É un proxecto que non está totalmente deseñado. O proceso de desenvolvemento continuo será o responsable de definir a forma final. En lugar de “deseñar e facer”, os Eltzekide puxéronse en marcha baixo a lema “facer e deseñar”. O edificio está nas súas mans e a partir de aí será responsabilidade dos grupos.

A pota non é un proxecto xurdido da nada. As súas raíces deron a súa primeira tirada en 2010. Varias asociacións culturais locais do pobo buscaban, ben por falta de sede para poder desenvolver a súa actividade, ben porque o que tiñan estaba en condicións precarias. Casualidade, aquel ano, Mondragon Unibertsitatea decidiu trasladar a súa actividade. O edificio do barrio de San Lorenzo quedou buxán; a antiga sede de ETEO xa formaba parte do pasado de Mondragon Unibertsitatea.

A situación foi de utilidade para os grupos culturais do pobo: aínda que o edificio creado polos agostiños retirábase, creouse un proxecto de revitalización no pobo, baseado na demanda de residencia de varios grupos culturais do pobo. O Concello tomou a decisión de iniciar un novo proxecto, plantando a primeira semente dun procedemento que até entón non vira no pobo. “En lugar de dar a chave e ofrecer o dereito de uso pasivo do local, queriamos que as propias asociacións convertésense en parte activa do proxecto”, afirma a concelleira de Cultura, Nerea Zubia. Así, púxose en marcha un proxecto que puidesen deseñar os seus membros.

Desde que está en marcha, Elciego está a vivir unha evolución constante. Os cojinetes son os guías do proxecto e da súa man, están nunha metamorfose constante a forma do edificio, o número de usuarios e o carácter do proxecto. Por exemplo, si nun principio pretendíase construír un espazo dirixido aos grupos culturais, a medida que avanza o proceso apareceron outras necesidades. Atraeu a colectivos de diferentes ámbitos, como os movementos populares ou as asociacións veciñais, entre outros, e o propio proxecto foi máis aló do ámbito cultural, mantendo a súa esencia. Segue sendo un proxecto que os cidadáns van desenvolver para o pobo. En definitiva, a importancia da filosofía do proxecto reside en: En palabras de Nerea Zubia, “converteuse nun medio para construír un novo modelo de sociedade”.

De Nin a Gu, da man de Bagara

En maio de 2013, o Concello contratou a cooperativa Bagara co obxectivo de facilitar o contacto inicial entre os membros do proxecto. Bagara é unha pequena cooperativa da comarca de Debagoiena baseada na transformación e a construción autónoma para un modelo de sociedade sostible.

No proxecto de Oñati a coordinación entre os cojeros foi a tarefa principal. Por unha banda, traballou por axuntar as diferentes visións dos axentes locais; por outro, tentou transmitir aos grupos a conciencia de formar parte da comunidade de movementos populares. Trátase de inculcar aos grupos a idea de que son asociacións. “Pasar diso a nós”, di Johana Olabarria, membro de Bagara. Para iso, a cooperativa ofrece un servizo de asesoramento e recursos para facilitar as tarefas.

Con todo, toda batería esgótase. Neste caso, a responsabilidade de coordinación que se lle encomendou a Bagara ten data de caducidade: a medida que o proceso avance, este labor quedará en mans das asociacións. O deber da cooperativa foi colocar a primeira pedra da ruta, e a partir de aí, os movementos terán que construíla.

Pota a gallarón

Na actualidade son quince os grupos que están a utilizar o edificio (Sare, Cruz Vermella, Trikitxaranga ou a Bertso Eskola de Oñati, por exemplo). Máis adiante prevese a presenza de máis participantes e para iso deberanse realizar cambios arquitectónicos no edificio, tendo en conta as características de cada grupo.

Mentres tanto, as reunións non teñen fin. Os membros do proxecto están a traballar na definición do seu funcionamento. As bases xa están fixadas. Trátase dun proxecto colaborativo que busca fomentar a solidariedade, o coñecemento compartido, a complementariedad e a participación entre os diferentes colectivos do municipio.

Neste proxecto toda decisión é un paso adiante, máis aínda cando todos os cambios baséanse no consenso: toda decisión debe recibir a aprobación dos cojinetes e iso leva aos participantes a buscar consensos.

Espazo para todos, segundo as súas necesidades

Polo momento, o Concello prevé destinar 4.000 dos 6.000 metros cadrados que ten o edificio. O espazo será compartido. “Esa idea tivémola clara desde o principio”, di Johana Olabarria. Os propios grupos serán os responsables de decidir cando, como e quen utiliza o espazo, sempre en función das necesidades de cada un, e o espazo non se ordenará por grupos, senón por actividades.

Non todos os foguetes teñen as mesmas características e nalgúns casos necesitan recursos máis específicos, como os equipos fotográficos. Co fin de facer fronte a problemas deste tipo, o proxecto creou subgrupos.

Despéxanse as dúbidas

A relación que se xerou entre as asociacións do pobo non se circunscribe ás actividades que levan a cabo no interior do edificio: este proceso reflectirase no pobo. Por exemplo, pódense crear novos espectáculos culturais, baseados na colaboración.

En calquera caso, as opinións sobre Elcia non son unilaterais. Algúns viron o proxecto como unha sobrecarga, como unha responsabilidade allea á súa actividade. Outros cuestionaron a viabilidade do proxecto. A evolución do proxecto está a diluír este tipo de incertezas: algunhas asociacións locais xa teñen a súa sede no edificio. Isto provocou que o proxecto xere ondas positivas entre o resto de grupos da oposición. Quen cuestionaban a viabilidade do proxecto non teñen máis que analizar a situación actual. “Non prevemos problemas no futuro. Xa hai varios grupos no edificio e funcionan ben”, di Mikel Urrutia, membro de Oñatz Dantza Taldea.

Desde o edificio, todo o pobo márcase como obxectivo

É hora de dar o seguinte paso: agora, co obxectivo de ampliar o seu ámbito de actuación, tentarase levar o proxecto ao pobo de Elciego, presentando o proxecto e abrindo as portas. Queren atraer a cidadáns que aínda non o son; en primeiro lugar, interesarlles e, desde aí, transmitir que o edificio tamén é seu.

Con todo, cando se fala do futuro do proxecto, a resposta non é clara. Segundo o membro de Bagara, “o futuro deste proxecto vai depender da enerxía que cada un quere achegar”. Con todo, medir o éxito de Elcia en unidades cualitativas sería un grave erro. Johana Olabarria considera que o obxectivo principal do proceso non é reunir o maior número de asociacións posibles, “senón entender o que é a colaboración”. Por tanto, o proceso é potencialmente infinito.

O muíño segue virando mentres hai vento. Iso é o que buscan os impulsores do proxecto: Agrupar as asociacións que van romper o puchero. Inmersos nun proceso continuo, o proxecto parece ir polo bo camiño. As asociacións botaron diferentes ingredientes á pota, que non se viu desbordada polo mal uso da manteiga. Todo o contrario. Parece que todos os ingredientes coinciden, aínda que só un deles sobresaíu: a solidariedade. Agora é o momento de seguir facendo a salsa e probala aos poucos.