Algo máis que unha simple abreviatura de nome produciuse en 2006, cando o que era Euskadi Gaztea converteuse nun puro Gaztea. Ao ver que se baixaban os datos de audiencia, que nese momento soaba a preto de 50.000 persoas, decidiron cambiar de raíz o modelo, situando a audiencia no centro. Desde entón, foise achegando aos poucos a unha fórmula habitual de radio comercial, e na actualidade, dous dedos son suficientes para explicar as súas diferenzas cunha cadea como 40 Principais: que discriminan positivamente ás cancións en eúscaro –unha de cada cinco é unha canción euskaldun– e que os locutores falan en eúscaro. Pero tamén se está cuestionando desde hai tempo o uso do eúscaro. En 2004 púxose en marcha a colaboración con Kike Amonarriz e Joserra Garziia para crear un interesante laboratorio de linguaxe non formal entre os mozos. Pero esta colaboración viuse interrompida pola abreviación do nome. Desde entón, os membros da dirección da cadea destacaron en máis dunha ocasión o seu desexo de chegar a oíntes castellanohablantes.

Non hai emisoras que mostren unha imaxe completa da escena vasca, xa que a ferramenta máis eficaz para iso foi a que cambiou de obxectivo. As melodías fóra do easy-listening non teñen cabida en Gaztea si non é na Cara B –o nome é significativo; o resto é a Cara A–. A menos que Mikel Makala reivindique un Radio 3 en eúscaro, polo momento, a música vasca que non entre no primeiro golpe ao oído terá pouco sitio nas ondas. Fóra dalgúns programas de radio pública –os entrevistados mencionaron Musikatea, Portobello, Cara B e A Xungla Sonora, que desapareceu en xullo–, só quedan as radios libres ou as creadas da iniciativa popular aos músicos que se afastan das fórmulas comerciais. Pero, como viven a música neste tipo de radios? É lícito esixir que se completen as carencias das radios públicas? Que criterios observan ao elixir a liña das cancións? Aitziber Zapirain, Jon Aranburu, Ion Etxebarria e Maite Bidarte, cada un polo seu lado, falaron sobre os casos de Antxeta, Ala Bedi e Info7, entre outros.

Máis accesibles que os públicos

Bidart considera que as radios xurdidas da iniciativa popular non poden suplir as deficiencias das radios públicas, tanto no ámbito informativo como no musical. “Non só é un factor económico, senón que tamén ten moita importancia o capital humano. Programar a música de forma correcta durante 24 horas significa que polo menos unha persoa ten que traballar niso, e desgraciadamente, polo menos no caso de Info7, iso é imposible”. A Aranburu parécelle que as radios públicas e comerciais empúxanlles á contracultura, pero, polo menos, Ala Bedin, están satisfeitos con ese carácter underground. Zapirain, pola súa banda, cre que as radios xurdidas da iniciativa popular, máis aló da música, ofrecen un servizo público, independentemente de que as cadeas públicas cumpran ou non.

“Somos accesibles”, di Bidart. “A diferenza do que ocorre na radio pública, os músicos noveis teñen as portas abertas, poden relacionarse directamente”. Segundo lembrou, durante este curso apostouse pola música en directo no magazine Kalegorri, en Donostia. Os venres, no Txoko dos Creadores, convidaron a decenas de músicos, entre eles a Gose, Joseba Irazoki, Ruper Ordorika, Andoni Tolosa Morau… pero tamén a moitas bandas emerxentes. Ademais, desde que se creou a radio, teñen en marcha un formato chamado Euskal Kantu Berria, que permite a calquera grupo realizar unha breve presentación dunha canción do novo disco, explicando cal é a canción que se escoitará e por que é especial. Cada vez que se programa a canción –cada dúas ou tres semanas– emítese unha presentación previa dos membros do grupo. Bidart destacou que, ademais de apoiar aos grupos musicais, a emisora de radio Info7 súmase a outras iniciativas que fomentan a construción popular e os modelos alternativos como o festival de música Euskal Herria Zuzenean. “Temos un acordo con eles, todos os anos imos facer unha sesión especial. Este ano, foron os da sesión Zebrabidea da Rede de Rosas, e nós fixemos cuñas especiais, presentando aos grupos que participaron no festival e as súas cancións”.

Supoñamos que cambian os criterios musicais das radios de EITB e que mostren a diversidade musical dunha maneira axeitada. Con todo, Etxebarria cre que non se parecería moito á grella de Ala Bedi: “Seguiriamos sendo o escaparate de moitos grupos incipientes ou underground, porque cremos que, como somos orixinarios da iniciativa popular, para moitos grupos é máis fácil vir a nós. Esa é unha das nosas funcións, ser o trampolín dos novos equipos”. E fano: cando os equipos lles levan o seu primeiro traballo, asegúranlles que van pór Ala Bedin –como aseguran a todos os demais–. “Iso fortaléceos”.

O oínte non é pitoa

Zapirain lembrou o gran reto das radios vascas: unir ao pobo, fomentar o eúscaro, incluídos os euskalkis, e para iso, ofrecer unha radio de información xeral euskaldun. Todos os ámbitos están enfocados a estes obxectivos, así como a oferta musical. “Iso non quere dicir que non difundamos cancións feitas noutras linguas. Si, por suposto, pero en tamaño e dando prioridade ao noso”. Esfórzanse por ofrecer un espazo especial aos grupos musicais da comarca e, ao seu xuízo, a rede Euskal Irratiak –formada por Antxeta Irratia, Gure Irratia, Xiberoko Botza e Irulegia- segue sendo unha ferramenta moi importante para darse a coñecer a moitos. “Os músicos necesitan radios como nós, pero, máis aínda, nós mesmos, como radio comunitaria, temos unha gran necesidade de eles”. Moitas veces repiten unha frase: o oínte non é pitoa. “Parece unha frase feita, pero nos centramos na calidade máis que na cantidade”. Dan prioridade á música vasca, pondo cancións de toda Euskal Herria. En canto á audiencia, non teñen moito en conta, xa que non teñen ferramentas para iso. “Con todo, diría que porque sabemos cal é o noso traballo non lle miramos moito”.

Deste xeito, pon en antena todos os traballos que chegan a Bedi, xa sexa en momentos nos que só se escoita música, xa sexa en programas de radio ou magazines. Non fan distincións de estilo e tamén pon melodías que non son fáciles de escoitar, aínda que con menos frecuencia. Teñen dous radios e os criterios non son os mesmos: Na radio Ala Bedi Bat, nos intervalos de só música, pon seis temas dos discos recentemente chegados en eúscaro, e si non son en eúscaro, tres. Ala Bedi Bin, pola contra, é a música en eúscaro a metade do que pon. Os locutores, segundo o programa, falan tanto en eúscaro como en castelán –seguramente o exemplo máis coñecido en eúscaro será o de 3 Corcheas–. Non fan medicións de audiencia e, por tanto, os oíntes teñen como único medidor o que dixeron na rúa.

Segundo Bidart, no Info7 tamén hai unha clara aposta pola música vasca, aínda que tamén hai sitio para grupos de fóra dese ámbito. Apostan pola música autóctona e por unha música de calidade. Recoñece que ese criterio é incerto e de calidade, o que non, o que é comercial e o que non. “Non só trátase do que se escoita na radio, senón tamén do que non se escoita. No Info7 non escoitarás Shakira, Mikel Erentxun ou A Orella de Van Gogh, pero escoitarás a Bob Marley, U2, Snow Patrol ou Rúa 13”. Parécelle que hai un lugar onde mellorar: como non teñen a ninguén arranxando a programación musical a tempo completo, un programa decide a emisión de forma aleatoria. Dan á máquina algúns criterios, como a música máis tranquila pola mañá e máis dura pola noite.

Con todo, cre que o funcionamento desta forma pode traer problemas: “Como a máquina non ten en conta a data da canción, non é de estrañar que se escoite unha canción de trikitixa verbenero dos 90”. Non teñen o costume de pór unha canción unha e outra vez para que se converta en moda, e pon sempre as cancións intactas. Recoñeceu que a medida que se vai enchendo a grella de programación fóronlle facendo menos sitio á música, aínda que aínda se reserva o espazo das tardes para as actuacións musicais especializadas: música clásica, reggae, rock&roll, heavy… O próximo curso porase en marcha unha sesión de jazz. “Dado que as sesións se realizan de forma voluntaria, é un gran compromiso realizar unha sesión semanal ou quincenal”. Aínda así, convida a todos aqueles que queiran facer unha sesión de música, especialmente ás mulleres. Teñen as portas abertas.