Ramón Saizarbitoria é coñecido na literatura vasca como novelista. Iso é o que nos lembra o libro que temos na banda, que se publicou nunha colección de ensaios curtos de todo tipo. É, por tanto, un libro estraño, polo menos na bibliografía do escritor: Non fixo nada daquela historia da economía occidental de 1970; nin sequera fíxoo despois, que nós saibamos, polo menos ninguén que asine el só. E lonxe do económico, neste lado da Patria (e en contra) se desollan algúns aspectos da nosa realidade sociocultural que preocupan ao escritor. Algúns, moitísimos, pero sorprendéronme porque non poucos deles dedícanse a falar sobre o eúscaro. Felipe Juaristi sabíao e non tiña intención de ler o libro: “Estou farto de discutir sobre o eúscaro e sobre temas relacionados co eúscaro. En verdade, hai tempo que estou por encima do eúscaro, voando como os anxos”. Menos mal que ás veces temos os pés no solo.

Si, porque non poucos dos aspectos que aquí se desmoronan –“deberiamos ser capaces de atopar solucións o máis axustadas posible á nosa situación concreta”–, outros sobre literatura –“non creo que sexa mellor ler calquera cousa, ler calquera cousa, e en definitiva ler algo malo, que ver un telezabor”– e, obedecendo ao título, hai tamén sobre o nacionalismo – “dominar unha cultura até o último trazo etnista”. Cousas que poden enfadar a ambos os extremos, non, sobre todo, porque o escritor é partidario de polo no centro, non pola distancia, senón pola fatalidade, polo azar que impide “facer aos adversario aspectos positivos da mesma medida”. Non podía coincidir con todo. Díxoo Markos Zapiain nunha crítica de 2000: “Non é posible estar totalmente de acordo con Saizarbitoria, pero tampouco é posible que non coincida nalgún punto”. Pero todas as cuestións son obxecto de controversia. E, por último, diría que as reflexións me atraeron tanto como as propias formas, as ganas, a actitude de expresar as reflexións. Na miña opinión, os que se resumen nesta frase: “Ser honesto consigo mesmo, por tanto, é unha consigna”.

Na bibliografía do escritor publicouse este libro sobre a colección Zerberri, que é raro, que dicir: que me falta, nestes tempos nos que raíña a inmensa locución, nos que a charlatanería triunfou, libros tranquilos, curiosos, ao alcance da man, que reflexionan sobre cen páxinas. Como esta peza única de Saizarbitoria.