O libro foi elaborado por Miren Aranguren, Edurne Epelde e Iratxe Retolaza. Facilita a construción dun cuco nas entrañas, nos recunchos, nos debates e nas prácticas do feminismo vasco. E realizar conexións con outros movementos.

Moitos dos que comezaron nos grupos feministas achegáronse a eles por rabia, coa intención de dar unha resposta á opresión que padecían todos os días. Con todo, unha vez comezada, estes mozos fóronse formando de acordo coa militancia: traballar os discursos, compartir experiencias similares, aprender novas teorías e prácticas… Por exemplo, un membro da asociación Iduna do barrio bilbaíno de Santutxu di no libro: “Espertóuseme a paixón por traballar no barrio, eu sempre tiven claro que era feminista. As actitudes machistas que me rodeaban, desde pequeno sufrín discriminación, isto leveino dentro. Naquela época, con todo, non tiñamos teorización sobre o tema, senón que tiñamos rabia, queriamos facer algo”.

En Euskalgintza, con todo, creo que non se lle deu suficiente importancia á dinámica interna. Na nosa contorna houbo moito activismo (hai! ), pero quizá sexa un pouco menor compartir reflexións, discurso, visións internas, sentimentos compartidos, vivencias. Que nos impulsou a traballar en eúscaro? Con quen compartimos eses sentimentos ou vivencias? Que sentimos no día a día traballando en eúscaro? Que nos gustaría sentir?

Eu non estiven en asociacións de mulleres. Nas asociacións de eúscaro, si. E neses casos, eu non percibín a posibilidade de falar dos problemas que temos como vascos, non detectei que se atenda aos nosos problemas, non percibín unha reflexión interna para dixerir e cambiar a nosa situación. Polo menos de forma sistemática e organizada.

A verdade é que moitos destes grupos de mozas novas, creados pola rabia, tiveron unha vida curta. Pero no libro hai máis dun que recoñece que estes grupos lles deixaron unha pegada tremenda e foron imprescindibles na súa evolución futura. É dicir, que foron unha “escola” do feminismo. Creo que tamén son necesarias esas “escolas”, que nos van a permitir aprender, inventar e equivocarnos.

Moitos grupos e asociacións feministas trouxeron á praza nos últimos anos, sobre todo, a transgresión, a frescura, a faísca… Con todo, na nosa contorna non o vin (aquí e alá si, pero o fago en xeral). Por que estamos tan humillados? Unha dependencia excesiva da Administración? O nivel de institucionalización e profesionalización é demasiado alto? É a funcionarización que denunciaba Koldo Izagirre?

Pero veño a exemplos. No libro recóllense os debates e reflexións que tiveron lugar nos encontros de mulleres abertzales. Ademais, faise un oco á parte máis lúdica dos encontros: sentimento de grupo, cohesión, fricción, etc. Con todo, os encontros dos euskaltzales, e salvo excepcións, son de baixo sal, e a día de hoxe resúltame difícil imaxinar o que se di no libro.

Durante anos Euskalgintza utilizou o traballo e a acción directa: a creación das ikastolas, a creación das escolas nocturnas, os plantos nas universidades, os días de supresión, etc. Con todo, nos últimos anos utilizáronse pouco. As feministas, pola contra, cada vez están máis presentes nas súas reivindicacións. Os euskaltzales temos dificultades para facer chegar as mensaxes que queremos e as accións directas poden ser un bo camiño para difundilos. Non é así?

A historia do feminismo vasco, polo menos nos últimos anos, caracterízase pola súa pluralidade e dinamismo: abríronse moitas asociacións e moitas liñas de traballo nos últimos anos. E iso lévame de novo ao mundo do eúscaro: despois de tantos anos, a ninguén se lle ocorreu, por exemplo, crear unha asociación de inmigrantes euskaldunes? Ou a asociación dos que aprenderon euskera en xeral? Ou un colexio profesional de técnicos de eúscaro? Ou algunha asociación que organice a axuda das persoas que vivirán exclusivamente en eúscaro? Ou... Pois, ao parecer, non. Tamén me gustaría traer outra cousa á corredoría: o feminismo desenvolveu a súa actividade en organizacións de mulleres. Pero non esqueceu en absoluto á metade da sociedade. E desde o principio e de forma bastante sistemática tentou crear e alimentar discursos para eles. Con todo, na nosa contorna non vin ningún discurso nos últimos anos cara aos castellanoparlantes (salvo as ordes de reprensión como “vaiche ao euskaltegi”). E se os vascos non os alimentamos, quen ten que alimentalos co discurso ao noso favor?

Pasei unha envexa terrible lendo o libro. Gustaríame para nós a intensidade, a complexidade e a intuición que ten o feminismo nos últimos anos. Gustaríame moito. Temos moito que aprender, temos moito que ver, moito que facer, moito que desconstruir e moito que desaprender. E, na medida do posible, xuntos.