Como lembras os primeiros pasos no monte?

Nacín en Lesaka, entre montañas, e recordo como de pequeno ía coa miña nai á montaña, a pé, por exemplo, de Lesaka a Larrun. Máis tarde, na época das bolseiras, acompañaba ao meu pai á montaña durante os fins de semana. E na época de estudante, empecei a facer excursións cos meus amigos. Coñecín ao montañeiro Luís María Balde, quen me ensinou a técnica básica da escalada. Nos Pireneos, entre outras cousas, escalamos xuntos o cara norte do Pique Longue de Vignemale.

Eran os inicios de Xabier Erro, o montañeiro que máis tarde se deu a coñecer.

Si. Por razóns de traballo fun a México por aquel entón, e aproveitando a miña estancia en América, comecei a subir os montes máis altos de América: O Aconcagua, o Chinborazo, o Huascarán… En 1976 colocamos a ikurriña na cima do Aconcagua e ese acontecemento tivo eco nos medios de entón de Euskal Herria.

En Euskal Herria, o desexo de ascender ao cume do Everest era moi forte...

En 1974 realizouse o primeiro intento vasco de ascenso ao Everest, coa famosa expedición Tximist como pano de fondo. A empresa Cegasa foi a principal patrocinadora, de aí o nome da expedición. Eu estaba entón en México e non participei na expedición, aínda que, naturalmente, tiña relación cos meus compañeiros de expedición. Non conseguiron chegar á cima e enseguida quíxose realizar un segundo intento. Naquela época, con todo, non era tan sinxelo como agora conseguir os permisos para subir ao Everest, e tivemos que esperar uns anos.

até 1980.

Iso é. Nesta segunda, a pesar de estar detrás da empresa Cegasa, a Caixa de Aforros Municipal de Bilbao achegou 8 millóns de pesetas. A expedición foi cofinanciada polo Goberno Vasco e por moitos concellos de Euskal Herria. Aínda teño anotado nun caderno a cantidade de diñeiro que deu cada concello. Ademais de numerosos concellos da Ribeira de Navarra, tamén foron subvencionados por numerosos concellos de Iparralde. Iso deu á expedición un verdadeiro carácter de nacionalidade. Era tempo de cambio e nese sentido tamén tiñamos unha gran ilusión.

Por tanto, tamén foi unha especie de vitoria política, a súa fazaña.

Sen dúbida. Poucas nacións tiñan o Everest subido antes que nós, e foi un gran éxito para o País Vasco. A noticia tivo un gran eco, e as homenaxes e demais que recibimos á volta foron nesa liña. Porque na cima puxemos a ikurriña, os xefes de expedición de Lorente e Rose foron declarar á comisaría unha vez que volvemos a casa, de aí as cousas!

Comezando pola descrición da expedición, tocoulle a vostede facer un gran traballo antes de que chegasen os demais expedicionarios.

Tiña experiencia no mundo laboral e viaxaba bastante para a miña idade. Kike de Pablo e eu fomos alí dous meses antes de que chegasen todos os demais da expedición. Non había nada en Nepal e tivemos que sacalo todo de aquí. Levamos 12.000 quilos en avión a Bombai e de alí a Nepal en camións, despois de realizar todos os trámites. Kike axudoume neste traballo, aínda que tamén me deu máis traballo de cando en vez que de axuda, porque non sabía inglés! Ja, ja, ja. Eliximos sherpas tanto de abaixo como de alto e para cando chegaron os demais en marzo xa fixeramos un traballo sucio e estabamos case aclimatados os dous…

Era a primeira vez que vostede atopábase no Himalaya.

Así é. Os Pireneos son para nós como unha casa, daquela os Alpes son 1.000 metros máis altos e débeselles moito respecto, en Ándelos hai 6.000 e sobe un chanzo de dificultade… pero ir ao Himalaya e ver a aqueles xigantes cubertos de xeo foi emocionante. A miúdo só considéranse os de 8.000, pero no Himalaya hai moitas montañas máis baixas en altura, tan interesantes como difíciles.

Unha vez na Base Camp do Everest, o único obxectivo é o cume.

Puxémonos a equipar o camiño, e mentres tanto, subimos outras montañas máis modestas da zona, fixemos un proceso de aclimatación. Despois, dividímonos en grupos pequenos e empezamos a experimentar. Entón non se podía saber con exactitude a previsión do tempo, e todo era máis difícil. Fíxenme amigo do sherpa Penba Tsering, el quería subir á cima para completar o seu currículo e dicíame que iamos subir xuntos. Fixemos o primeiro intento, pero cando outro sherpa tivo edema tomamos o camiño de abaixo. Uns días máis tarde, o día en que Martín Zabaleta conseguiu chegar á cima, Felipe Uriarte e eu estabamos a 7.500 metros, pero a prioridade era renunciar ao cume e axudar a baixar a eles.

O grupo estaba, pois, por encima do individuo.

Sen dúbida. Aínda que Martin foi o único que pisou a cima, foi o triunfo de todos. O obxectivo da expedición era alcanzar a cima e conseguímolo. A seguridade e a solidariedade eran os eixos da nosa expedición, por encima de todo. Alí terminou a expedición, xa que un membro do equipo tocara a cima.

Todos os anos xuntádesvos membros desta expedición

Fóra de Takolo e Gallardo, todos os demais seguen vivos e si, todos os anos reunímonos na primavera. É unha oportunidade inmellorable para renovar as contas de entón.

O montañismo actual baséase, en parte, na velocidade e a axilidade.

Pasaron 35 anos e o montañismo cambiou tanto como a sociedade cambiou. Tecnoloxía, recursos, patrocinadores… Todo son marcas e cousas así. O obxectivo da nosa expedición era facer a montaña, pero empezando e terminando en casa. Si hoxe vas marcar, dificilmente terás solidariedade cos demais. Nos últimos tempos vimos situacións vergoñosas no Everest, por mor das expedicións comerciais. Eu mesmo subiría o Everest hoxe día, pagaría, tomaría catro sabas, dúas por diante e dúas por detrás e continuaría cunha corda fixa até arriba. Perdéuselle o respecto á montaña.

Non están os montañeiros máis preparados que antes?

Poida que si, pero teño dúbidas. Na nosa época os montañeiros seguían un percorrido natural, desde as montañas da zona até os Pireneos, pasando polos Alpes, ándelos e finalmente o Himalaya. Hoxe en día moitos montañeiros esquecémonos das etapas intermedias e non dan o salto demasiado rápido… Todos os que participamos naquela expedición, excepto Felipe (que era guía de montaña), participabamos noutros traballos, é dicir, non eramos montañeiros profesionais. Con todo, estabamos feitos dese percorrido natural e moi ben preparados tecnicamente.

Entre todas as saídas que realices, pola dificultade técnica terás algunha que lembrar...

En 1979 Martín Zabaleta e eu tentamos escalar Fitz Roy. Non o conseguimos pola tormenta. En México abrimos as vías de escalada de 6º nAs Xanelas paraxe. No Aconcagua fixen a aresta oriental e tamén a integral, unindo as cimas sur e norte. Nos Pireneos, fixen a aresta de Diña-Costerillou (Balaitous) catro veces, a aresta de Salenques-Tempestades (Aneton)… Teño moitos recordos.

Que relación tes coa montaña hoxe en día?

Teño a responsabilidade dun pequeno grupo de xente duns 60 anos, e todos os anos facemos algunha saída a Arxentina, Perú, Nepal… Tamén colaborei no grupo Mendia eta Herriak, pero hoxe en día non teño ganas de ir á montaña con xente que non coñezo. Para realizar este traballo cóntase con condutores novos aos que hai que dar a testemuña.

Terás máis dunha anécdota no monte…

Si, teño moitos. No camiño cara ao Aconcagua, un can veu unha vez por detrás e durmiuse connosco. Quentábanos as pernas, ja, ja, ja. Alcanzou a cima sen necesidade de tropas nin de nada. Cando baixamos, entregamos o can aos soldados indíxenas e tomárono por unha mascota chamada Beltxa. Anos despois atopámonos con outro can no Aconcagua, que tamén subiu e baixou sen problemas. Un arriero de alá díxome: “Non subirá ao Aconcagua, porque é fillo de Beltxa!”. Cando lle contei a historia de Belcha, ao arriero custoulle crelo…