Distribúen as categorías en taekwondo por peso, desde o peso mini moscas até o peso pesado. Isto pode incitar aos deportistas a forzar o seu propio peso. Edurne Garmendia –que non é o seu verdadeiro nome– ten 29 anos; cando tiña uns 15 empezou a preocuparse demasiado pola imaxe e o corpo, o que lle causou problemas relacionados coa comida. Durante a súa adolescencia tivo bulimia: “Ninguén me dicía en que piso tiña que estar, era a presión que me puña a min mesmo. Quería competir cos mellores e entón empezou todo”.

A presión sobre o peso pode provir de diferentes ámbitos, desde dentro ou ao redor dun mesmo, por exemplo, polos membros do grupo. Non é o caso da protagonista desta reportaxe, pero nalgúns casos son os adestradores os que máis presión exercen. A psicóloga deportiva bilbaína Gemma Sanginés cóntanos que coñece a estas mozas e fálanos da experiencia dunha deportista feminina: “O preparador dicíalle que estaba demasiado gordo, para ter coidado de non coller máis peso, que si non ía perder a tempada”. A miúdo, o adestrador ten efectos negativos sobre os deportistas, pode provocar desequilibrios, non se lles axuda nada con este tipo de frases.

O mozo que fai taekwondo é da mesma opinión. “Si os adestradores soubesen que pode aparecer un problema como o meu... Creo que si non pasaron por aí non o entenden, non están preparados para este tipo de enfermidades”. Di que ás veces non o ven como un problema ou non queren velo. "Mentres o deportista alcance o nivel indicado, non hai ningún problema. Os adestradores poden pensar que o que está a facer é o mellor para o equipo. Moitas veces antepoñen os seus obxectivos, as súas institucións ou os seus intereses aos do deportista”. Hoxe en día, por exemplo, nos niveis máis altos de taekwondo, dinos que as cousas se fan mal. Para conseguir un peso determinado, os deportistas xogan coa comida: “Os adestradores saben que o fan, pero non preguntan, fan a vista gorda e ao deportista bástalle con gañar peso”.

As mulleres deportistas son as que máis sofren a presión da contorna. Tamén son elas as que sofren especialmente enfermidades relacionadas coa alimentación, aínda que cada vez hai máis casos nos homes. “Aínda os canons de beleza son máis destacados nas mulleres”, coméntanos o psicólogo deportivo donostiarra Aritz Olagoi. Nas súas palabras, aínda que é difícil asociar trastornos como a bulimia ou a anorexia cun perfil específico, hai trazos que destacan: muller, adolescente e sobre todo nos dous tipos de deportes: por unha banda nos deportes de resistencia ou de longa duración (tríatlon, ciclismo…) e por outro nos que as categorías están divididas por peso (ximnasia rítmica, taekwondo, boxeo…).

A xuízo de Olagoiti, a escaseza de peso nos deportes de longa duración pode axudar a mellorar o rendemento, polo que hai que ser cautos. “Tes que queimar moita enerxía e xorde un conflito como leste. Necesitas moitas calorías, porque logo fumas moito nos adestramentos, e si rompe dalgunha maneira esa relación, ou non leva ben, xorden problemas”.

Estas enfermidades fan que o rendemento diminúa. Este podería ser un dos indicios que podería axudar a detectar o problema a tempo, segundo o psicólogo donostiarra. Sangines tamén ve síntomas de cambios posturales: “Si estás cerca do deportista podes ver grandes cambios no teu comportamento; tristeza, depresión e falta de autoestima, entre outros”. Podemos atopar as seguintes frases: “Non son bo, non estou ben, non me vexo ben, estou gordo”...

Iso ocorreulle ao mozo que fai o taekwondo: “No ámbito deportivo, non estaba en bo estado porque por falta de líquidos tiven algúns problemas, como as cambras. Ademais, persoalmente, non me sentía ben comigo mesmo. Somos moitos familiares, pertenzo a unha gran familia, e algunha vez pensei que non valía a pena estar alí”. Nunca contou a ninguén o que lle pasou na adolescencia, nin á súa familia, nin aos seus compañeiros: “Non sei si os meus familiares sábeno, non sei si a miña nai sábeo… Pensas que fas ben as cousas, pensas que escondes ben o que está a pasar. Pero quizá o saiban, porque sempre chega o momento no que fas as cousas sen que te preocupes tanto, no que o importante é máis que non facelo. Nunca me preguntaron si estou ben e si é posible que, tendo o peso que teño, queiramos competir a un nivel de menor peso”. Que iso é unha decisión do deportista está totalmente asumida nos equipos. “Eles pregúntanche en que nivel queres participar e ti decides. O que tes que facer para chegar aí é cousa túa”.

No caso da bulimia, obsérvase claramente que os pacientes non teñen control sobre a alimentación, segundo Sangines: “Normalmente, si estás ao seu lado, ves que comen sen control, normalmente moi rápido, e logo escápanse”. A miúdo, estas persoas péchanse e buscan a soidade. A moza á que entrevistamos viuse así, pero conseguiu saír de alí. “Non podía máis”. Sabía que se facía dano a si mesmo e que non podía seguir así. “Si quería facer deporte, si realmente quería estar ben e competir, non podía estar a pensar en quen estaba en casa, en cando podería ir ao baño despois de comer ou en que estaba a facer para non ouvir o que tiña que abrir a billa de auga. Non é unha bonita imaxe que che vexas tombado no solo do baño”. Un día decidiu acabar todo iso, deixar de lado as “bobadas”. “Tiven sorte, deime conta”.

Superar o tabaco e incidir na prevención

As enfermidades relacionadas coa comida seguen sendo un tabú no deporte. Os dous psicólogos e o deportista entrevistados coinciden niso. Segundo Sangines, non pasa nada porque calquera deportista sufra unha lesión. Pola contra, ter un desequilibrio é aínda tabú, está mal visto, porque é unha enfermidade psicolóxica. “Ao ser un tabaco non se fai ver e en lugar de tratalo escóndese”. Olagoiti engadiu que “é difícil ver que un deportista poida ser admitido nunha rolda de prensa como consecuencia dun problema deste tipo, que non poida competir nun tempo determinado”.

Falar do problema é fundamental. A Edurne Garmendia axudoulle “moitísimo” falar coa súa psicóloga: “Salvoume a vida”. Pensa que todo o que practica deporte debe recibir axuda psicolóxica, porque é o camiño da autocomprensión. Parécelle que aos poucos se deron pasos neste sentido, que cada vez hai máis psicólogos deportivos e que hai máis posibilidades de falar do tema, aínda que aínda non é suficiente.

Fixo un longo camiño para deixar atrás suceder aos 15 anos, pero ten claro que aínda non superou o problema do peso. Non toma as mesmas decisións, pero hai momentos que lle levan a pensar que se está obsesionando. “Ás veces penso: agora non podo comer porque teño que dar un peso de aquí a un tempo, se o como agora mañá o peso da báscula non será o que debería ser…”. Hoxe en día, con todo, ten mecanismos para darse conta do que está a ocorrer e modificalo o mellor posible. Aínda que os pensamentos sigan aí, é máis maduro, ten máis información.

“Hai que superar o tabú”, di Sanginés: “Se non o sacamos do armario, non poderemos investigar correctamente; se a xente non o acepta, será difícil dar pasos para superar o problema”. Pon o foco na prevención. Os síntomas e as consecuencias deberían aflorar: “Desde pequenos deberíase explicar que pode pasar e cales poden ser as consecuencias de ‘xogar’ coa comida”.

A prevención e a formación son as claves para loitar contra estas enfermidades, segundo o psicólogo Aritz Olagoi. A formación debe ter en conta dous compoñentes: a alimentación e o rendemento, xa que “o risco é dobre no caso dos deportistas”.

O deportista díxonos que cando tiña 15 anos non había información suficiente. Tamén que nestes anos non viu grandes pasos neste campo. “Habería que socializarlo. É verdade que eu, por exemplo, aínda sinto vergoña ao admitir isto, pero isto é un camiño para que a outro non sucédalle o mesmo”. Dá gran importancia á educación e, para iso, habería que traballar tamén cos pais: “Son os pais os que cociñan en casa, os que están na mesa, e eles teñen que darse conta do que pasa”.

Por persoas, campións

Preguntados pola evolución destas enfermidades no deporte, todos coinciden na idea de que empezan cada vez máis novas e, aínda que antes se limitaba ás mulleres, agora estendeuse aos homes, sobre todo nos deportes de longa duración. Doutra banda, o 42% das mulleres que practican ximnasia rítmica padeceron algunha enfermidade deste tipo na súa traxectoria. Case a metade, quero dicir.

En canto á idade, como xa se dixo, empézanse cada vez máis novas con estes desequilibrios. Nos últimos anos, é inevitable que se reduza o número de participantes nos concursos. “A pesar de non estar na elite, a cuestión do peso está relacionada coa competición, o que fai que aos 10 anos empece a competir”, destacou Sanginés. “Os xuíces miden a estética, o corpo e o equilibrio corporal. Ten un número na puntuación ou nas conclusións, polo que se converte nunha variable importante e faise un esforzo para conseguilo”.

Garmendia mostrouse convencida de que o problema "vai en aumento" polo que se falou con outros deportistas. Pensa que a presión é cada vez maior, que antes se puxo un mesmo, e que nos últimos anos a presión da contorna está a crecer. “Se os meus pais soubesen o que pasaba no momento, rifáronme. Hoxe en día a presión tamén vén dos pais”. Coa esperanza de ver aos seus fillos como campións do mundo, cre que os seus pais están dispostos a mirar cara a outro lado. Na opinión de que nos últimos anos restouse importancia ao problema, e que a situación seguirá sendo a mesma se non hai dispoñibilidade para recoñecer e actuar ante a expansión deste tipo de enfermidades como consecuencia das competicións. “Hoxe en día é normal ver aos pais e ao adestrador gritando mentres os seus fillos xogan”. Di que os pais ven as competicións dos seus fillos como competidores, en lugar de pensar que os nenos están a xogar e gozando. “En lugar de persoas, queremos campións”.