades locais, é para levar a electricidade a Francia”, di Frias.

En varias ocasións, a plataforma pediu ao novo Goberno de Navarra que tamén retire o proxecto, pero Frias denunciou que aínda non recibiron resposta algunha: “É unha vergoña que o Goberno do cambio adopte unha posición ‘Non sabe/Non contesta’ con esta cuestión”.

Aínda que a competencia da liña de alta tensión é do Estado, a planificación da electricidade esixe que os proxectos se consulten e comuniquen cos gobernos locais. O Goberno Vasco e o Goberno de Navarra negáronse a aceptar esta consulta nin a que se lles consultou en nome dos concellos afectados. “Non cumpriron coas súas obrigacións: non deron asistencia técnica aos Concellos, nin tampouco fixeron comunicación dos prazos. A plataforma tivo que estar a encher as lagoas da información pública”.

Con todo, ante o silencio dos gobernos da CAV e Navarra e o inmo bilismo, nos pobos polos que pasa a liña creouse un amplo movemento de oposición. Concellos, cidadáns e asociacións reuníronse na plataforma Non Autoestrada Eléctrica e nos últimos anos traballouse para paralizar o proxecto.

En decembro de 2011, un total de 470 cargos municipais solicitaron ao goberno foral e autonómico a paralización do proxecto en Berriozar. As mocións que o solicitaban foran previamente aprobadas por 220 concellos e concellos.

Nestes pobos hai representantes de moitos partidos políticos, pero, curiosamente, todos chegaron a un acordo total neste tema: ninguén está a favor da liña. Desde o inicio da nova lexislatura nos concellos, as novas corporacións están a presentar mocións para ratificar a postura dos anteriores gobernos municipais.

Pero o proxecto segue adiante e Frias explícanos que xa deron un paso importante coa aprobación do Plan Enerxético 2015-2020: “O único que queda é aprobar a declaración de impacto ambiental e facela pública. É dicir, un trámite administrativo simple”.

“Non, non, non, non hai alta tensión”

Desde que se lanzou o proxecto da liña de 400 kV organizáronse actividades e actividades de todo tipo nos pobos. Uns convocados pola plataforma, unificados e outros de ámbito local: manifestacións, marchas de montaña, charlas, comparecencias parlamentarias, apagamentos, roldas de prensa... Non faltou tensión contra a liña de alta tensión.

Cabe destacar, por exemplo, a Declaración de Alsasua 2012: 417 persoas do mundo da saúde, a cultura, a educación e o deporte asinaron o documento “para garantir o futuro dos pobos e reivindicar o dereito a vivir dignamente en eles”.

En xuño de 2013 realizáronse consultas populares en 40 localidades afectadas pola liña de alta tensión. Unha vez máis, a resposta da cidadanía foi clara: o 63% da poboación empadroada participou nas consultas e o 99% votou en contra do proxecto.

Tamén é significativo que o proxecto que máis alegacións recibiu no País Vasco foi a liña de alta tensión Dicastelu-Itsaso. En Navarra e Gipuzkoa presentáronse 14.000 alegacións por parte da cidadanía, concellos, concellos e asociacións de diversos ámbitos, cada unha coa súa achega desde os seus respectivos ámbitos. A día de hoxe, todos seguen sen recibir resposta.

A diversidade foi desde o principio unha dos acenos de identidade do movemento contra a autoestrada eléctrica. O “Lurkide Eguna”, organizado en 2014, reflectiu moi ben a natureza da loita. Ese día enchéronse os 129 quilómetros que ocuparía a liña de alta tensión coa xigantesca cadea humana, situada nas 247 zonas nas que se atoparían as torres dos distintos grupos e asociacións dos pobos. Entre elas atopábanse as asociacións de pais, as asembleas de mozas, os coros, os equipos de fútbol, os cazadores, os grupos culturais, os grupos de montaña e outros moitos axentes.

Iso é o que quixo subliñar o alcalde de Mutilva, Iñaki Ugalde: por unha banda, a unión entre os cidadáns e, por outro, as relacións xurdidas entre os pobos. “A dinámica entre os pobos do val foi bonita, coñecémonos. Tamén moitos pobos de Navarra. Iso é o que nos deu esta loita”.

Grandes compañías eléctricas gañan

Frias ten claro que a liña de alta tensión axústase a un modelo: “Vivimos nun país baseado no consumo intensivo de enerxía e capital. Torre Iberdrola e Torre BBVA: O ceo de Euskal Herria está dominado polo modelo deses dous falos que ‘penetran’”.

E quen serán os gañadores da liña de alta tensión? Rede Eléctrica de España –entidade privatizada– e grandes compañías eléctricas, sobre todo Iberdrola, que controlan o campo. A plataforma Autoestrada Electrica Ez denunciou en febreiro deste ano en Pamplona as “portas xiratorias” que rodean a estas compañías.

En canto ás alternativas, a idea de eficiencia enerxética saíu a relucir. Actualmente, un terzo da enerxía orixinal pérdese no transporte. Contamos cun sistema totalmente ineficaz e con estas liñas de alta tensión impúlsase a centralización dos puntos de produción, precisamente cando o camiño para reducir as perdas é o contrario: achegar ao máximo o punto de produción de enerxía ao momento de consumo. Ademais, é evidente que o aforro de enerxía tamén é fundamental.

Por último, Frias referiuse ás enerxías alternativas: “As enerxías alternativas non son o mesmo que as renovables. Ser renovable non é bo en si mesmo: A enerxía eólica de Navarra non foi substituída, por exemplo, pola térmica de Castejón, que a utilizou como aditivo”. Enerxías renovables si, pero alternativas.