Comezou a estudar Dereito. Un amigo díxonos que querías ser avogado do non defendidos.

Pero, por casualidade, traballei como costurera, estilista ou cociñeira. Filla dun pai emigrante mal tratado, procedente dun país do mundo. En casa pasamos frío e fame. Iso non o esqueces nunca. Son fotógrafo. Percorro a miúdo o mundo, sobre todo os pobos oprimidos, e observo que non nos importa como vivan. Eles están explotados porque cada vez queremos máis en Occidente. Desde pequeno son consciente de que os vascos son indíxenas de aquí, pero os vascos tamén se están convertendo en algo parecido aos conquistadores. Desde o momento en que nos pomos nas institucións, fini. Refírome agora a Ipar Euskal Herria, despois de coñecer a experiencia do festival de cine de Hendaia.

É vostede o director do festival. Este ano foi a terceira edición. Cal foi a túa experiencia?

Ao día seguinte estaba buxán, como despois dun parto. No acto de clausura dicíame “non fixeches nada”. Na cea de despedida a xente estaba contenta, os cineastas pasábanse impresións e contactos, pero eu estaba alucinado. Non sentía máis que impotencia e non podía pensar en proxectos que non puidera cumprir.

Parece que ten vostede varias razóns para queixarse.

Este ano, a diferenza do primeiro ano, as autoridades e os medios de comunicación non nos deron ningunha atención, nin en francés nin en español, por excepción do diario Sud-Ouest. Demostramos que o festival ten valor e merece a pena. En Hendaia, a pelota, o rugby, ou os harrijasotzailes e aizkolaris son as principais expresións, sobre todo o folklore. O festival abriu o espírito da xente, demostramos durante este tres anos que a cultura cinematográfica ten cabida.

Como xurdiu o festival?

Facía exposicións fotográficas de carácter social. Xunto a eles ofrecía conferencias. Con todo, a xente non viña polo interese do tema, senón porque a autora era Ángela. Porque as fotos eran bonitas e outras. Nada máis. A min non me importa ter unha foto bonita. O meu desexo é dar a coñecer o que pasa no mundo. Non estaba na miña cabeza organizar un festival de cine. Quería organizar unha especie de encontro a través dunha serie de películas, dirixido a un número limitado de persoas. Con todo, montei o festival coma se fose unha exposición. En verdade, equivocárame. Declaráronme tolo.

Como definirías o Hendaia Filme Festival?

Marcheime sen dar unha definición, pero pensaba na idea de que o espectáculo debería servir para o intercambio: ser un exemplo de compañeirismo, socialismo, solidariedade e apertura. Apertura, primeiro á cidadanía e despois ás institucións. Cumprín co meu obxectivo, dígoo con humildade. Tamén me sentín satisfeito, pero non do todo. Conseguimos unir á xente de Hegoalde e de Iparralde en parte, pero non tanto como queriamos. Ademais, achegáronse desde dentro a Francia, España, Europa e o mundo, e o tamaño da película superounos.

É un festival de curtametraxes. Por que?

A curtametraxe é como unha foto, ten que conseguir un impacto en pouco tempo, como unha boa foto. Un bo fotógrafo pode converterse en cineasta. O curto ten que transmitilo ao instante, a xente sen aburrirse, é difícil, pero moi axeitado e bonito.

Cal é o orzamento do festival?

O deste ano custou 24.000 euros, pero tampouco temos que pagar os mínimos. Ninguén cobra un céntimo. Eu non vin un euro, todos os días do ano traballando. Non tiven tempo de traballar a fotografía. O festival foi posible grazas á asociación Begiradak, que fundei para a fotografía, que nos deu unha base xurídica. Reúnense persoas que teñen outra forma de entender a vida, que buscan alternativas ao sistema, algunhas son marxinadas ou inválidas, xente digna. No festival están moi contentos e ocupan un lugar entre a xente.

Que máis necesita para conseguir o que desexa?

Sobre todo, non quero ser o festival de Angela Mejias. Quero que o catálogo, as películas e todo o que se faga no escenario fáganse en tres idiomas. O editorial deste ano está só en francés. O primeiro ano tivemos a axuda transfronteiriza, en colaboración co Consello, con motivo da campaña Euskaraz bizi nahi dut. Entramos no festival, foi unha sección propia. Pero os curtos non eran bos. Trouxeron as películas con boa intención e amabilidade, pero eran poucas. Para o segundo ano pedinlles máis calidade. Non melloraron a súa achega e este ano non foi ese departamento. Non basta con competir, os traballos que se traian requiren unha calidade mínima. Traducimos os curtos en francés ata que nos deron as posibilidades e o diñeiro. Un dos obxectivos do festival é facilitar o entendemento intercultural.

A Rexión de Aquitania debería axudar sobre todo ao festival, pero non foi así. As posicións das institucións foron moi confusas.

En primeiro lugar, unha constatación: Os franceses da institución transfronteiriza Aquitania-Euskadi néganse a colaborar co Sur. O Goberno da Rexión de Aquitania en tres anos non nos deu nada. O primeiro ano é normal. Pero no segundo ensinámoslles o que somos capaces de facer. Recibín unha carta na que me negaba a miña axuda. Eu critiquei especialmente a Rexión, o EEP e o Organismo Transfronteirizo. O diario Sud-Ouest interpretou moi mal as miñas palabras. Dixo que era unha axuda miserable, porque recibimos 1.400 euros; e toda a miña crítica pasoulla a EKE. Incorrecto. Eu aprecio ao director de Pantxoa Etxegoien de EKE. Pero, o certo é que deses 21.400 euros, 20.000 euros foron recibidos da Casa do Pobo de Hendaia. O resto, 2.600 euros, foron achegados pola cidadanía, que decidiu retirar as contas. Quero agradecer especialmente ao ex alcalde Battitte Salaberry, que sendo alcalde, deu un empuxón ao festival, créndose no proxecto. Sen ese diñeiro, como pagariamos as viaxes de avión e outros gastos dos xuíces? Algúns din que o festival é o meu capricho. O EEP non entende que hai que traducir as películas. As traducións son caras. Necesítanse subtítulos e bos. Páganse os tradutores, montadores e técnicos.

Que equipaxe deixounos o festival deste ano?

Na sección de Internacional realizamos películas de primeiro nivel. Procedentes de países como Serbia ou Eslovenia, descoñecidos para nós. O festival é unha oportunidade para dar a coñecer aos cineastas do futuro e para que os espectadores de aquí coñezan as súas películas. Na sección Aquitania-Euskadi recompilamos as mellores curtametraxes que se fan en Euskal Herria, temos aos autores máis punteiros, Telmo Esnal, Asier Altuna... Maleruski non se coñecen en Aquitania. Son os mellores cineastas vascos tanto no curto como na longametraxe. Amama foi a segunda película máis vista no Estado, pero aos franceses non lles importa a calidade do cine de Hegoalde. Iso irrítame.

Que película destacaría?

A premiada Maman(s) de Maïmouna Doucouré é moi boa, pero David P. Artificial de Sañudo e Anomalo de Aitor Gutiérrez non son peores, ambos de Euskadi. No apartado internacional, o gañador foi The Fish of My Life (Lituania), de Julius Siciunas (Reino Unido). Os premiados son bos e o non premiados tamén. Por encima dos premios eu encomiaría a curtametraxe en xeral: parece que os curtos non contan nada, pero cóntanche o esencial. Sitúannos no mundo, é unha pequena colección de imaxes que nos explican que somos no día a día. A curtametraxe é un reflexo da rutina, unha gran expresión artística cotiá.