A estrada que vai de Oñati a Arantzazu é moi empinada. Deixamos atrás o monumento ao pastoreo e o histórico restaurante Txopekua de outrora, no barrio de Uribarri, onde tamén se atopa a ermida de San Andrés, e pasamos polo caserío Urteaga que hai antes dunha estreita curva, antes de chegar ao outeiro de Urteaga ou Urtiagain. Este outeiro ou collado curta a crestería que baixa de Aloña ou de Gorgomendi, polo que calquera excursionista que queira atravesar a crestería de Aizkorri dunha beira a outra debe comezar o seu ataque desde aquí. En calquera caso, é habitual subir en coche a Arantzazu para facilitar un pouco a travesía e subir directamente a Aloña (1.244 m).

De feito, o carreiro que parte de Urtiagain non deixará nin un oco para quentar as pernas; desde os primeiros metros segue ascendendo sen interrupción, e a pendente irase endurecendo co paso dos minutos. Hai 700 metros de altitude entre Urtiagain e o primeiro pico da crista, o Aloña. E a distancia é moi pequena. Deixamos a senda que se vai desviando polo norte até as chabolas de Jabondo e continuamos pola mesma beira cara á cima de Belar, superando unha gran pendente.

Unha vez recuperado o alento na cima de Belar, levantaremos a cabeza e xa veremos a cruz de Aloña de fronte, aínda lonxe, pero xa á vista. O tramo que vai desde o cume de herba até Aloña é tamén moi pico, e segundo vaise achegando á cima principal a pendente irase levantando. Con todo, unha vez alcanzada a cima, poderemos gozar dunha fermosa paisaxe que aliviará considerablemente todas as molestias pasadas.

Inicio da travesía a Aizkorri

Na cima de Aloña atoparémonos con varios símbolos de pintura amarelos; son sinais que nos anuncian que aí comeza a travesía a Aizkorri. Nalgúns momentos pódense evitar os pedriscos e atopar atajos que nos axuden a seguir adiante. Cada persoa pode elixir canto custa dificultar a excursión. Exemplo diso é o cume do Kurtzezar: Trátase doutro pequeno montículo que se atopa no camiño do cume principal de Botreaitz, e que moitos deixan ao carón. A cima de Botreaitz (1.320 m) non.

Aos poucos iremos subindo por unha paisaxe cada vez máis salvaxe. A baixada ao collado de Haitzezarte non é lenta nin a pendente a subir para alcanzar a cima posterior. Toda Gipuzkoa pareceranos aos nosos pés a medida que avancemos no camiño. Observaremos que o río Urola tamén crece aos pés, deixando a cima de Akaitz (1.312 m) e pasando pola cima de Urrabiatza (1.265 m) dirixímonos cara a Arriurdin (1.274 m). Aos poucos, achegámonos a unha dos cumes máis bonitos que garda a excursión: Artzanburu. Case sen darnos conta pasamos da serra de Aloña ao tramo de Aizkorri.

Pescozo de Biozkornia, cheo de historia

O collado de Biozkornia separa as serras de Aloña e Aizkorri. Trátase dun paso que conta cunha rica historia, xa que non discorre en balde o longo percorrido que vai de San Sebastián a Arantzazu, pasando por Ormaiztegi, Segura e Zerain, entre outros. Tamén para ir a Arantzazu pola zona de Legazpi ou Brinkola, o excursionista non pode deixar de pasar por aquí. Estes símbolos marcarán as ladeiras de Artzanburu deixando atrás a forma xeológico da pedra Amabirjin e o charco que hai no pescozo. Non tardaremos en chegar á cima máxica (1.365 m). Por primeira vez no percorrido, a chaira de Urbia, un dos recunchos máis singulares de Gipuzkoa, é visible.

A crestería perde rixidez a partir desta zona e non recupéraa até chegar á cima de Arbelaitz. Mentres tanto, teremos a oportunidade de ascender a numerosas cimas de menor importancia, así como de avanzar polos pastos altos da marxe dereita, até unirnos á senda histórica do collado de Andraitz e alcanzar a cima do mesmo nome (1.432 m).

Desde a zona de Zegama, os once pastores do Goierri seguirían esta ruta, que aínda se utiliza para subir e baixar rabaños de ovellas. Tendo en conta que xa estamos en pleno outono, aos rabaños de ovellas que aínda están en Urbia non queda moito tempo para descender ao val polo paso de Andraitz... Que se manteñan no porvir vellas costumes!

Desde que deixamos atrás a cima de Artzanburu, tomamos á vista a cima de Arbelaitz (1.525 m), a primeira da crista que se levanta a máis de 1.500 metros. É impresionante a senda que seguiremos para subir a ela, que se perde de cando en vez entre rocas. E máis espectacular aínda, a aresta afiada que seguiremos a medida que nos imos encadeando sucesivamente as cimas. Conectaremos os cumes de Iraule (1.515 m), Aitxuri (1.551 m), Aketegi (1.549 m) e Aitzabal (1.512 m), a medida que voamos entre as rocas, entre as que tamén tocaremos o teito de Gipuzkoa en Aitxuri. O cume do Aizkorri (1.531 m) é a última estación, o cume máis coñecido da serra e un dos montes máis visitados do País Vasco.

Paraíso dos deportes de inverno

Despois do outono chega o inverno, e nesa estación Aizkorri vai transformar por completo o seu aspecto: Como unha deses grandes cumes pirenaicos, a neve cubrirá as súas beiras e as súas vertentes. Moitos montañeiros e esquiadores converteranse entón no paraíso dos esquiadores, e as famosas canles que esconde o cara norte farán un chamamento a aqueles que se atreven a mostrar a súa destreza na neve xeada.

Pero será cuestión de inverno. A nós tócanos agora deixar a cima do Aizkorri e dar continuidade á excursión. Para completar o percorrido proponse ir cara a Aratz polo camiño de Sancti Spiritu ou polo de Calvario cara a San Adrián. En calquera caso, tocaranos perder uns 500 metros de altura, para despois gañar 400 metros.

O excursionista deberá decidir se aínda ten forzas para realizar un esforzo similar, tendo en conta que deberá volver a Urtiagain inmediatamente. Se se opta por ascender a Aratz (1.444 m.), quedaremos completamente satisfeitos. A pesar de ser unha cima que atrae moito menos montañeiros que Aizkorri, é unha paraxe cunha beleza impresionante, máis aínda no outono, cando os bosques que o rodean comezan a arroibar.

Cara ao hostal de Urbia

Seguindo as marcas do maratón de montaña Zegama-Aizkorri, baixaremos ao collado de Aratzarte para rodear o cara sur do monte Aratz e chegar á chabola de Askosaroi. Un recuncho realmente apaixonante. Atravesamos o prado e volvemos entrar no hayedo. Desde o collado de Portugain dirixirémonos cara a Askiola, case sen saír do bosque. Durante o percorrido poderanse subir máis dunha cima baixa, como Burgalaitz (1.289 m), Pinpil (1.279 m) ou Peruaitz (1.222 m). A lista pódese alargar canto se queira, xa que o parque natural de Aizkorri-Aratz está formado por unha infinidade de cimas, ademais das máis altas coas que conta a crestería principal que atravesamos.

A excursión non terminou. Aínda non chegamos a Urbia, un dos recunchos máis entrañables do pastoreo e do montañismo vasco. Chegados a San Adrián, no canto de seguir o camiño principal que pasará polo Calparmuino, poderemos chegar até Olza. Dunha forma ou outra, teremos a oportunidade de chegar á famosa hostería de Urbia e repor forzas antes de comezar o último tramo do percorrido.

Aínda faltan quilómetros até Urtiagain. Cruza o collado de Iferrazu, entre o que se atopa a posibilidade de ascender a cima de Enaitz, e descende o camiño, primeiro ao refuxio de Eskista e despois ás chabolas de Duru. Deixamos o camiño de Arantzazu e seguimos a pista que evita as cimas de Aloña pola parte baixa até chegar ao outeiro de Belar, que pasamos unhas horas antes. Só faltaranos desfacer o que fixemos antes de chegar a Urtiagain: canso pero feliz.