Altzaga, un dos poucos que resistiu a agresión á retirada de cociñas
- Dúas son os únicos centros públicos da CAV que manteñen a súa cociña, xestionados polas asociacións de pais e nais: A de Larrabetzu coñeceuna en 2010 en ARGIA (o número 2.225), que compra materias primas a produtores locais. As vantaxes do pequeno. Nesta ocasión coñeceremos ao outro, o colexio Altzaga de Erandio, e neste gran comedor (comen ao redor de 540 alumnos ao día), veremos como chocan a soberanía alimentaria e de xestión co modelo de catering industrial que impulsa o Goberno Vasco. En Euskal Herria hai máis modelos que xestionan o comedor escolar no local, con produtos de produtores locais, moitos na cociña local e non máis caros.
Zuriñe Miguel e Kontxi Akesolo, membro da AMPA e responsables do comedor, contestáronnos que a Ikastola Altzaga de Erandio, cooperativa de pais e nais na súa orixe, cumpriu 48 anos e que puxeron en marcha a organización para celebrar o medio século que teñen encima. Aínda que en castelán se falará con máis fluidez, decidiron que a entrevista se faga en eúscaro. Están orgullosos de conservar a súa cociña durante estes 48 anos: “Cambiaron moitas cousas, a ikastola empezou nun piso, sendo os pais socios da cooperativa, e foi crecendo, se publificó… pero a cociña sempre foi, iso non cambiou. É porque o valoramos”.
Fai 5 anos, considerouse necesario abrir unha terceira liña –con tres aulas en cada nivel de estudos– para atender a solicitude de matriculación. Os máis pequenos non puideron caber no edificio principal e comezaron a construír o novo edificio. Segundo explicaron con amargura, “o Goberno Vasco non nos deu permiso para que puxésemos a cociña alí. Estamos totalmente en contra dese modelo de comedor que elaboramos fóra de nós os catering industriais, pero non tivemos máis remedio que dicir: A resposta do Goberno foi que si no novo edificio non aceptamos o cambio de sistema, no canto de abrir unha liña no noso crearían outro centro no pobo. En dous días déronnos un prazo para responder. Só tivemos un día para reunirnos e acordar entre os pais e nais”. Desde entón, a escola conta con dous sistemas: o máis grande é xestionado polos pais, o máis pequeno polo Goberno Vasco.
Catering en ambas, pero xestión diferente
É curioso e hai que entender a forma na que a administración designa a xestión dos comedores. Di “xestión directa” ao que é máis afastado do centro, é dicir, á xestión directa das administracións. E chama “xestión indirecta” á xestión do comedor no propio centro.
En Altzaga existen dúas formas de xestión: o comedor xestionado pola administración dá para comer diariamente a uns 110 alumnos menores de 5 anos. E xestionadas polos pais a 540 alumnos de entre 5 e 16 anos. En canto á diferenza, Miguel e Akesolo contestaron: “A calidade dos catering xestionados polo Goberno Vasco non vai ser mala, pero os pais non o sabemos. Nós eliximos que comida comprar e de onde. Alí prepárase a comida e controlamos máis: si aos nenos non lles gusta un alimento, cambia. Os pais somos os encargados do comedor e de cando en vez vimos ver como vai desde que comeza o servizo ata que termina, comemos alí para degustar a comida, falamos cos traballadores...”.
E atención, a xestión deste gran comedor con cociña local realízaa a AMPA a través dunha empresa de catering (a diferenza da escola de Larrabetzu): “A través del contratamos a 35 traballadores (tanto cociñeiros como monitores). A decisión é nosa, sempre teremos a oportunidade de decidir non ter catering. Pensámolo, pero de momento non demos ningún paso”.
O custo da xestión en mans dos pais é moi elevado: por unha banda, o Goberno Vasco deixa aos alumnos sen a axuda do comedor; os alumnos que veñen doutro país, ademais das axudas ao transporte, deberían ser tamén para o comedor, xa que non teñen máis remedio que facer a comida no centro. “Hai moitos alumnos de aquí nesta situación, pero non reciben ningunha axuda”. Doutra banda, “todo o servizo pagámolo os pais, o Goberno non pon nada de diñeiro”.
APPCC ou como obrigar á cidadanía á alimentación industrial
O APPCC (Análise de Perigos e Puntos de Control Crítico) é un proceso estándar utilizado na industria alimentaria. Predí os riscos en cada etapa do proceso e introduce plans de autocontrol. Na CAPV, os comedores deben ser de máis de 300 comensais. Segundo contan os pais, isto supón seguir un proceso ríxido de traballo e ter que escribilo todo: “Temos que escribir todas as receitas utilizadas, a limpeza de todos os lugares e utensilios, todas as accións de traballo e sempre hai que seguir os mesmos pasos, e controlar que se faga así... temos que escribir todos os días, por exemplo, a carne veu: que temperatura ten, a que hora gardámola, onde... De cando en vez veñen inspectores a facer auditorias”. Serven para garantir a seguridade, pero na cociña local como a de Altzaga impiden a preparación de materias primas propias: “por exemplo, o camión que trae carne debe ter un frigorífico segundo AKKPA e a carnicería do pobo non o ten. Tampouco podemos comprar as verduras dos campos de ao redor porque non teñen permiso para vender”.
E con todo, o sistema de Altzaga é moito máis barato
A cota do comedor de adultos de Altzaga, con cociña propia, é de 74 euros ao mes, que cobren a totalidade do servizo que teñen subcontratado a través do catering. O Goberno Vasco non achega un euro. A cota do comedor dos pequenos de Altzaga, que prepara catering industrial fóra do centro, é de 91 euros ao mes, cos que se paga o 73% do servizo e o 27% restante é asumido polo Goberno Vasco. “Nós tamén traballamos por catering, sáenos máis caro que contratar directamente aos traballadores, pero é moito máis barato. E a esa cota excesiva dos pais engade o diñeiro do Goberno! É unha vergoña. Parece que houbo un tempo no que quixeron que a zona de comedor fose entregada ás empresas. Aínda que o servizo de comedores quérese dar aos caterings, poden ser menores e estar o máis cerca posible do centro. Así a comida sairá mellor. Pero fano ao revés, cando cada catro anos ratifícanse os pregos ou as condicións para a adxudicación de catering, o que sempre piden é que as empresas sexan máis grandes. Non o entendemos”.
DISTRIBUCIÓN DE MENÚS ESCOLARES NA CAPV (2011-2012)
Ikasturtero 90 milioi euro inguru mugitzen ditu EAEko ikastetxe publikoetako jantokien zerbitzu osoak (menua, prestatzea, zantzaileak...). Horren %73 familiek jartzen dute eta gainontzekoa Hezkuntza Sailak.
EAEko 500 ikastetxe publikotan 93.500 ikaslek bazkaldu zuten egunero jantokian 2014-2015 ikasturtean. Euskal Herriko 108 ikastoletan gutxi gora behera ikasleen erdiak bazkaltzen du jantokietan: 27.000 ikasle inguruk.
Ikastola bakoitzeko jantokia ikastolak berak kudeatzen du. Hego Euskal Herrian 74 ikastola daude Ikastolen Elkartean, eta horietatik 36tan bazkaria bertako sukaldean prestatzen dute. Bertako langile eta begiraleak ikastolako langile dira. Elikagaiak, aldiz, kanpoko enpresen bidez erosten dituzte. Kudeaketa eurengan egonik, bertako eta garaiko produktuak erabiltzea ikastola bakoitzaren esku dago.
Zerbitzuaren kostua osoki ikastolak hartzen du bere gain (Eusko Jaurlaritzak ez du inongo ekarpenik egiten) eta bertako ikasleek aukera dute Jaurlaritzak ematen dituen jantokiko bekak eskuratzeko.
Hauek dira bazkaria bertako sukaldean prestatzen duten ikastolak: 1. Abusu (Bilbo) 2. Seber Altube (Gernika) 3. Txantxiku (Oñati) 4. Zurriola (Donostia) 5. Assa (Lapuebla de Labarka) 6. Udarregi (Usurbil) 7. RM Azkue (Lekeitio) 8. Orereta (Errenteria) 9. Pasaia-Lezo Lizeoa (Pasaia-Lezo) 10. Betiko (Leioa) 11. Jaso (Iruñea) 12. San Fermin (Zizur Txikia) 13. Paz de Ziganda (Atarrabia) 14. Aresketa (Amurrio) 15. Ander Deuna (Sopela) 16. Laskorain (Tolosa) 17. Kurutziaga (Durango) 18. Jakintza (Ordizia) 19. Andramendi (Beasain) 20. Uzturpe (Ibarra) 21. Urretxu-Zumarraga 22. Salbatore Mitxelena (Zarautz) 23. Tantirumairu (Lesaka) 24. Santo Tomas (Donostia) 25. San Benito (Lazkao) 26. Armentia (Gasteiz) 27. Laudio 28. Arangoiti (Irunberri) 29. Argia (Tutera) 30. Kirikiño (Bilbo) 31. Urretxindorra (Bilbo) 32. Larramendi (Mungia) 33. Asti Leku (Portugalete) 34. Andramari (Zornotza) 35. Aranzadi (Bergara) 36. Eleizalde (Bermeo).
Jantokirako propio lekurik ez dagoen ikastetxe publikoetan, Eusko Jaurlaritzak baimentzen du zerbitzua herriko ostatuetan ematea. Hau gaur egun praktikan, eskola txikietan ematen da. Hezkuntza Sailak egiten dituen eraikin berri guztiek izaten dute sukalderik gabeko jantokia. Baina eraikin zaharra edo udalak eskolarako utzitako egoitza duten ikasleek abantaila hori badute, egunero bertan prestatutako ostatuan jatea. Gurasoek aukera behintzat badute sukaldariarekin zuzenean oinarriez hitz egiteko (menuak, zer eta nondik erosi...). Jantoki hauetako gurasoen kuotak eta Jaurlaritzaren diru-laguntzak gainerako ikastetxeetako catering industrialen berberak izaten dira. Gipuzkoako Eskola Txiki hauetako ikasleek bazkaltzen dute egunero herriko ostatuan: Abaltzisketa, Gabiria, Larraul, Alkiza, Zerain, Olaberria eta Aduna.
Nafarroan eskolako jantokiak bertako guraso elkarteek kudeatzen dituzte. Gehienek catering enpresen bidez kontratatzen dute zerbitzua, baina badira zuzenean eramaten dutenak ere. Eskola batzuek bere sukaldea dute eta bertan prestatzen dute bazkaria, eta beste batzuek kanpotik ekartzen dute.
Landa eremuko eskoletan, berriz, etxetik prestatutako janaria eramaten dute: herri txikietako 70 eskolatik goiti daude, eta jantoki sistema ekonomikoki eutsi ezin dutenez, ikasleak bazkaria ontzian joaten dira. Guraso elkarteak begiralea jartzen du, ikasleak zaintzeko. Eskola hauen aldarrikapena da babes legal bat sortzea, Espainiako Estatuko hainbat lekutan legeak baimentzen baitu ontzietan etxetik janaria eramatea.
Nafarroako Gobernuak laguntzak ematen dizkie eskolara bere herritik kanpo doazen ikasleei, eta kuota guraso elkarte bakoitzak finkatzen du.
Zuberoa, Lapurdi eta Baxenabarren herriko etxeen eskumena da kantina zerbitzua ematea. Herriko 3-11 urte bitarteko haurrak elkartzen dira hauetan, ikastetxeak bat baino gehiago izanik ere. Frantziako Estatuaren arauak ere oso estuak dira, sukaldea bertan izatea galerazten dutenak. Herriko etxe bakoitzak bere irizpideen arabera erabakitzen du zein catering enpresa kontratatu. Ikasle bakoitzaren kuota, gurasoen diru sarreren araberakoak izaten dira.
Uxue Arbe ARGIAko harpidedunak lagundu digu erreportajerako dokumentatzen. Unibertsitaterako aurten egin duen lanean (Eskola jantokiak: Elikadura arloko alternatibak zurkaizteko aukera) bildu du EAEko jantokien bilakaera:
- 80ko hamarkadan hasi eta 90eko hamarkadan ezinbesteko bihurtu zen zerbitzua. Emakumeak ordaindutako lan merkatura sartzearen eta gizonak ordaindu gabeko lan erreproduktiboetara ez sartzearen ondorioz, eguerditan etxean egoteko zailtasunek eragindakoa da jantokien beharra.
- 80ko hamarkadan kudeaketa modu anitzak zeuden, nagusiki bitan multzokatu daitezkeenak: guraso elkarteen ardurapekoak eta Hezkuntza Sailaren ardurapekoak.
Lehenengo kasuan, guraso boluntarioek ardura handia zuten kontratazioak (sukaldeko pertsonal funtzionariorik ez bazegoen), erosketak edota menuak erabakitzeko. Hartutako erabaki horien finantziazioa neurri batean publikoa zen, hau da, aurrekontu publiko bat elkarte pribatu batek kudeatzen zuen, tarteko esleipen publikorik gabe. Gainera, gatazkak sortzen zirenean, nahasi gertatzen zen argitzea nori zegokion erantzukizuna, eta gainkosturik bazen, bere egitea. Bigarren kasuan, Hezkuntza Sailak pertsonal funtzionarioaren bidez edo catering enpresen kontratazioaren bidez eskaintzen zuen zerbitzua.
- 2000. urtean Jaurlaritzak araudia berritu eta legez, gurasoen kudeaketa eten zuen. Zerbitzua hornitzeko, homologatutako enpresak soilik aurkeztu zitezkeen, eta bi zerbitzu mota eskaini behar zituzten: cateringa (janaria sukalde zentraletan prestatzea), eta cateringa in situ (enpresek hornitutako lehengaiak erabilita, eskoletako sukaldeetan prestatzea). Hezkuntza Sailak aurretik hartutako beste erabaki bat izan zen sukaldeak ez berritzea eta eskola berrietan sukalderik ez egitea.
- Legeak lege, 2007-2008 ikasturtean 8 eskolek eusten zioten gurasoen kudeaketari. Presioa handitzeko beste neurri bat iragarri zuen Hezkuntza Sailak 2008ko maiatzean: kudeaketa Jaurlaritzarengan utzi ezean, ume bakoitzeko jasotzen zen diru-laguntza publiko oro kenduko zieten. Egun, bost ikastetxetako jantokien kudeaketa dago guraso elkarteen esku: Larrabetzu, Altzaga, Deustu, Aranzabela eta Mendebaldea. Azken hiruek ez dute sukalderik ikastetxean.
- 2009an, Nekazaritza Sailak ikerketa bat eskatu zuen elikagai ekologikoetan oinarritutako proiektu pilotu baten bideragarritasuna aztertzeko. Ikerlanaren emaitzak ikusita, eskoletan bertako elikagai ekologikoen horniketa ez zela aproposa ondorioztatu zuen.
- 2014ko ekainean, legez besteko proposamena aurrera atera zen Eusko Legebiltzarrean. Honen arabera, lau eskoletako guraso elkarteen esku gelditu da proiektu pilotuak garatzeko ardura. Prozesuak martxan dira eta lehen eskolak 2016ko urte hasieran jarriko du praktikan gurasoen kudeaketa.
