A través dun breve informe publicado en maio deste ano, a asociación española de provedores públicos de auga, AEOPAS, quixo alertar do risco de privatización de varias empresas públicas do sector da subministración de auga. O estudo constaba de tres operadores do País Vasco, dous dos cales, a vitoriana AMVISA e o Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia, atopábanse no pódium do risco, segundo e terceiro respectivamente.

Tras analizar varios factores de risco, AEOPAS presentou os resultados nunha escala de 0 a 5. O tres primeiros operadores da lista aparecían nunha franxa superior a 3, é dicir, nunha zona de “alto risco de privatización”. En concreto, os autores do informe outorgaron 3,18 puntos a AMVISA e 3,05 a Bilbao Bizkaia.

No caso de AMVISA, dicir que a pantasma da privatización circula pola contorna non debería sorprender a ninguén, xa que os antecedentes son moi claros. No outono de 2012, Javier Maroto anunciou a súa intención de privatizar parcialmente o operador público que abastece de auga a Vitoria-Gasteiz. O aínda alcalde dixo que en ningún caso o concello perdería o control de AMVISA, xa que como máximo o 49% poríase en mans privadas, pero iso non tranquilizou aos opositores ao proxecto, incluídos os partidos da oposición. O experto na materia, Pedro Arrojo, explica que a ausencia da maioría da propiedade non impide que as empresas privadas teñan un verdadeiro poder nos operadores de auga, sempre que a xestión quede nas súas mans. O medo a un aumento significativo da tarifa tamén tivo protagonismo no debate.

Vocación de publicidade e con todo...

O plan de Maroto non se executou, pero estivo preto de privatizar AMVISA. En calquera caso, pódese dicir que na sociedade civil de Hego Euskal Herria ten fortes raíces na crenza de que a xestión da auga debe ser pública. En certa maneira é unha lei non escrita. Así o cre tamén AEOPAS, e a pesar diso, o Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia atópase entre os máis vulnerables a perder o carácter público. Como explicalo?

Para a elaboración do informe antes mencionado, AEOPAS analizou tres indicadores: transparencia, risco institucional e risco económico. No apartado de transparencia, Bilbao Bizkaia obtivo unha puntuación de 2,85 puntos na escala de 0 a 5 e na de risco institucional, de 2,50. Neste segundo ámbito, os responsables da operadora e as autoridades políticas vinculadas á mesma, entre outros, tiveron en conta as declaracións a favor da privatización pública.

O Secretario Xeral de AEOPAS, Jaime Morell, recoñece que o Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia non se distinguiu especialmente neste tipo de declaracións, mentres que os mandatarios adoitan dar unha mensaxe de xestión pública. E así respondeu a ARGIA, cando lle preguntamos directamente sobre o tema, un representante da área de comunicación do consorcio: Bilbao Bizkaia non ten ningunha intención de privatizar. “Este tema non está na nosa axenda, nin se expón”.

Demasiada subcontratación: pública, menos pública

“En Euskadi non houbo privatizacións como as que se deron noutros lugares do Estado, é dicir, non se concedeu directamente a unha empresa privada”, dinos Jaime Morell, “o que nós detectamos, no caso do Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia, é unha porcentaxe bastante elevado de subcontratación”. Segundo o secretario de AEOPAS, si a subcontratación adquire un peso importante –no caso de Bilbao Bizkaia rolda o 60%–, o control e a transparencia debilítanse, así como a calidade do servizo, “a pesar das estritas condicións impostas pola administración á empresa”. Morell considera normal que se realicen algunhas contratacións externas, pero o servizo debería prestarse practicamente integramente desde o ámbito público.

No ámbito do risco económico analizado no seu informe por AEOPAS, precisamente, o volume de contratacións a empresas externas é un dos factores de maior peso. Jaime Morell acláranos que moitas veces ter unha porcentaxe significativa de subcontratación é o portal da concesión a un axente privado. “Con todo, non creo que en Euskadi se atrevan a dar ese paso”. Pero advirte: “Ser un consorcio público que só xestione contratos pode considerarse, dalgunha maneira, unha privatización secreta”.

A falta de información detallada, o secretario xeral de AEOPAS está convencido de que o Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia recibiría as ofertas das empresas máis importantes do mundo para obter a concesión da xestión. Estas empresas son, en definitiva, as que o consorcio contrata para traballos diversos, especialmente a transnacional española Acciona.

Concentración como obxectivo

No apartado de risco económico do informe da AEOPAS, Bilbao Bizkaia conta cun importante número de puntos: 3,6. Con todo, non é a única razón pola que se realicen moitas subcontrataciones, senón que hai outros factores que fan que o consorcio biscaíño sexa atractivo para as empresas do sector. “Nós temos moi claro que condicións hai que dar para privatizar un operador público: un gran volume de negocio, baixo control de ingresos e débeda, zonas de gran poboación… En Bizkaia dáse todo iso”.

Morell mencionou áreas de gran poboación. En canto á poboación abastecida, Bilbao Bizkaia é o maior consorcio de augas do País Vasco, e quere ser aínda maior. Calquera que o desexe pode ler no prólogo dos estatutos da organización unha parte da historia da súa difusión: O consorcio foi creado en 1967 por Bilbao e dezanove concellos da zona de Bilbao. Na década dos 90 comezaron a integrarse outros pobos do país, até a actualidade.

Ano tras ano, cada vez son máis os concellos biscaíños que se converteron en membros do consorcio. Na actualidade está integrada por 80 concellos, xunto coa Deputación Foral de Bizkaia e o Goberno Vasco. En total, o 90% dos biscaíños vive nalgunha das localidades do consorcio de augas para dar servizo a Bilbao e a súa contorna. Pero o obxectivo, polo menos o das institucións que están en mans do PNV, é chegar ao 100%.

A Deputación, comprometida cun consorcio único

O Deputado Xeral de Bizkaia, Unai Rementeria, mostrou o pasado mes de xullo no seu discurso de investidura o seguinte compromiso: “Contribuiremos a que todos os biscaíños dispoñan dun servizo de auga e saneamento da mesma calidade e eficacia estándar”.

O significado desta frase enténdese moito mellor tras a lectura do convenio asinado hai uns anos entre a Deputación Foral de Bizkaia e o Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia. En virtude deste acordo, a Deputación tentará que exista un único consorcio, que deberá executarse de forma conxunta. E non só iso: Entre 2008 e 2015, o Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia recibiu 316 millóns de euros para o financiamento de obras en infraestruturas.

Que lle falta ao Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia para que todos os concellos da provincia recóllanos no seu colo? Como se pode observar no mapa da FOLLA LATERAL/INFERIOR/PRÓXIMA, a metade dos 32 municipios que non están en Bilbao Bizkaia forman o Consorcio de Augas de Busturialdea. Na anterior lexislatura, coa maioría de EH Bildu, enfrontáronse ás pretensións de unidade da Deputación, do Goberno Vasco e de Bilbao Bizkaia, pero desde as eleccións de maio son novamente os jeltzales os que dominan Busturialdea, e xa só hai tempo que toda a comarca integrouse en Bilbao Bizkaia e cumpriu coa vontade do Deputado Xeral, Unai Rementeria, que foi alcalde do Consorcio de Busturialdea en 2007. O maior obstáculo para a constitución dun consorcio único no país pode considerarse desaparecido.

Iratxe Arriola, que foi presidenta até maio, quéixase de que durante os catro anos do seu mandato denegáronse moitas subvencións ao consorcio de Busturialdea, impedindo así o desenvolvemento dalgunhas infraestruturas esenciais, como medida de presión para obrigar a Bilbao a integrarse en Bizkaia. Arriola lembrou que o soño do PNV é que non só en Bizkaia, senón en toda a CAV só haxa un consorcio. “Iso non sería malo en si mesmo si fixésese un control público axeitado, pero Bilbao Bizkaia funciona con parámetros dun negocio privado”.

Próximo debate: quen debe pagar os investimentos?

Iratxe Arriola acusa o Consorcio de Augas de Bilbao Bizkaia de ser opaca e de actuar desde unha perspectiva mercantilista, tratando aos cidadáns como meros clientes. “Agora, ademais, queren aumentar a amortización dos investimentos nas facturas, o que pode supor un incremento da tarifa”, explicou, “pero nun servizo público o custo dos investimentos non debería afectar os usuarios; si non, cal é a diferenza entre público e privado?”.

No pleno das Xuntas Xerais de Bizkaia do 25 de novembro, a deputada de Sustentabilidade e Medio Natural, Elena Unzueta, defendeu a idea dun consorcio de augas único, subliñando o beneficio de homoxeneizar o servizo e harmonizar a tarifa. Unzueta defendeu que era case unha necesidade contar cun operador único, xa que os concellos non van poder cumprir por si sós os requisitos que establece a lexislación europea.

O Goberno Vasco está a estudar como trasladar esta lexislación á CAPV, e en concreto, o decreto que quere levar a cabo Lakua prevé un intenso debate ao redor da cuestión exposta por Iratxe Arriola: si trátase de facer pagar ou non á cidadanía os investimentos realizados a través das tarifas. “O Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia di que non hai por que preocuparse, porque sen grandes subidas de tarifas serán capaces de facer fronte ao 95% dos investimentos, pero eu non o teño tan claro. Para que entón tanta subvención? Hai risco de que o novo decreto aumente moito a tarifa”. EH Bildu considera, ademais, que o decreto que quere facer o Goberno Vasco baséase nunha interpretación equivocada da directiva europea. Así o expresou o juntero biscaíño Mikel Kormenzana na sesión das Xuntas Xerais do 25 de novembro.

Excesiva dependencia do zadorra

A propia Kormenzana manifestounos que outro dos males do modelo de Bilbao Bizkaia é a centralización excesiva. Dado que a maior parte da auga procede do sistema do Zadorra, un acuífero se sobreexplota e descártase aos demais, e con eles as pequenas infraestruturas locais “para reducir custos”. A maior parte da auga chega a Bizkaia desde Álava e convértese en potable nunha soa planta. Segundo Iratxe Arriola, o transporte da maior parte da auga por un só conduto é perigoso para a saúde. “En caso de avaría neste tubo, o 70% dos biscaíños quedaría auga, e ademais sen alternativa a curto prazo, porque non se manteñen as infraestruturas locais existentes”.

O tempo dirá que sucederá coas máis de 50 tomas de auga que actualmente utilizan en Busturialdea, tras a viaxe de dezaseis concellos cara ao Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia.