A ferramenta para a Avaliación do Impacto Lingüístico ELE é a creada pola Deputación Foral de Gipuzkoa e UEMA. É unha das consecuencias do compromiso pola promoción e o coidado do eúscaro nos municipios euskaldunes. É dicir, tal e como se mide o impacto ambiental nas políticas públicas, antes de empezar, este instrumento permitiría prever o que un plan urbanístico ou calquera outra intervención pode influír na lingua nun ámbito determinado.

Como se utilizou a ferramenta?

ELE estreouse en Tolosaldea (Gipuzkoa), en plan de urbanismo. Probablemente sexa o máis completo dos modelos de instrumentos que se pretenden desenvolver a partir de agora, xa que os plans urbanísticos son complexos. Ten bastantes pasos, e despois, só daremos as explicacións necesarias para facer unha idea xeral. Para empezar, expón 33 preguntas sobre a calidade de vida, a economía, as infraestruturas, a vida social e cultural da comunidade e as características da poboación. Velaquí tres exemplos de preguntas: O proxecto provocará conflitos ou divisións na comunidade dos vascos? Os postos de traballo que creará serán cubertos polos seus habitantes? Influirá o proxecto no nivel de vida da xente local? Si a resposta á pregunta é afirmativa, é dicir, si prevese algún tipo de incidencia, para saber como é este impacto hai que responder a múltiples atributos: tipo de impacto, impacto, intensidade, extensión, momento, durabilidad, reversibilidad, recuperabilidad, sinerxía, acumulación, periodicidade. Mediante a aplicación dunha fórmula calcúlase o índice de impacto lingüístico. O índice está formado por cinco cifras, a calidade de vida, a vida social e cultural da comunidade, as características da poboación, a economía e as infraestruturas achegan unha cifra cada unha. En función da escala de importancia da afección, na aplicación de Tolosaldea non se identificaron aspectos críticos ou graves. Do cinco aspectos citados anteriormente, os tres primeiros han dado o índice máis alto, e atopábanse dentro dunha influencia moderada.

Índice de fraxilidade dos municipios

Non quedaron satisfeitos sacando unicamente o índice de impacto lingüístico, e elaboraron outro tres índices máis estreitamente relacionados coa lingua. O índice de fraxilidade é o primeiro. O obxectivo é medir o nivel de risco que ten o municipio para perder a súa condición sociolingüística ante o impacto lingüístico. Que ten en conta o índice? Número de habitantes do municipio, porcentaxe de euskaldunes, porcentaxe de persoas que falan euskera en casa, porcentaxe de persoas que teñen o eúscaro como primeira lingua, municipios de UEMA e con EBPN (Plan Xeral de Promoción do Uso do Eúscaro). Segundo o índice, os municipios máis fráxiles son os máis euskaldunes e, na maioría dos casos, os menos poboados.

Índice de impacto do Plan Territorial Parcial

O obxectivo deste índice é medir o impacto das accións dentro do PTP sobre a lingua. A avaliación realizouse pobo a pobo. Posteriormente cruzaron os índices de fraxilidade e PTP. De feito, pode ocorrer que un pobo teña un índice de fraxilidade alto, pero tamén que o Plan Territorial Parcial inflúalle pouco. Chegaron a tres conclusións. Un, os municipios con alta fraxilidade que sofren o impacto medio do PTP son os seguintes: Hernialde, Aduna, Albiztur, Elduain, Alkiza, Altzo, Amezketa, Berrobi e Bidegoian. Dous, localidades cunha fraxilidade media entre as de maior incidencia do PTP: Zizurkil, Ibarra e Anoeta. Tres, a pesar da súa menor fraxilidade, polo número de habitantes nos que viven é preciso ter en conta a influencia que pode ter o PTP en Villabona e Tolosa.

Índice de proxección do coñecemento do eúscaro

Calculouse que se construirán 4.100 vivendas das previstas no plan, sabendo que non é habitual que se cumpran a cifra total. Contáronse tres membros de cada vivenda. Posteriormente, calculouse a procedencia dos habitantes das vivendas (de Tolosaldea, do resto de Gipuzkoa, do resto da CAPV, de Navarra, de España e do estranxeiro). O último paso foi calcular o seu coñecemento de eúscaro. En función do exercicio de proxección, os seguintes municipios perderían a porcentaxe máis alta de coñecemento do eúscaro: Zizurkil (10,4%), Anoeta (9,3%), Amezketa (8,9%), Orexa (7,6%), Ibarra (7,4%), Ikaztegieta (7,3%), Gaztelu (7,3%) e Baliarrain (7,1%).

No caso de que o Plan Territorial Parcial implantásese na súa totalidade, prevese que en Tolosaldea o coñecemento do eúscaro baixe de media un 6,7%, a condición de que non se adopte ningunha medida correctora. Estes son os dous últimos pasos da ferramenta ELE: por unha banda, propor medidas correctoras no caso de que o plan afecte á situación sociolingüística e, doutra banda, establecer sancións en caso de non aplicarse.

Versións máis sinxelas da ferramenta

O primeiro modelo da LAE está especialmente pensado para os plans urbanísticos, pero ao entender que se necesitaba un instrumento máis sinxelo para a avaliación doutras políticas públicas, crearon unha ferramenta que calquera xefe de servizo pode cumprir. Por exemplo, a Deputación Foral de Gipuzkoa anunciou ao final da lexislatura a súa intención de aplicar á entidade de xestión de residencias Kabia unha versión máis sinxela da ELE. Este último modelo sería un instrumento máis axeitado para proxectos culturais, para a construción dun taller, para a construción dun espazo comercial e para outras actividades.
UEMA ofrecerá cursos de formación para o uso de ELE aos municipios da organización, entendendo que lle corresponde ser pioneiros na aplicación desta ferramenta. Na actualidade son os concellos de Orio, Ondarroa e Baztan os que teñen en marcha ELE.