Pois, queridos pamploneses, un pesadelo máis terrible que o nomeamento de alcalde de Asirón: por exemplo, o que viviu o baztanés Pedro Mari Arrieta en Xefe de Cidade, cando lle descubriron a pastiza. Até entón, kalma. Por unha estraño carambola, pasou a ser un simple soldado nas tropas carlistas, un tenente ilustre, despois dunha batalla, cos liberais. Isto, entón, Pamplona, en que se lle converteu: “Don Kaxildo falábanos nos seus sermóns de todo o que viramos era como Xerusalén e Babilonia”. Todo novo, todo marabilloso, todo agradable ao espírito. E para o corpo, por exemplo as visitas á cantina Escalapoina de Ouro. Quen se sorprenderá despois disto? “Non coñecín un lugar máis marabilloso que Pamplona”.

 

Pero non hai felicidade que dure cen anos –e, afortunadamente, ningún rexemento foral podre–. “Era fermoso ser tenente Torres!”. Con todo, atraparano pola pequena chea de diñeiro que quedara atrás na estraña carambola: “Aínda non sei si es un idiota de boa sorte ou un can máis do que nunca”. E talvez Arrieta tería un antepasado canido, porque consegue escapar de novo, neste caso desde que se cre que é a capital histórica de Euskal Herria. “Naquel momento curábame a labra de comediante dun mal teatro”.

 

Aínda que as pasaxes que se nos contan pertencen ao final da primeira guerra carlista, como nos di o autor con algunhas explicacións, un grotesco sentido do humor atravesa todo o libro. Poderíanse traer moitos exemplos, pero, por exemplo, sorriume, ao principio, cando Zumalacárregui morreu en tres anos, cando Arrieta grita “Don Tomás Zumalacárregui, sexa o noso xefe!”, á altura de Arrieta, a quen se lles aparece non se que novo xeneral. Con todo, o relato ten un pouco máis de reflexión, por exemplo, o da guerra, os carlistas claro, supoño que non só: “Levo quince anos de mala sorte dun lado a outro por unha revolución”, ou “ao final da guerra chegas a casa (…) si tes sorte, sácao todo o que teñas, pero tamén o que saques”. A novela pareceume un cumprido para que Aingeru Epaltza fose aínda o primeiro dun jovencito.

 

Premio literario do Concello de Pamplona do ano 1985, un galardón que desapareceu algunha vez da man de quen mesturan o pesadelo e o soño. E como seguro que tamén haberá mozo Epaltza, que mellor que si co novo goberno municipal saísen novas xeracións de escritores vascos, ademais de Epalza, desa cidade que tamén é a de Alonso, Aranbarri, Lizarralde.