O traballo das mulleres agricultoras non ten visibilidade. Isabel de Gonzalo Aranoa e Leticia Urretabizkaia Gilek As mulleres baserritarras: análise e perspectivas de futuro desde a Soberanía Alimentaria (Mulleres baserritarras: análise e perspectivas de futuro desde a Soberanía Alimentaria) reflicten ben a súa situación actual. A división do traballo por sexos fixo que nas producións familiares diferenciáronse os traballos produtivos e reprodutivos, e o recoñecemento socioeconómico de cada un deles foi diferente. Si trátase de tarefas de vixilancia duras necesarias para manter o estilo de vida do caserío, ademais, están directamente relacionadas coa actividade produtiva. Do mesmo xeito que nas cidades, nos caseríos, estes traballos non se consideran “traballos”: o Instituto Nacional de Estatística (INE) di que os traballos domésticos non se van a ter en conta dentro dos traballos agrícolas.

Pero tamén queda oculto o traballo produtivo que realizan as mulleres nos caseríos: moitas non cotizan á Seguridade Social, e os traballos produtivos que realizaron as mulleres non se consideraron como actividades agrarias (nin nas estatísticas do INE, nin nas leis), aínda que teñen peso na economía doméstica, como a produción de produtos transformados (carne de porco, queixo...) ou a venda directa.

Ademais, a produción adoita estar a nome do home. Segundo o último censo realizado no ámbito rural da CAV, o 68% das explotacións están a nome de homes e só o 32% están representadas por mulleres. A falta de titularidade da produción xera desequilibrios dentro do fogar, por exemplo, á hora de tomar decisións na xestión da actividade.

A falta de recoñecemento legal, económico e social leva o descoñecemento da súa condición de traballador. O traballo das mulleres baserritarras non se considera un traballo profesional, senón un “apoio á casa”.

Por que non aparecen na Seguridade Social?

A industrialización levou á poboación dos caseríos ás cidades e baleirou de traballadores ás explotacións agrarias. A agricultura industrial, á súa vez, sacou ás mulleres das explotacións. Arantza Arriene cóntanos a evolución, mentres embotan en auzolan o zume de mazá en Ozaeta (Álava): “Na Seguridade Social somos moito menos campesiñas e entre elas somos cerca do 30% (aínda que se di que nos últimos anos as mulleres aumentamos un pouco). Alí onde se realizou un gran mecanizado, por exemplo, na chaira alavesa, o mecanizado deixou á muller fóra desta actividade”. Por que non aparecen na Seguridade Social? “Na agricultura os beneficios non son grandes e ás veces sacrifícase a Seguridade Social dunha das casas, e adoita ser a da muller. Ten moito que ver coa rendibilidade e noutra parte coa sociedade machista: prefírese comprar un tractor antes que o de casa na Seguridade Social”.

Estatuto das Mulleres Baserritarras

O recentemente aprobado Estatuto das Mulleres Baserritarras polo Goberno Vasco deberá facer fronte a esta situación de invisibilidad que xera desigualdade de dereitos nas mulleres. Para iso, o Goberno Vasco outorgará axudas para incentivar a cotización das mulleres agricultoras á Seguridade Social. Doutra banda, fomentará a aparición das mulleres como titulares de explotacións, por si mesmas ou de forma compartida: os caseríos e as empresas agrarias titulares de mulleres recibirán máis puntos en concursos públicos ou subvencións.

A efectos desta lei, as mulleres que obteñan polo menos a metade da renda anual da actividade agraria serán parte da propiedade das explotacións. Pero, cales son –e cales non– as “actividades agrarias”? Alazne Intxauspe explícanos a clave: Intxauspe é agricultor e vende en cestas os froitos das hortas de Iurreta (Bizkaia). É membro do grupo de mulleres do movemento Etxalde que impulsa a agricultura sostible. Sinala que a súa petición foi que neste Estatuto téñanse en conta como traballo agrario tamén a transformación e comercialización dos produtos agrarios. E están satisfeitos porque conseguiron incorporar este enfoque no Estatuto: “Porque, si non, é moi difícil que a xornada laboral das mulleres estea vinculada exclusivamente á terra, o que esixe unha actividade intensiva de moitas hectáreas”.

Intxauspe tamén valorou positivamente que segundo o estatuto, nas organizacións relacionadas coa agricultura, o 40% da representación para dentro de catro anos sexa muller –pola contra non poderán recibir subvencións–.

Até que punto vai conseguir que o Estatuto inflúa na situación? Intxauspe móstrase precavido: “Outras experiencias que coñecemos cuestionan a eficacia de estatutos similares. Para nós o Estatuto é unha ferramenta; esta lei pódese mellorar, por suposto, e imos ir a mellorala, pero o que pedimos é dotar de recursos ao que hai, pór un orzamento e dar forza”.

Agricultura e feminismo do futuro

O modelo agrario industrial impulsado polas axudas europeas (ver cadro da páxina anterior) “non é feminino nin é bo para a sociedade”, explícanos Arriene: “A muller non nos atrae esta agricultura, a que pide moito diñeiro, os grandes investimentos... O noso é facer pequenos investimentos, ir vendo, cambiar, compartir...”. Os datos demostran que a maior número de explotacións en terreos, menor é o número de mulleres titulares das mesmas. En palabras de Arriene: “Explotacións nas que as mulleres son titulares moito (pero moito, eh!) Son máis pequenos no terreo e moito máis diversificados. As actividades nas que traballan os homes son moito máis especializadas. Nas explotacións femininas normalmente hai flores, hai horta, transformación de produtos da horta, un pouco de galiñas, unhas herbas medicinais sécanse... Abarcan moitas máis zonas propias da agricultura. E nas explotacións de mulleres a venda é moi superior á dos homes, por tanto, un modelo agrícola que é bo para a maioría da poboación parécese máis ás explotacións de mulleres que ás dos homes”. A filosofía, e a rendibilidade? pola contra non se pode manter, é o argumento das grandes explotacións: “Tanto grande como pequeno, gañemos ben todos e todas nos parecemos” respondeu Arriene. “Algúns ven máis diñeiro, ven moverse, pero non son máis rendibles”.

Intxauspe tamén o ten claro: “A soberanía alimentaria non se pode entender sen o feminismo. A agricultura ten rostro de muller. O noso modelo de caserío é o modelo da muller. Para que a agricultura perdure, debemos cambiar radicalmente de modelo. Un modelo intensivo, con moitas hectáreas, que necesita monocultivos, fertilizantes e pesticidas químicos, cunha chea de gastos... Esta agricultura só supón a conversión do agricultor en traballador precario. Todo está controlado pola industria central, o capital”. Afirmando que a agricultura do futuro é sostible, Intxauspe resume as súas bases: “Temos que recuperar a autonomía que caracterizou ao caserío. Iso é o que fixo a muller ao longo da historia. Este modelo é o único que pode durar. Autónomo, que apenas necesita input externo, nin comprar sementes, etc. Diversificada e que pecha o ciclo no propio caserío”.