Entre tres e cinco millóns de persoas viven nas amplas zonas controladas polo EI en Iraq e Siria ao longo deste mes de decembro de 2015. É un espectáculo ver até onde a nova configuración política converterase nos próximos meses no lume da ofensiva que organizaron as grandes potencias para desmantelala, pero xa foi o experimento o que tomou unha forma de vida digna de ser tida en conta polo mundo.

O profesor francés Matthieu Rei explicou a estrutura que organizou o Estado islámico nas diferentes áreas que adoptou. A nova doutora universitaria, especializada en árabe, analizou o tema dentro do programa WAFAW que investiga as Primaveras Árabes coa axuda da Unión Europea e que resumiu no artigo “Aux orixines de l’Etat islamique”.

Como se converteu nun pesadelo de Occidente, os investigadores indagaron nalgúns aspectos de EI como os medios locais: o uso da barbarie, a capacidade de propagación do raio, o derrubamento de Oriente Próximo, a atracción de mozas de todo o mundo... Pola contra, Rei fixouse na natureza de Estado que os islamitas proclaman en nome do movemento.

Para empezar, di Rei, en contra do que moitos pensan, EI non rebentou dous estados clásicos, polo menos dous dos que os occidentais afán considerar como estados. Tanto Siria como Iraq descenderan da forma de Estado de finais do século XX.

Ambos veñen do baathismo. Na década de 1960, neses anos de descolonización, como en Siria, o mando de Iraq tomouno o movemento nacionalista árabe socialista Baath. 1970.erako estaban postos a mal en dous movementos especiais. A sanguenta guerra entre Iraq e Irán separoulles aínda máis, e Siria decantouse por Irán.

Pero en ambos os casos, segundo os expertos entrevistados por Matthieu Rei, as principais autoridades corromperon con comportamentos parecidos as esperanzas dun Estado moderno e progresista.

Entre 1970 e 1990 os dous sistemas políticos converteron a inestabilidade política nunha institución, destruíndo toda organización política e social que puidesen facerlles fronte. Saddam Hussein en Iraq e Jafez ao Assad centralizaron o poder nas súas persoas, establecendo unha fidelidade persoal como lei para avanzar ou afundir a sociedade. Como contrapartida, cada cal abandonou o seu país sen unha organización formal.

A Apocalipse de Iraq estalou coa invasión estadounidense en 2003, ao estalar a revolta popular en Siria en 2011 e convertela pronto nunha guerra civil. O Estado islámico apareceu en Iraq en 2004, aproveitando para si mesmo as estruturas das tribos que estaban a tomar forza de antemán. Pero a estratexia do xeneral americano David Petraeus conseguiu dominala. En 2012, coa colocación do xiíta Nuri ao Maliki no poder, o Exército estadounidense empezou a desaloxar Iraq, onde se cre que tiña o control da revolta iraquí. Abu Bakr ao Baghdadi organizará a segunda ofensiva do EI, que se despregará rapidamente en territorio sirio para tentar sufocar o avance.

Organización dunha estrutura plural en Basailutza

Os gobernos de Bagdad e Damasco responderon de maneira similar aos rebeldes: desde zonas onde a policía e o exército son incapaces de controlar, até o punto de converterse en disidencia inimiga interior, criminalizar á poboación no seu conxunto...

Iso é o que lle deu o pulso ao Estado islámico, deixando ao alcance de todos os sectores da sociedade, sen dominios terrestres. O 9 de abril de 2013, Obama oficializó o Estado islámico de Iraq e Siria (EI). Pero, como está a encarnar ese estado?

En primeiro lugar, eliminando calquera mando que lle faga sombra controlando o territorio. Para iso, todo o territorio está cheo de controis de check point. En ausencia de policía interna, EI supervisa con estes controis os tráficos de persoas e mercadorías, que tamén son símbolo simbólico do Estado.

Pero o Estado islámico non ten un fito claro no que se refire ás miradas ao exterior. A pesar de que o esforzo militar consiste en dominar aos inimigos e conquistar territorios, as frontes e as alianzas dos pequenos grupos cambian continuamente, é difícil establecer fronteiras físicas. Doutra banda, EI non busca o recoñecemento internacional, senón que o define a loita contra os inimigos. Pero desde que manda Abu Bakr ao Baghdadi, EiTB esixe aos seus subordinados o recoñecemento de vasallaje. Coma se revivísese a Idade Media ou o Imperio otomán, os vídeos mostran aos líderes dos pobos conquistados e aos cidadáns seguindo o ritual de aceptar a escravitude dos gobernantes un a un.

Esta relación basailutza dá requisitos a ambas as partes e adáptase ás características do lugar nunha ampla casuística. Por exemplo, nas proximidades de Deir o Zur, un xeneral do Exército Libre Sirio tiña o seguinte dilema: ou condenado a perecer na loita contra o EI, ou ben recoñeceu a escravitude ao EI. O xeneral aceptou persoalmente o vasallaje, converténdose en testemuña do EI no mesmo golpe.

Pola contra, nos arredores de Alepo, uns soldados do movemento Ahrar ao Sham xuraron obedecer ao novo califa, despois de que no último ataque acabase con todo o seu Estado Maior. “EI –di Matthieu Rei– é unha rede flexible, na súa xeometría variable os grupos recoñecen a dependencia ou a obediencia, e a cambio fanse cun conxunto de dereitos”. O control do centro parece ser máis difuso en zonas rurais, máis ríxido en zonas urbanas. Dado que a xefatura en plena guerra non fai máis que asegurar as necesidades da vida cotiá, as autoridades locais a miúdo seguen funcionando como antes, como os tribunais.

En canto aos ingresos da central EI, é coñecido que os obtén da venda de materias primas, especialmente o petróleo, os impostos da mercadoría diaria e as capturas de guerra.

Con todo, aínda que este esquema de estruturas de Estado lémbranos o imperio otomán, a comunicación que deu un enorme eco a EI no mundo está organizada cunha mercadotecnia moi moderna. Nalgunhas seccións, a comunicación que xera EI parécese máis ao estilo dunha ONG, cada grupo local xera a súa propia propaganda, facéndose eco uns doutros no modelo de redes sociais…

Velaquí que EI ten unha perna nas súas antigas relacións de vasallos e a outra nunha comunicación moi innovadora que promove unha acción pública posmoderna tanto na forma como no discurso.