O mozo Oñederra, de 23 anos, tamén se deu conta de que lle seguían despois de coñecer a desaparición dos seus amigos. Foi tiroteado na tarde do 19 de decembro na pousada Kaietenea de Baiona, onde se atopaba traballando como camareiro. Tratábase do primeiro asasinato que asumiu o GAL.Os seus
pais, Pruden Oñederra e Arantza Bergara, viven na rúa Maior de Azkoitia. Pasaron 32 anos desde que perderon ao seu fillo: “Pasamos galantas. Esa dor nunca pasa”, di o pai, humillando os ollos. “E, ademais, non o deixaron pasar, sempre hai algo, porque son terroristas”, engade a nai.

O mozo Ramón, que traballaba no equipo de xadrez do pobo antes de fuxir a Ipar Euskal Herria, é homenaxeado cada ano desde que foi asasinado. A dor non se acouga, pero a homenaxe é un tenro ungüento todos os anos, eles non o din, pero nótaselles ao falar diso: “Todos os anos celebrouse o campionato de xadrez e nós adoitamos repartir os premios”, di o pai con orgullo.

Non é fácil evocar unha e outra vez os sentimentos do seu fillo, pero a cabeza volve tenra ao seu pai: “Despois de morrer tiñamos que traer o cadáver a Azkoitia, pobo a pobo, polo camiño principal. Así foi até a fronteira e moita xente fíxolle o último adeus ao seu fillo, así como a esposa de Monzón [Telesforo] saíndo ao paso de San Juan de Luz. Con todo, chegou á fronteira e foi raptado pola Garda Civil e trasladado a Azkoitia”.

O asasinato foi asumido polo GAL, a Xustiza española comezou a investigar o caso, pero sen chegar a nada. O caso Oñederra abriuse en 1995 na Audiencia Nacional e foi tramitado polo xuíz Baltasar Garzón. Estiveron imputados tres altos cargos de seguridade de España, entre outros: Enrique Rodríguez Galindo, Andrés Cassinello e Emilio Alonso Manglado. Tamén acudiron os gardas civís Felipe Bayo e Enrique dourado, pertencentes ao cuartel de Intxaurrondo da capital guipuscoana. Os tres primeiros foron excluídos da causa pola Audiencia Nacional en 2002 e un ano despois arquivouse a causa, xa que o xuíz considerou que non había probas contundentes contra ninguén.
Rodríguez Galindo, Bayo e dourado Lasa e Zabala foron condenados por secuestro, tortura e asasinato e foron condenados a 75 e 71 anos de cárcere. Por razóns de saúde, o xeneral Galindo da Garda Civil cumpriu catro anos en prisión, mentres que os outros dous gardas civís cumpriron seis anos en prisión.

O caso Oñederra foi un asunto de gran prestixio por todo iso, e especialmente porque neste programa Baltasar Garzón tentou demostrar que o famoso X do GAL foi o líder do PSOE, Felipe González: Quixo procesar ao ex xefe do Goberno español, pero o Tribunal Supremo rexeitou esa tentativa e ordenoulle que continuase con todas as imputacións.

Apoio cidadán

Ao falar do seu fillo, a Pruden brillábanlle os ollos varias veces. Pero no salón da casa de Arantza e Pruden ás veces prodúcese un silencio pesado. Tiñades esperanzas? “Empezaron a investigar, pero nada –sinala o seu pai cun xesto de desesperación-, os que mataron a Ramón eran gardas civís do cuartel de Intxaurrondo, pero era demasiado grande. Mentres o pp estea aí, non se vai a esclarecer nada, e o PSOE tampouco tivo ningún interese polo texto. Si foron eles!”.

A sombra de Lasa e Zabala tamén estivo en varias ocasións durante a entrevista, e Pruden sacou unha foto con eles. E a película sobre eles? : “Nós non o vimos –aclara Arantza–, dixéronnos que fósemos ver para non equivocarnos”.

“Díxose que o meu fillo tiña sete balas, pero o forense díxome que eran 10” –detalla Pruden-. Lera en Interviú que trouxeran a munición alemá a Intxaurrondo. No xuízo ratificouse que as balas que se utilizaron eran alemás e non se identificaron.

Contaron co apoio de moitos cidadáns e, é coñecido, aprécianlle. O meu pai ensíname a modo de proba as páxinas que durante anos editou revístaa local Maxixatzen ou outras publicacións en homenaxe. Gárdaos ben envolvidos en álbums e bolsas. A súa afección pola historia axúdalle a iso. “Pero xa sabes, pasou moito tempo –di a miña nai- e aos poucos esquécese, se difumina. E, con todo, faise unha homenaxe no pobo e vai moita xente”.

As institucións achegáronse pouco ás institucións nestas décadas. “Cando mataron ao seu fillo, o entón presidente, Carlos Garaikoetxea, enviounos un escrito no que nos deu as súas condolencias. Cando lle mataron, o PNV que mandaba no concello non permitiu que o corpo fose depositado no Concello”.

Sen esperanzas

Que sería para vostedes facer xustiza? “Polo menos saber quen foi”, dixo a nai blaust. “E ademais de saber, xulgar”, engade o pai. “Foi González”, conclúe timidamente a nai. Tamén deixei sobre a mesa que o Parlamento Vasco e o Goberno Vasco han dado pasos no coñecemento de quen non son vítimas de ETA: “Si, a nós tamén nos chegaron invitacións e papeis. Aí están”.

Poucas esperanzas para a xustiza, pero o queren. Non fixo ningún ruído, pero a nai foise das entrañas. “Deixar a un fillo de 23 anos sen máis… iso faiche dano!”. Ao meu pai escapóuselle tamén por dentro: "Ademais, non se pode comparar ás vítimas de ETA co resto das vítimas, din. Pero, teñen un sufrimento diferente?”. A nosa nai di: “Iso fai dano, máis cando envelleces. De mozo era máis fácil levalo todo, agora máis difícil. Agora calquera cousa aféctalle máis”.

As preguntas terminaron. Con todo, a súa actuación non é a de “os biznietos”, senón que se lles alegra a cara. E seguen a súa historia. Dunha profunda tristeza a un firme sorriso a un paso. “É o que hai ” deixou no aire a nai da vítima, entre risas.