Neste LARRUN queriamos destacar unha idea: grazas ao esforzo dunha xente déronse pasos a favor da igualdade nos últimos anos, pero, desgraciadamente, no ámbito deportivo (tamén) aínda hai moitas lagoas por cubrir. En cambio, as palabras que nos dirixiu Matilde Fontechea, profesora da UPV/EHU nas xornadas celebradas o mes pasado en Bilbao, leváronnos a pisar o freo: “É habitual dicir que imos a mellor, que logo queda moito por facer para engadilo. Non nos enganemos a nós mesmos, como máximo dificilmente cambiaremos a situación. Abordemos o tema desde o punto de vista do feminismo. O deporte é imprescindible unha profunda transformación, humanizar e transformar as súas antigas crenzas sobre as capacidades das mulleres. Temos que reflexionar sobre o retroceso que se está dando en todos os ámbitos da sociedade en materia de igualdade, sobre o afloramiento do neosexismo, sobre a volta á idolatría do ‘sexo belo’ e sobre a maneira de que ese retroceso apareza na actividade deportiva. Nas organizacións deportivas, as mulleres son consideradas minoritarias e non cidadás cos mesmos dereitos que os homes. Tendo en conta que o xénero é unha construción cultural, hai que abordar a relación entre o deporte e os roles de xénero e analizar como funciona o sistema de relacións sociais, na medida en que este sitúa ás mulleres peor que aos homes e determina os conceptos do feminino e o masculino”.

Niso esforzámonos, tomando como punto de partida a informe Análise da situación das mulleres deportistas de alto nivel (pdf) publicado polo Goberno Vasco en 2010 e viaxando até a infancia, tendo en conta que as nenas e os nenos edúcanse desde o nacemento con diferentes modelos de socialización, o que inflúe na actitude de cada unha delas en relación co exercicio físico e o deporte, segundo explicaron varios expertos. Acompañamos a Ainhoa Azurmendi, membro da consultora Avento, deportista, experta en temas de igualdade e unha das autoras do citado traballo de investigación. Tamén entrevistamos a Mikel Ibargoien, condutor do espazo Kirol Leihoa da radio Info7, e recollemos os testemuños de varias mulleres deportistas, algunhas das cales foron pescadas aquí e outras.

Acceso ao deporte, limitado desde a infancia

“O deporte é tradicionalmente un campo masculino”, sinala o informe, que se centra nas vivencias de 25 mulleres e 28 homes que obtiveron a bolsa da Fundación BAT (Basque Team) en 2009: “Non só asumiu os estereotipos que se lle impoñen a cada sexo, senón que tamén xustificou e perpetuado a escasa presenza das mulleres no deporte, baseándose na crenza de que as mozas non son capaces de facer deporte, de competir ou de facer esforzo físico. Pola contra, no que se refire á capacidade e as habilidades físicas, quedou claro que esta presunta superioridade masculina orixínase fundamentalmente en razóns culturais e educativas. Con todo, as mulleres seguen discriminadas en todos os niveis do deporte. E é que ese mito de que as mulleres non teñen capacidade para desenvolver as capacidades físicas, levou á sociedade a lexitimar a falta de interese, a tendencia a evitar o risco ou a ineficacia nos diferentes ámbitos do deporte, tanto na súa práctica, nos postos de xestión e dirección, como no desempeño das funcións xudiciais, entre outros”.

Así mesmo, os autores do estudo Ainhoa Azurmendi e Juan Manuel Murua subliñaron que o acceso ao deporte das mulleres limítase desde a infancia, o que as exclúe dos “efectos beneficiosos e gratificantes” da actividade física: “Mesmo cando conseguen entrar, os seus logros son infravalorados e sofren unha evidente discriminación; por exemplo, as entidades deportivas achéganlles menos recursos e de peor calidade”.

Para coñecer as dificultades e obstáculos que tiveron os deportistas de alto nivel é necesario ter en conta todos os aspectos psicosociais, tal e como subliñou o estudo do Goberno Vasco:

Socialización: Ademais dos comportamentos que os nenos e nenas aprenderon a través da socialización, os estereotipos asociados a cada sexo tamén inflúen na elección do tipo de deporte e na duración do deporte que elixan. Cada vez son máis as mulleres que abandonan os estereotipos e practican deportes que en realidade eran para os homes. No entanto, espérase que as mulleres que participan nestes deportes manteñan unha actitude masculina.

Estereotipos: A diferenza dos estereotipos relacionados coa masculinidad (agresividade, liderado, ambición, competitividade, resistencia…), os que se adhiren á muller (obediencia, maternidade, pasividade, dependencia, tenrura...) non son características que se relacionen coa actividade de alto rendemento deportivo. En consecuencia, a identificación do deporte de competición coas características masculinas ha xerado un conflito entre as mulleres que practican deporte de rendemento.

Masculinización: As mulleres deportistas teñen a masculinización como un deber si queren obter bos resultados deportivos; algunhas deportistas, asocian a masculinización co cultivo dos músculos corporais, perdendo a feminidade. E para asegurar a súa feminidade, adórnanse ‘’ con pendentes, maquillaxe, tacóns, etc.

Estruturas e Institucións: A muller afronta algúns dos obstáculos estruturais e organizativos do percorrido deportivo, sobre todo no que se refire a federacións e clubs, que lles dificultan a participación nos deportes: reciben menos apoio económico que os homes, danlles os peores horarios e instalacións, adestradores peor preparados...

Protección: Mulleres que chegaron a ser deportistas de alto nivel, ou mulleres que aman o deporte de forma extraordinaria, que avanzaron superando todos os obstáculos nunha contorna chea de desigualdades, consciente ou inconsciente, ou que foron apoiadas pola súa familia e a súa estrutura, conscientes das súas capacidades deportivas. Moitos pais, sen darlle moita importancia á cuestión, dan por bo que as súas fillas deixen de practicar deporte. As propias fillas admiten que o deporte non é máis que unha cuestión de mocidade, que non van ser profesionais no futuro e dedican o seu tempo a actividades máis rendibles para o futuro.

Profesionalización: O modelo hexemónico do deporte de elite devorou a moitas mulleres deportistas de alto nivel; aínda que non se dan conta das diferenzas sufridas –a través das axudas que recibiron para chegar ao lugar en que se atopan–, hai contradicións nas súas declaracións. Cando se fala de profesionalización, por exemplo, acéptase que é unha “utopía”.

Modelos e medios de comunicación: A falta de referentes e modelos para as mulleres tamén inflúe no futuro das nenas. É imprescindible que os medios de comunicación dean a coñecer os concursos de mozas para visibilizar os seus logros e animar ás mulleres a facer deporte, xa que a miúdo non teñen a quen mirar.