“Despois do ser humano, xuntámonos unhas 240 persoas para falar do futuro de Gure Esku Dago (GED)”. Fala Anxo Oiarbide, un dos rostros públicos do movemento, aínda que el preséntese como “membro de GED”. Prevíronse tres fases: Tecer, acordar e decidir. En 2015 puxéronse o obxectivo de tecer a sociedade. Con todo, mentres centos de membros puxéronse en marcha para organizar a iniciativa, desde marzo o grupo de reflexión Columna, formado por 80 membros do movemento, elaborou un informe. É o debate das decisións que hai que tomar de face ao futuro.

Tras a valoración da iniciativa dos Estadios, o pasado 26 de setembro fíxose público o informe e mantívose o proceso. A través das plataformas participativas que ofrecen os pobos e as novas tecnoloxías, comezouse a debater e a recoller achegas. Os acordos definitivos tomaranse o próximo 21 de novembro na asemblea xeral extraordinaria que se celebrará en Bilbao. Así se vai consolidando o camiño cara adiante.

Pensa en global, actúa no local

Jexux Olaziregi Bagues uniuse ao movemento desde o primeiro momento. Foise a casa convencido da primeira presentación que fixeron en Ficoba, pensando que Euskal Herria necesita algo así. E el, que se vía alí, no grupo de Oiartzun.

Olaziregi formou un grupo moi bonito e destacou o traballo realizado para completar o seu quilómetro para a cadea humana do 8 de xuño. O ano pasado reuníronse ao redor de 6-8 persoas, “a metade do equipo é moi novo”.

Destaca dúas accións levadas a cabo na formación do grupo: A foto xigante sacárona uns 200 oiartzuarras que recollían distintas sensibilidades políticas, e utilizárona para dar a coñecer a dinámica no pobo. E unha foto cos concelleiros de Oiartzun desde 1978 até a actualidade. Nela reuníronse os seguintes membros: PNV, esquerda abertzale (HB, ANV, EH Bildu...), Euskadiko Ezkerra, Ezker Batua, PSE e Hamaika Bat.

240 comités locais por país

“Cando se creou a dinámica, en 2013, non había estrutura. Tiñamos un pequeno exemplo, o dinámica Mundo das Nacións. Xuridicamente tamén o grupo cultural creado en 2007 en Idiazabal foi o brote para realizar a acción nacional. As estruturas de tesouraría eran moi insignificantes”, lembra Oiarbide. O movemento foi crecendo desde entón.

Na actualidade, desde o punto de vista organizativo, os representantes dos pobos organízanse por países e celébranse reunións mensuais. Tiveron unha secretaría que se reúne semanalmente e que se encargou de pór en marcha as propostas que chegaban das asembleas dos países. Por países, tamén dispoñen de mesas técnicas para a preparación de iniciativas concretas.

Ademais desta estrutura, antes da cadea humana, crearon un novo espazo “que, xunto con todo o demais, lexitimábanos porque estabamos a dar ben os pasos á secretaría”: Zona de Adobe. Alí estaban sindicatos, partidos, xente da universidade, empresarios, membros da cultura... Reuníanse unhas 50 persoas.

No curso que comezou Gure Esku Dago creáronse comisións en 130 localidades, na segunda chegaron a 240. En toda Euskal Herria, tamén na diáspora.

Jexux Olaziregi acode habitualmente en representación do grupo de Oiartzun ás asembleas de Gipuzkoa, en Tolosa. “Vou a case todo, e como alí todos os meses xuntámonos as mesmas persoas, as relacións militantes iniciais chegan a ser relacións persoais”. Destaca o bo ambiente que teñen.

Onde vai a proposta?

Oiarbide cualificou de ampla a proposta de debate que levaron a cabo 80 membros do movemento durante cinco meses. “Non queriamos levar unha proposta pecha, queriamos provocar un debate”. A Asemblea Xeral do PNV fará unha proposta para o próximo 21 de novembro no Parlamento Vasco. “Este informe será unha folla de ruta consolidada, cada vez máis precisa para conseguir os obxectivos”.

No cuestionario os membros deben votar entre 0 e 1 e 2, dependendo do seu grao de consenso. Propoñen tres obxectivos, por exemplo:

· O obxectivo de GED é facer efectivo o dereito a decidir o futuro que temos os cidadáns e cidadás vascas, en colaboración cos axentes e institucións e desde a vontade local.

· O proceso de consecución deste obxectivo principal, en si mesmo, achegará outros beneficios á sociedade (consolidación de valores colectivos, mellora da convivencia e cohesión popular...) que serán obxectivos complementarios da dinámica.

· En GED buscaremos o equilibrio en canto á diversidade, tanto nas nosas estruturas internas como na nosa actividade. Entendemos a diversidade dunha maneira ampla, tendo en conta o xénero, a idade, a sensibilidade ideolóxica, as diferentes orixes, etc.

De forma similar, no informe realízanse un total de 62 propostas sobre actividade, organización e financiamento. Unha das modificacións que se propoñen no informe é a ordenación, ademais da estrutura actual, por comarcas.

En Oarsoaldea, por exemplo, expúxose o debate do proceso Eskura a nivel comarcal. Está formada por catro pobos: Oiartzun, Lezo, Orereta e Pasaia. En Pasaia, Olaizola recoñece que só chegaron a San Juan, e que niso teñen onde traballar. Con todo, nos municipios xa formados por grupos expúxose un calendario e celebráronse as primeiras reunións do proceso en todos os municipios.

En canto aos debates ou achegas que se adoitan sacar, Olaziregi ve que, en xeral, no movemento xorden temas parecidos. Sobre os prazos propostos á hora de organizar as accións, foron concibidas para formar parte do modelo organizativo ou movemento en canto a definicións e cotas de tres figuras (redentor, socio e colaborador) ou modelo organizativo. “Con todo, hai que dicir que estamos nun 90% en sintonía”. Os resultados presentaranse o 21 de novembro no Palacio da zarzuela.

Necesidade de empezar a dar pasos

Colaboración entre distintas sensibilidades políticas. “Hai moitas cousas que mellorar, sen dúbida, pero os pasos a dar non podiamos deixar de dar. Tamén nos convén empezar a dar canto antes as cousas que temos que dar de face ao futuro”.

O propio Oiarbide, que o pasado mes de xuño non encheu os estadios de fútbol nun acto que reuniu a miles de persoas en cinco capitais vascas, difundiu o seguinte: “Hoxe iniciamos a era da decisión, a fase definitiva desta dinámica; a recta final que comeza hoxe e termina o día da decisión”. Pero que significa iso?

Tal e como se fixo en 2014 en Etxarri Aranatz e Arrankudiaga, en 2016 puxéronse en marcha consultas en numerosos pobos e comarcas. En 22 pobos do Goierri, por exemplo. Tomando como referencia Cataluña, entenden que o proceso comezou en Arenis do Munt o pasado 13 de setembro de 2009, e con iso queren estender esa postura a toda Euskal Herria.

“Poremos en marcha as consultas alí onde haxa condicións”. Por outra banda, desde Mugitu tamén teñen listo o protocolo para as consultas populares. No documento, de 20 páxinas, recóllese información útil para a adaptación e aplicación da consulta: órganos de consulta, criterios de selección dos ámbitos territoriais da consulta, entrevistas e debates públicos a organizar, votantes, formas de acreditalos, criterios de elección do lugar e horario da consulta, voto avanzado, protocolo de votación nas mesas, cómputo e garantías de seguridade e responsabilidades.

Olaziregi ve claro que Oiartzun é un deses pobos, e están inmersos no tema. “As condicións obxectivas están presentes en Oiartzun e en moitos lugares da comarca. Non sei facelo en todo, pero este proceso ensinaranos onde imos e a ver que novas condicións somos capaces de crear pobo a pobo”.

No informe Eskura proponse buscar a maneira de que os resultados da participación nas consultas locais sexan “acumulables”, así como realizar “o maior número de consultas posible” entre 2016 e 2018.

O pacto de Euskal Herria

Os membros do GED non ven a necesidade de realizar consultas en todos os pobos e comarcas, e nestes espazos tentarán traballar especialmente a formación: charlas e eventos para promover valores aliñados cos seus obxectivos.

Ademais, identificouse unha nova liña: Declaracións a Decidir. “Vemos que hai nós que hai que soltar e a intención é empezar a liberalos a través destas expresións. Onde, que e cando decidir? Temos que empezar a reflexionar sobre esas preguntas máis gordas”, di Oiarbide.

O beasaindarra aclarou como se imaxina o pacto en toda Euskal Herria: “Queremos abrir ese debate poboo a pobo, construír un punto de encontro. En 2017, trataríase de recoller todas as declaracións e crear unha mesa que sexa significativa neste país, para dar resposta a que, cando, como e onde temos que decidir para facer un pacto en todo Euskal Herria. Van ir sacando novos nós, pero temos que ir liberándoos, facendo camiño”.

O movemento en Estados Unidos

O estudo sobre o movemento foi realizado polo centro de investigación Scensei e a Universidade de Columbia, a petición de GED. No informe de 36 páxinas “GED e o dereito a decidir, opinións, retos e claves para o futuro”.

Ademais de realizar unha análise política, deron os resultados de entrevistas e enquisas para medir a percepción da cidadanía sobre o traballo da ED, enumerando logros, debilidades e recomendacións. Nos seus logros destacan que “enriqueceron o debate sobre a autodeterminación”, unha iniciativa xurdida da sociedade civil e que “o GED marca a axenda política máis do que cree”. Nos puntos débiles fíxose referencia á percepción dun sector social sobre a diversidade do movemento. Algúns dos participantes na investigación cren que lle falta chegar a moitos sectores da sociedade, e outros ven nela algún vínculo coa esquerda abertzale. Tamén destacaron os desequilibrios territoriais de Euskal Herria, así como a “ambigüidade ” coa que se quixeron expresar as mensaxes. Nas súas recomendacións, recomendan profundar nas súas ideas, clarificar a mensaxe en diferentes aspectos, coidar a diversidade, establecer unha actuación adaptada á súa mensaxe e seguir garantindo a independencia con respecto a outras institucións e partidos políticos.

Traballando o cambio de actitude

“A postura de Escocia e dos representantes de Cataluña é reflexo da actitude das sociedades de alí. Si aquí non nos gusta o dos nosos representantes, deberiamos analizarnos a nós mesmos para ver cal é a nosa posición”. Oiarbide considera que non é utópico pensar que si se cambian as actitudes e esixencias da sociedade civil tamén cambiará a dos representantes políticos. “Os cataláns demostráronnos que é así, os representantes que na actualidade están a liderar o proceso son os mesmos que hai cinco anos. Pero teñen outra actitude, porque a actitude dos seus representados cambiou. E si queres ser representante, ou interiorizas a actitude da cidadanía ou terías moi difícil seguir representando”.

“Os que estamos a favor do dereito a decidir necesitamos unha perspectiva como o nivel dos obxectivos. Proporcional. Si temos grandes obxectivos, a pregunta necesita saber que temos en común. Como dinámica temos esa perspectiva, por iso convennos estruturar o movemento para que os próximos pasos sexan eficaces”.

Oiarbide ten claro que Gure Esku Dago non nace para enfrontar aos seus representantes, senón para alimentar o sentimento de protagonismo da cidadanía. Cren que unha vez que a cidadanía se empodere, haberá que ver o reflexo nos representantes. “Temos que ir polo mesmo xugo se os representantes e representados queremos ser eficaces como pobo, o máis amplo posible”.