Que achegou este proxecto de Lei Municipal?

Trátase dun proxecto de lei de carácter preceptivo, especialmente para facer fronte á reforma xeral que en materia de Administración Local puxo en marcha o Goberno do Estado. O proxecto de Lei Municipal regula diversas materias, competencias municipais, financiamento... e deuse cabida ao eúscaro.

Era necesario traballar o eúscaro a nivel municipal, xa que os municipios que traballan en eúscaro están sen cobertura legal. A Lei do Vascuence, en 1982, prevía dous sistemas, un de face aos municipios euskaldunes e outro xeneral. O único sistema que queda é o bilingüe. É demasiado ríxido para certos contextos, por exemplo, para os municipios que queren funcionar en eúscaro, xa que teñen que facelo en eúscaro e en castelán. Era necesario ter en vigor unha lei que outorgase cobertura xurídica á actividade normal en eúscaro.

Tamén fixo outra achega. Aquí a xurisprudencia foi moi restritiva. En Cataluña e Galicia, por exemplo, cando o poder xudicial ha ditado sentenzas, os concellos recibiron con naturalidade a posibilidade de traballar en catalán ou en galego. Con todo, na CAPV non se aplicou tal xurisprudencia e os municipios vascos han atopado numerosos obstáculos, especialmente nas sentenzas. Para poder dar unha nova lectura a esta xurisprudencia é moi importante dar cobertura ao funcionamento normalizado en euskera a través dunha lei.

Con todo, esta lei permite aos concellos actuar co eúscaro como lingua preferente?

En xeral así o recolle, sen mencionar que pode ser prioritario. É diferente si o individuo quere utilizar o castelán, a el deberíaselle contestar en castelán.

Con todo, a lei ten algúns problemas. A primeira é que, na medida en que prevé un funcionamento normal en eúscaro, tamén fai posible a práctica normal en castelán. Por tanto, até agora os municipios tiñan que funcionar en ambas as linguas. A partir de agora, os municipios poderán falar en eúscaro, pero tamén unicamente en castelán.

Que consecuencias pode ter?

Pode ser que o Concello de Barakaldo decida facelo todo en castelán. Até agora non había forma de facelo. Eu proporía o seguinte parámetro: que o solar sexa de bilingüismo, e a partir de aí, e tendo en conta a situación sociolingüística, que se achegue ao monolingüismo, en eúscaro, con total normalidade. Paréceme moi arriscado que se poida falar en castelán, porque desde o punto de vista do eúscaro pódese ir cara atrás nalgúns contextos.

Deixa o abanico moi aberto.

Quizá a maioría dos pobos dalgunhas comarcas alavesas decidan falar exclusivamente o castelán como lingua de funcionamento interno. Faio lexítimo.

Pode variar en función do partido político que estea no poder.

Creo que pode ser así. As explicacións que atopo a este novo sistema de uso da linguaxe son dúas. Por unha banda, seguir moi de cerca a dirección que o Tribunal Constitucional abriu en 2010, incorporando as limitacións que a xurisprudencia do Tribunal Constitucional ha establecido no sistema lingüístico. Doutra banda, que sexa froito dalgún pacto político, nas negociacións entre o PNV e o PSOE. Parece que, a cambio de dar cobertura aos municipios euskaldunes, abriuse a posibilidade de que algúns concellos funcionen integramente en castelán.

Xa dixo vostede que o proxecto de lei ten outro límite: non protexe todos os documentos que o Concello pode facer en eúscaro.

O proxecto recolle unha lista pecha. Desde o punto de vista legal non lle vexo suficiente base. A actividade en eúscaro debería ser totalmente legal, ademais dos documentos aquí citados, o resto da documentación tamén pode ser tratada en eúscaro por un concello, xa que o eúscaro é oficial.

Ten algunha lóxica esta lista concreta?

Trátase dunha listaxe de documentos que se recolle nun antigo Real Decreto do Estado español de 1986, como convocatorias de plenos, ordes do día, mocións, votos particulares, propostas de acordos, etc., que poderán redactarse en eúscaro. Hai contradición. Por unha banda, a Lei de Administración e Procedemento Administrativo do Estado de 1992 establece que a Administración periférica do Estado deberá traballar en euskera se a persoa solicitante utiliza o eúscaro, polo que deberá recoller en eúscaro a totalidade dos documentos dos expedientes. Doutra banda, segundo a Lei Municipal, só os 6-7 documentos poderán ser elaborados polos nosos municipios exclusivamente en eúscaro. E os demais? Iso si que é un paradoxo. Na Administración do Estado todos os documentos en eúscaro e só algúns nos municipios euskaldunes.

O delegado do Goberno español na CAV, Carlos Urquijo, vai ter a oportunidade de presentar denuncias?

Si. En materia de eúscaro, o Delegado do Goberno considera potestativo recorrer as actuacións que non están expresamente amparadas pola lei. Necesitamos, por tanto, incrementar a seguridade xurídica.

Pode dar un exemplo?

En Azpeitia crúzase a estrada. O Secretario do Concello emitirá informe sobre a compatibilidade do proxecto coa normativa urbanística. O documento “Informes do Secretario” non figura nesta lista.

A reparación é moi sinxela, pódese pór unha cláusula como “e o resto de documentos”, ou se pode dicir sen citar un documento concreto que todos os documentos oficiais que se elaboren en eúscaro terán un efecto xurídico, a condición de que se respecte o idioma que os individuos utilizan.

De feito, o que supón a oficialidade lingüística é que o feito nesa lingua ten a capacidade formal de xerar efectos xurídicos, sen prexuízo da lingua que se queira utilizar polos individuos. Os documentos de funcionamento interno poden elaborarse en eúscaro sen problemas, mentres que as comunicacións e os servizos deben ser realizados respectando os dereitos lingüísticos individuais.

O proxecto de Lei Municipal de Vivenda incidiu en que non pode haber incomodidade para o cidadán. Que significa isto?

Isto vincúlase á lingua a utilizar nas comunicacións e está baseado nunha sentenza do Tribunal Constitucional de 2010. Segundo esta sentenza, os concellos poden utilizar con normalidade o catalán ou o castelán, sempre que os documentos se envíen aos particulares na lingua que desexen. O individuo ten dereito a elixir o idioma, polo que non necesita realizar unha elección lingüística expresa.

Tamén se pode entender o contrario. Se o Concello me enviou a multa en castelán, podo dicir que non lle darei valor xurídico porque non inventou o meu idioma.

É a organización a que ten que adiviñar o idioma que quere o individuo? Cal sería a conclusión, unha vez que se enviou en bilingüe e superouse o problema?

Iso é o que o Tribunal Constitucional ten na cabeza, que se lle envíe en ambas as linguas, e iso non xera incomodidade algunha para o individuo. Con todo, o Tribunal Constitucional non se atreveu a expresar esta idea, xa que o establecemento do sistema lingüístico é competencia das comunidades autónomas, e o bilingüismo equilibrado só é unha das opcións, xunto co uso normalizado da lingua propia. En todo caso, insisto, os individuos teñen dereito a elixir o idioma dos documentos. Segundo a sentenza, o individuo non ten por que adoptar unha posición activa que lle obrigue a cambiar o idioma. Imaxínache: agora o concello envía a multa en eúscaro a cada persoa. A xurisprudencia establece que o Concello, antes de enviar nada, debe facer un esforzo por coñecer a lingua que utiliza ese individuo e envialo nesa lingua. O problema é que a sentenza di que o individuo non ten necesidade de expresar o idioma que quere, a administración ten que acertar. É algo bastante incomprensible.

Nos municipios euskaldunes. Pódese evitar que se faga en bilingüe preguntando á cidadanía a lingua de preferencia?

Eu creo que non é unha gran incomodidade recibir nun idioma e pedilo no outro si deséxao. Pode ser pouco incómodo, portátil.

Prefires falar só en eúscaro, pero pode ocorrer que algún particular se queixe ou que Urquijo volva.

Na Lei Municipal podíase establecer que os Concellos respectasen a elección lingüística dos particulares… ou algo así. Isto podía bastar, sen traducir literalmente esa xurisprudencia.

Un risco máis para os municipios euskaldunes.

Nestes municipios existe unha presunción, que toda a xente é euskaldun, ou unha porcentaxe moi alta. Por que si entenden o eúscaro non se lles pode comunicar en eúscaro con normalidade?

O concelleiro que non sabe eúscaro pode condicionar a actividade do concello en eúscaro?

A lei di que os concellos poden funcionar en eúscaro con normalidade, pero establece un límite: se toda a xente da corporación municipal é euskaldun pódese falar só en eúscaro, pero se un dos concelleiros é en castelán non se pode falar só en eúscaro.

Paréceme que a lei non ten razón, porque os concellos poden pór mecanismos nestes casos: ofrecer resumos en castelán, non falar euskera pero entender... Segundo a lei, o concelleiro de Lizartza pode dicir que a partir de entón deber facer en castelán. Non ten ningunha lóxica, non serve a ninguén. Non creo que haxa ningún problema real, e si hai algún problema, os partidos políticos deberían resolvelo e pór aos vascos.

Pódese obrigar por lei a un concelleiro a que saiba eúscaro?

A lexislación española non o prevé. En cambio, en Letonia, para ser membro do Parlamento hai que saber en letón. O asunto chegou ao Tribunal de Dereitos Humanos, que ditou no ano 2002 que iso é lexítimo. Un Estado pode establecer requisitos lingüísticos para o desempeño de funcións políticas, cando a actividade parlamentaria normalizada desenvólvase nesa lingua. O ex director de Eúscaro da Deputación Foral de Gipuzkoa [Zigor Etxeburua] mencionou o tema e produciuse un escándalo. Non ten ningún problema desde o punto de vista dos dereitos humanos.

Cre que a Lei Municipal é unha ferramenta útil para normalizar a actividade municipal en eúscaro?

Até agora os municipios vascos han actuado sen cobertura legal e, nese sentido, se ten unha lectura absolutamente positiva. Os municipios vascos estarán máis tranquilos. En canto ás posibilidades de corrixir debilidades, creo que aínda hai opcións no Parlamento. A lei non recolleu un tratamento específico para os municipios euskaldunes, polo que habería que facer unha reflexión. Doutra banda, fai totalmente legal o funcionamento en eúscaro, pero, a cambio, dá paso a unha práctica integramente en castelán, a pena.
E, finalmente, a xurisprudencia mantívoos intactos, cos seus límites. A xurisprudencia pode cambiar, pero si recolles o que di a xurisprudencia na lei, falo ríxido. Demasiado ríxido, na miña opinión, para temas de normalización lingüística.