Hupa e azaparana
A zeanuri Bedita Yon Larrakoetxea Agirrezabala do caserío Altxagutxi escribiu cara a 1930 as gasas dos Landub Landara na forma que calquera puidese dicir. Tratábase da tradución ao libro Patoloxía vexetal, de Felix García Peña. Dicir que na época da guerra civil española, cando o frade vascófilo Bedita tivo que marcharse, perdeuse ese inxente traballo de tradución. Que non daría agora por ter nas miñas mans o manuscrito desa tradución? Enfermidades e pragas, explicadas de maneira comprensible... Que palabra utilizaría para dicir “branco”? E como explicaría a “herrumbre”? Este tesouro suporía un gran beneficio para os vascos, si algún día aparecese.
Confío en Bedi, que a diferenza de moitos creadores non tiña ningunha vergoña para explicar as súas dúbidas. Por exemplo, cando trouxo ao eúscaro Ekatxa a obra de Shakespeare The Tempest, dixo: “Yatzu planta de azaparán dálico con vaina de tinga bellegada. As vainas, levantadas, serven aos cociñeiros para dar o noso yakiai e agokerea. Ten un nome de euzkera, eu coñézolle ”. Fermosa confesión de monxe: “Tose”.
En eúscaro recoñéceselle á azaparana unha chea de nomes, Crocus sativus. Azapran, azaprae, azafran, azafrán, azafrán e safran. Segundo José María de Lakoizketa na súa soada obra (Dicionario dos nomes euskaros das plantas en correspondencia cos vulgares, casteláns e franceses e científicos latinos), publicado en 1888, todos eles proveñen do nome árabe da planta assfar. Foron eles os que trouxeron a lanza ás paisaxes secas da nosa contorna polo lado asiático.
Con todo, antes de que Bedia publicase Ekatxa en 1959, Jokin Zaitegi Plazaola publicou en México, en 1946, a obra de tradución Goldaketan, poemarios de Sopokel. Neste traballo, para dicir a azapana, utiliza a “hupa”, “...hupa de ouro brillante”, castellanizada no Dicionario Xeral Vasco “o azafrán de resplandores de ouro”. E chéganme moitas dúbidas: de onde vén a palabra “hupa”? Non coñecían o seu traballo? Era a aversión entre as seitas entre a carmelita Bedita e a xesuíta Jokin?
O día excede a noite co equinoccio de primavera. Este ano ocorreu o 20 de marzo, ás 22:59 horas, abrindo a porta da primavera. O prefixo Eki significa o mesmo. Até entón a noite fora máis longa. O día e a noite tiveron doce horas. Desde entón o día alárgase e a noite... [+]
Hai moito tempo que o tempo está na nosa liña, pero o clima é relativamente recente. Non hai que aclarar demasiado o que é o cambio climático. Explicar que é a paisaxe si é unha necesidade máis vermella. Está en plena actualidade organizar conferencias, mesas redondas... [+]
É o momento de recoller os froitos e polos en camiño ao lagar. Pera (Pyrus communis), mazá (Malus x domestica), uva (Vitis vinifera)... Parece un camiño curto e rápido, pero hai que traballar unha chea de rodeos e as súas variantes ata que o froito se converta en mosto e... [+]
No País Vasco a agricultura é a historia da colonización permanente. Como en todas partes. Antes non se cultivaba a terra; antes non se sementaba a colleita; gozábase do que antes non se comía. Trouxérano todo doutra parte. Moitas destas historias foron escritas polos... [+]
Volvendo aos viños que se elaboran cos cultivos, a madreselva esquerda (Humulus lupulus) é conservadora e agregadora de cata amarga. A unión de cultivos e madreselvas produce moitos sucios chorros, especialmente nos países da cervexa. Un amigo acábame de explicar as... [+]
Na nosa casa coñecémolo co nome de madreselva (Humulus lupulus). De feito, traballouse a torto e a dereito nas ribeiras do río do noso país, coincidindo coa expansión da cervexa. Aprendemos que se lle chama tamén lagosta, cervexa, cervexa, verruga e herba á esquerda... [+]
A primavera tróuxome o tema ao nariz. C. traballaba en diversos centros de investigación de Nova York. Bushdid, M. Oh! Magnasco, L.B. Vosshall e A. Un artigo publicado polos científicos Keller en marzo de 2014 no prestixioso “Science Magazine” produciu un gran balbordo. O... [+]
Terminan os curiosos días interanuais, os que se comen e beben das emanaciones da terra. Comerei do mellor ao mellor. Supostamente. Botellas de cava e champaña pesadas son fáciles de bailar. Aínda que hoxe en día son de todo tipo, antes era a sidra do outro barril. Cando a... [+]
