Hungría equipou con arames de espino os 175 quilómetros de fronteira con Serbia, bautizando a “liña de defensa”. Grecia pechou polo menos 30 quilómetros en torno ao río Evros, que estivo atravesado por numerosos tormentas. A barreira de ferro da fronteira turca de Bulgaria levántase en 30 quilómetros co obxectivo de prolongar 130 quilómetros máis.

“As opinións occidentais han crido que os muros acabaron tal e como se cría que a historia se acabou tras a caída do muro de Berlín... Pero desde entón as fronteiras conflitivas han aumentado”. Así fala o historiador Claude Quétel tras ser interrogado polo semanario Le Un. Quetel publicou en 2012 o seu libro “Murs, une autre histoire deas hommes”, no que ademais da historia das murallas, expuxeron as funcións e significados que os estados e os imperios deron a estas construcións durante séculos.

Na longa franxa de muros de pedra e de barbecho, a primeira gran marca foi establecida por China no século III antes de Cristo. O muro de Adriano foi construído no ano 128 polos romanos contra a zona de Escocia.

“As murallas fan política, expresan algo”, di Quetel. Queren pór o acento na consolidación das civilizacións e dos imperios, mirando cara ao exterior pero tamén cara ao interior. Ademais de protexerse dos de fóra, queren dicir aos de dentro: “Vostedes forman parte da mesma civilización, os que están fóra son bárbaros, non falan na mesma lingua que vostedes”.

A xente da xeración de Quetel marcou moito as murallas de Berlín, que se construíu en 1961 e foi derrubada en 1989. No marco da Guerra Fría entre Oriente e Occidente, que o goberno de Alemaña Oriental pretendía soster con esta construción aos cidadáns que querían marcharse en busca dunha vida máis próspera en Occidente. Aínda que é diferente, aínda é o neno da Guerra Fría o muro que separa a Corea do Norte de Corea do Sur e que, como ironicamente, denomínase “zona desmilitarizada”.

Seguindo coa clasificación dos muros, Israel chamou sempre “muralla antiterrorista” ao que se levantou conquistando as mellores zonas de Cisxordania, aínda que moitos no mundo cren que o obxectivo principal é estabilizar a colonización xudía cara a Palestina. Componse de grandes murallas e trincheiras feitas por Exipto na fronteira con Gaza.

Quetel ve moi preto deste modelo os muros das prohibicións, entre os que os guetos son os máis famosos, o de Varsovia e outros. O que non é tan coñecido é que por primeira vez os xudeus estableceron unha barreira así en Venecia.

Con todo, a principios do século XXI as forzas que máis se están tomando son as barreiras contra as migracións. Tamén chamou tortilla border á que Ronald Reagan construíu para impedir o paso de inmigrantes procedentes de México, unha barreira de 3.141 quilómetros.

Pero como os clandestinos o atravesaban con bastante facilidade, a partir de 2006, co seu fillo George Bush, sofisticouse a barreira de arriostramiento, reforzada con redes de radar. Hoxe chámase Big Brother. Conseguiu pechar por completo o paso a California e agora os latinos que buscan unha vida mellor ven obrigados a correr o risco polo deserto de Arizona.

Recoñecemento do fracaso

En Europa tamén seguimos a EEUU. Dez anos despois de desprezar a barreira de Bush, a Unión Europea financiou aos primeiros contra a inmigración nas súas fronteiras, no paso que separa España de Marrocos en Ceuta e Melilla. As primeiras murallas do Espazo Schengen falan dos españois.

Dous valos, cada vez máis altas e máis difíciles de superar, formáronse para localizar aos que se atreven a cruzar o Atlántico de vapor con redes de radar. Baixo a presión da estrutura militar de Frontex, que cada vez ten máis forza, os africanos víronse obrigados a abandonar a súa aventura con destino a España e desembarcar en Libia ou a través de Turquía cara ás illas gregas.

Frontex é o brazo armado que vixía as fronteiras da Unión Europea e que se dedica á pirataría. Ten a súa sede en Varsovia e non se coñece ben a súa forma de traballar. As inundacións de inmigrantes dos últimos dous anos fixeron que Frontex consolídese en Europa grazas ao seu orzamento e as súas potencialidades.

A subcontratación da xestión das migracións clandestinas foi a seguinte fase do proceso de endurecemento europeo. A primeira sesión realizouse con Marrocos: Europa paga ás autoridades do Rabat para que este controle pola súa conta a fronteira, refuxiándose en campamentos especiais, rexistrando, fichando, expulsando, etc. Con esta forma de xestionar a fronteira, o rico Norte tenta canalizar a presión que lle chega do pobre Sur.

Pasamos da confrontación Este-Oeste á tensión Norte-Sur. Por unha banda, o rico Norte, o vello, que se desmorona demográficamente; por outro, o Sur novo, moito máis poboado e moi pobre. Nesta ocasión Quetel faise cargo do que Jean-Christophe Rufino anunciou fai 25 anos no seu libro “L’Empire ets lles nouveaux barbares” (Imperio e novos bárbaros).

Rufino destacou o paralelismo entre as migracións de bárbaros que o Imperio romano coñeceu nos últimos séculos e as que se intuían que podían chegar do Sur para 1991. Un cuarto de século máis tarde, Quetel engade que se parecen aos mandatarios romanos do século IV, na época na que o Imperio se debilitaba, e aos que hoxe mandan en Bruxelas, “que, como eles, tampouco teñen capacidade para afrontar o fenómeno, nin para entendelo”.

Nas mentes da poboación, con todo, engúrralas e os muros son vergoñosos. A moitos se lles ouve dicir que non se necesita unha fronteira para que o home poida circular libremente por onde queira. Con todo, as mouteiras están aquí, cada vez máis intensos.

A muralla reafirma o poder da forte fronte ao débil. “O forte –di Quetel- non quere deixar entrar na súa casa ao débil. Basicamente, falamos da oposición entre rico e pobre, dun profundo desequilibrio entre as poboacións. É a confesión de fracaso. Un indicador da miseria que hai alén. Estás no lado bo ou no lado malo do muro. Hai quen morren de fame e teñen que facer un réxime de adelgazamento”.

Inútiles ou inútiles, todo home temeroso precipítase sobre as barreiras. RIO DE JANEIRO rodeou en 2009 a favela de Dona Marta cun pé de tres metros para protexer aos habitantes máis ricos da zona.