Navarra árabe
“A pregunta abre o camiño”, di unha camiseta que fixeron o ano pasado os amigos desta revista Argia. Póñome a miúdo, especialmente cada vez que teño que ir ver a varias persoas, xeralmente a persoas que non son amigos. Ao meu lado, quero a alguén que teña unha tendencia constante a aprender e que, pola vergoña de meter un cóbado no peto, mire cara a adiante.
Así vou por todas partes. Na Baixa Navarra, onte, en Ainhize-Monjolos, xunto aos amigos da Cámara de Agricultura. Alí coñecín a Manex, Manex Lanatua, carpinteiro da casa Xumilenea, poeta esquecido de Ahatsa. Fai 31 anos Itxaro Borda, no mesmo Argia, dixo sobre o seu libro Hegatz urratua: “Acabamos de conseguir un delirio, tanto no que respecta á forma como á esencia. [...] A esencia tamén é da mesma maneira: sente neste seis poemas, que un vento de liberdade tolea a todas as liñas. O que foi pastor e é ebanista non podía facelo doutra maneira”. Artzain-ebanista-poeta... Unha desas que se poden preguntar sen cesar sobre a súa paisaxe cultural. Unha fonte inesgotable de coñecemento...
En canto Manex díxonos que está a aprender árabe, os vascos centrámonos nesa lingua e esa cultura. Do mesmo xeito que a camisa, falamos de moitas palabras de orixe árabe. A agricultura vasca ha aprendido moito da dos árabes. Trouxeron ao noso encontro unha chea de plantas, as súas técnicas de cultivo e as súas formas para comer e mandar.
Un dos froitos máis queridos dos árabes é a berenjena, de Solanum melong. Hai máis dunha teoría sobre o camiño percorrido pola planta e os seus nomes para chegar a nós. O nome, polo menos aparentemente, formou un elegante carreiro de euskaldunización: O Vatinjano da India, na bahía de Persia, na ao-badinja árabe, a alieníxena do catalán, o aubergine francés e a nosa alberjini. O outro nome distinguido da mesma planta que Manex ensinoume xa se desviou deste camiño: “pera mariña”. É que esta planta percorreu un camiño distinto de terra para chegar a nós? Significa ese nome unha orixe máis aló do mar?
Na Euskal Herria atlántica, para saber si o horticultor é bo, pregúntase si a berenjena consegue dar ben ou non. É un bo sinal de que non é de aquí e é difícil dar froito.
Antes de ser admitido nos nosos mercados, este imigrante vería moitos incidentes. Antes de dar os papeis, polo mal estado de saúde, cantas historias e comedias tivemos os vascos con este froito! Agora en todos os mercados. Na feira que vén da palabra árabe ao suq.
Ten follas pequenas e peludas na parte inferior e alarga a cabeza entre 20 e 40 cm. Coñécese como Viagra búlgara, Sideritis scárdica. É unha planta azulada, xa que os seus cabelos lle dan unha cor azulada. Habita nos puntos rochosos das altas montañas e todo o que viviu... [+]
Euskal Herrian bertakotzat dugun baratzegintza eredua produktu historiko modernoa da guztiz. Oraintxe landatuak izango dituzten Ezpeletako, Ibarrako eta Gernikako piperrak; Tolosako babarrunak; Arabako patata; edo Duzunaritzeko arto gorria; guztiak dira 1492tik Amerikako... [+]
Datorren uztailean izango al dugu lanik? Izango al dugu labore uzta biltzeko lanik? Gure aldean, etorkizuna planifikatzeko eta antolatzeko gaitasun handia dute landareek; ia landare guztiek. Bere zikloa biziko den tokian gertatuko diren gorabeheretara egokitua izango da... [+]
Omiasainando todos os froitos metidos”, di a expresión. Mandio é un puñado de mazás, cabaza e kiwi (Malus domestica, Cucurbita maxima e Actinidia chinensis). Outros moitos máis serán millo (Zea mays); ou fabas (Phaseolus vulgaris); pataca (Solanum tuberosum), cebola... [+]
Tes unha horta? De neno, as dúas hortas que coñecín en casa tiñan un muro. Un na volta e o outro nun lado. Unha boa utilización dos muros fará que a horta teña un gran beneficio. Creará un refuxio: colocarase no lugar axeitado para facer sombra, ou para protexerse de... [+]
Getxoko Itzulbaltzetan abuztuaren 12an udaltzainek baserritar bati barazkiak errekisatu izana salatzeko egin dute protesta Uribeko Kostako Agroasanbladak deituta.
Aproveito o eco que me dá esta tarde para comentarllo ao lector: fóronse os días máis longos do ano e a noite alargouse e a luz do día comezou a acurtarse. Isto terá consecuencias terribles nas plantas e evitemos en nós.Este verán que acabamos de
comezar e que vai ir... [+]
Facer un buraco co plantador e meter a planta. Xa están plantadas as guindillas da dor (Capsicum annuum), que quentará para o verán deste ano. Só de pensalo, os meus dentes puxéronseme suorentos.
No noso pobo o río Oria convértese nunha rise, e nas persoas das ribeiras... [+]
Desde o vermello, Rubus fruticosus e Rubus ulmifolius. No talo vermello os novos brotes e follas son vermellos, aínda que pronto se veran verdes. No outono, mesmo cando o frío lle queime a pel, as follas volveranse vermellas. Vermello na manteiga e vermello no lixo vello... [+]
A maioría das colleitas realizáronse. O final do ciclo das plantas é o xerme que dá inicio ao ciclo doutra nova planta. Cando repomos a colleita adoitamos recoller froitos ou sementes e comeremos das dúas para quentar o inverno. A planta destinou enormes forzas á... [+]
O allo, Allium sativum, nunca falta na nosa cociña. Cabezales secas colgando todo o ano e novo durante o primeiros seis meses. As cabezas de allo e os grans están a desviarse de casa á horta, a época de seméntalas. Tamén despois, fóra da época de sementa, o allo deberá... [+]
A tempada do allo xa está aquí. Tempada de sementa de allo. O da súa colleita será máis tarde, e el ten que empezar a traballar na cabeza. Na cabeza, o do allo. Pero non todos buscamos a cabeza do allo. Cada vez vese máis a miúdo nas hortas o allo sementado para verdes... [+]
Contesto cun punto, non de temor, senón de respecto e vergoña, cada vez máis a miúdo, a quen me pregunta case calquera cousa nas plantas. E ese punto é cada vez máis grande.
Pola noite, alguén me preguntou cando se debe sementar o tomate (Solanum lycopersicum). Eu estaba... [+]