Toda banda sonora toma como punto de partida as primeiras notas. Vidas na infancia e mocidade.

O meu pai era militar, un militar excéntrico, pero militar. Espertabamos os domingos con marchas militares, pero ao mesmo tempo ouvíanse Brassens, Brel e a música clásica. O oficio do meu pai facíanos mudar frecuentemente de cidade. Era terriblemente duro, sen compañeiros nin coordenadas, ter que empezar de cero cada vez. Aos 10 anos, con todo, un mestre da escola descubriume o don da música, aos 12 empecei a tocar a guitarra pola miña conta. Para os meus pais era imposible dedicar a vida á música, non podía ser máis que lecer, puro libertinaje, pero á hora da universidade non lles deixei elección: “Deixádesme entrar na facultade de música e no conservatorio ou me vou de casa”. Protexéronme durante tres anos, ata que empecei a dar concertos con amigos da universidade. Cando viron a miña foto no Sud-Ouest tranquilizáronse. Eran outros tempos, moito máis propicios para sobrevivir da música. A conciencia política de todos os ámbitos estaba máis desenvolvida e estendida, a militancia era o señuelo dos actos culturais. No País Vasco habemos coñecido unha idade de ouro que decaeu co desgaste do tempo e a sistematización do molde.

Como afectou o desgaste do tempo á túa relación coa música?

Ao principio quería ser guitarrista, xuntarme coa xente, dar concertos. A música era a miña burbulla para escapar da xente que non me gustaba en absoluto. Por este medio de escapar sufría eu o resto. Sempre descartei traballar na empresa, dependendo do meu superior. Era imposible, imposible. Tiña claro que a música era a porta da independencia. Con todo, non me imaxinaba a min mesmo como compositor. Non me faltaban ganas, pero parecíame o mundo dos poucos elixidos. Un día, con todo, un coñecido pediume música para unha película, fixéronme un encargo para outra, empecei a compor para o teatro e para orquestras, e deime conta do que é, o que realmente me gustaba. Entón vin que a atención ao público non me atraía, que nos concertos nunca me sentiu do todo a gusto, que era raro sentarme e tocar en público. Desde entón, pasei polas tormentas de traballo e as secas; ás veces, o non poder dicir que non, levoume a revisar a idea da miña independencia, pero, con todo, vivo máis libre que os traballadores esclavizados ou desempregados que dependen das asembleas dos accionistas.

Tanto no escenario como no estudo, sempre á sombra, case sempre para os demais.

A espectacularidade non me atrae. Prefiro traballar de man en man con directores e montadores, traballar en equipo pondo o meu granito de area. Isto permíteme promocionarme a través do meu traballo. Non necesito ningún secretario nin axente para xestionar a miña carreira e vender as miñas virtudes. Si a alguén lle gusta a miña banda de son, chamarame. Esa é a miña medida. Porque, aínda que pode vostede vender fume, no noso país non hai unha fórmula segura, ninguén sabe o que vai ser un éxito. Os gustos e a intuición teñen moito que dicir, o camiño que toma o intercambio entre o que o director che propón e o que lle propós ao director é decisivo, tes que definir un estilo, ter personalidade propia. Por iso digo que a boa banda sonora é a música que me sorprende, a que pode dar unha forma de funcionar que non me pasou pola cabeza, que me abre unha xanela no medio dunha parede dura.

É esa a función da banda sonora?

A música para o cine que me gusta ten que dar pistas sobre o que non se ve na pantalla, espertar as emocións, transmitir detalles do guión que non se poden converter en imaxes. É un camiño paralelo, un atallo aos sentimentos. No cine europeo a música é o personaxe da película, está para transformar as secuencias e dar o seu toque persoal á historia. Na maioría das películas de Hollywood, con todo, é un comentarista que non fai máis que subliñar o que as imaxes mostran. Tamén podo facelo, pero non me interesa. De feito, é un traballo de artesanía, como o do zapateiro. Cada vez gustaríame facer un zapato diferente, desde pensar no patrón até a última agulla, pero se veñen cegos a pedir o zapato vermello industrial, arránxomas, seino facer. No noso traballo, é imprescindible non tentar demostrar nada. A música ten que funcionar na película, e o que importa é que a película funcione, sexa cal for a música.

Como funciona vostede?

Como creador e como oínte, gústanme a diversión e as sorpresas. Estou cansado de facer sempre o mesmo. Abúrrome facilmente de min mesmo. Cada vez que me dou conta de que me aparecen patróns, paso polos camiños que coñezo, o instinto pídeme un cambio. As pezas máis interesantes creeinas descubrindo terras estrañas. Innovar continuamente é a clave da saúde mental e artística. O o noso non é facer parafusos. Necesito diversidade e por iso traballo para cine, ballet, teatro, orquestras, exposicións de arte... Afógome ao instante, si non atopo os xordos que me permiten facer o mesmo. Así, tento construílo deconstruyendo, que non sobre nada e que non falte nada. Cando me preguntan si teño algún método, contesto que non teño todos os métodos do mundo e ningún ao mesmo tempo. Sentar e traballar é o método máis fiable. Con todo, o único método aplícase a si mesmo regularmente as mesmas regras e antes de que se dea conta cae na inercia da repetición. A clave é cambiar continuamente as regras do xogo, empezar hoxe por aquí, probar mañá. Levo a vida creando música, para min non é só un traballo, é unha necesidade.

O silencio tamén é unha necesidade?

Nacín en Francia, vivín alí varios anos, e cando vin a San Sebastián quedei xordo e xordo co ruído e o barullo continuo. É para min un gran sufrimento o que me pide a vía de escape. O cine e a televisión utilizan a música constantemente para manter á xente alerta, tanto nos comercios como nos ascensores pon a música... non sei si esa choiva de ruídos nos atrofia o cerebro. É moi interesante o silencio: óuvelo todo, tamén os teus medos. Cando nun restaurante está a levantarse e gritando “Cala!”, no cine gústame pór só a música necesaria. Si a música non ten importancia, si non serve para nada, para que pola? O silencio tamén ten a súa función.

Non só o ruído, senón tamén os premios.

Teño unha relación conflitiva cos premios, cheo de espiñas. Teñen unha diferenza fermosa e agradable. Son o recoñecemento do teu traballo, apláudenche, felicítache todo o mundo... cousas que nos gustan a todos. Con todo, sei como funcionan, sei que son tan aleatorios como o vento, que poden ser inxustos. Por iso digo que o importante é ter un traballo, que cambiaría todos os premios gañados polo traballo. Si tes traballo estás activo, é un sinal de que se ten en conta a túa música. Porque os premios che enchen de satisfacción persoal, pero de traballo? Coñezo a compositores e actores que gañaron premios moi pomposos, sen traballo, que loitan por sobrevivir na travesía do deserto. Porque identifícanche demasiado coa película premiada, porque o estilo da banda sonora premiada che etiqueta, a xente pode crer que non sabes facer outra cousa. Os premios poden ser agasallos velenosos. Non arránxanche a vida e poden amolarche.

Joserra Senperena dicía que hoxe en día a mellor música faise no cine.

Hai de todo. Afortunadamente, a man dos compositores cada vez está máis presente, cada vez hai máis pezas salpicadas da personalidade dos seus creadores. Con todo, si saltamos ao cine industrial todo é máis difícil. Hai quince persoas nas reunións para decidir si gústalles a música e vostede non sabe quen son doce dese quince, que función teñen... Non sabe nada. Con todo, todos teñen dereito a opinar, teñen unha cea de control impresionante e só pensan na fórmula do éxito total. Ademais, como as televisións están implicadas, queren producir para a súa pantalla, aparecen moldes, e costa moito entender que facer bandas sonoras non é producir parafusos. Grazas agora, grazas ao desenvolvemento da tecnoloxía, con poucos medios que poidan facer pezas moi interesantes. Iso cambiou radicalmente o panorama cinematográfico. A comercialidad reduce a visión, pecha o plano, mide a calidade en despacho de billetes. Para a Banca será un criterio moi interesante, pero a sociedade non pode medir o nivel dunha película só en función do diñeiro que recade. Isto significa dedicarse aos best-sellers e condenar a poesía ou o ensaio. Sexamos prudentes, imos investir en best-sellers, en poesía e en ensaios filosóficos, en aproveitar os beneficios das películas comerciais na experimentación. Mentres non o fagamos, estamos a perder moitas ideas no camiño.

E cando se cruzan os camiños da tecnoloxía e a creatividade?

A tecnoloxía influíu na creación desde que o ser humano é humano. Non é a sorpresa dos últimos 30 anos. Investiguei moito a música electrónica, dou tanta importancia a ser dono de min mesmo como da miña propia ferramenta de traballo. Si non aceptas e controlas a tecnoloxía, písache. Así, a tecnoloxía facilitou os nosos modos de traballo, simplificou os intercambios, permitiu proxectos de baixo orzamento, pero, desgraciadamente, a xente pensa agora que as teclas se apretan e salguen melodías enteiras. Esquecemos que o proceso creativo non é tan extremo, que a pausa do tempo é imprescindible. Moitas veces sucedeume pensar en terminar unha banda sonora e “agora xa sei o que quero facer, debería volver empezar”. Pero non, a tecnoloxía fixo que todo sexa máis rápido, máis inmediato, e por suposto, a velocidade conduce á inercia. Porque os programas tecnolóxicos suxírenche o que tes que facer, proponche o que teñen coma se non existise outra cousa, e para darse conta, trágasche o anzol e crees que non hai nada máis. Por iso procuro controlar a ferramenta e transformar as posibilidades e os sons que me ofrece o computador, fabricar sons electrónicos feitos á miña medida e non esquecer que máis aló do estándar hai vida.

“...no xogo da convivencia e ti nos bertsos pequenos...”.

A máquina afina todas as notas e nunca se cansa. Seguindo a máquina podes compor frases musicais completas sen alento. Non pon ningún impedimento, escribe ti e toca. Pero a música é unha arte viva, non unha lista de notas, non unha matemática. Depende da interpretación do ser humano, da imperfección. Non hai dous artistas que tocen unha frase musical da mesma maneira. Cada un ten o seu sonoridad, o seu musicalidad, a súa personalidade. Non telo en conta é ver a máquina por parte do músico. As máquinas están ben, son necesarias, pero non podemos pór en cuestión a necesidade da man humana. Non podemos afogarnos no bulebule que levou a esta sociedade a esquecelo todo. Aínda que sexa un pouco máis caro que o das antípodas, hai que fixarse na música cuns ollos que nos fixeron entender que merece a pena comprar os zapatos que se fabrican no pobo do barrio. Durante anos non pensamos máis que en consumir. É hora de analizar que hai detrás do que consumimos.