Relacionamos as festas coa desinhibición de todo o ano, todo está permitido. Con todo, sinalamos algunhas limitacións, “pero parece que o corpo da muller non é un límite, senón un atractivo para o goce dos demais, unha fonte de desexo”, explica Etxebarrieta. Proba diso, as imaxes anuais dos Sanfermines: quitando a camiseta de moza e metendo moitas mans nos arredores. En palabras dos entrevistados, unha cousa é querer facer topless na euforia das festas e outra cousa é pensar que por facer iso os demais teñen permiso e dereito para tocarche. Parécelles vergoñoso que as compañías turísticas sigan utilizando estas imaxes para atraer aos estranxeiros a Pamplona. Tal publicidade non é aceptable, engadiu Etxebarrieta, que tamén é responsabilidade da administración: “A prevención é fundamental para evitar agresións sexistas e a prevención é, por exemplo, pór unha multa a esta compañía turística, tomar medidas. Pola contra, o desequilibrio é terrible: dentro dos plans de igualdade nós podemos ir dar un par de charlas á escola, pero se despois de saír do instituto atopan esa realidade, ou si ven o programa de televisión Mulleres e homes e viceversa todos os días, que sentido ten o que traballaron?”.

A quen xulgamos, ao agresor ou á vítima?

Dentro das diferenzas festivas, parece máis difícil establecer límites, e a miúdo escusamos o que fixemos baixo os efectos do alcol ou as drogas. Con todo, os entrevistados cren que o alcol é unha escusa barata. “O que pasa é que non só a sociedade, senón a propia lei xustifica e acepta ese argumento; a lei é reflexo da sociedade e viceversa: cando as normas che din que che perdoan máis o que fixeches porque bebiches, a sociedade responde tamén a iso. Son terribles estes branqueos, porque hai drogas coma se todo fose libre”, denunciou Etxebarrieta.

É máis, a muller que foi vítima da violencia é a miúdo o obxecto das críticas. No caso de Nagore Laffage, a pesar de ser un crime horrible, Asun Casasola tamén se acorda diso: “Dicían tantas cousas, a ver por que Nagore subira ao piso de Yllanes, coma se iso deulle a el o dereito a morrer. Quen non respecta a liberdade da outra persoa ten a culpa. Asistín tamén ao xuízo, con total confianza na xustiza, ata que me sacaron a declarar. O xurado popular preparou tres preguntas para que mas fixese o xuíz; as dúas primeiras non mas fixo porque lle pareceron duras (a saber que preguntarían…) e a terceira si, pola máis suave de todas: o xurado popular quería saber si a miña filla era moi noivo (“moi ligona”). Entón deime conta de que non había nada que facer. Quen xulgaban? O xurado estaba composto por nove persoas: seis mulleres de entre 23 e 39 anos e tres homes, mozos e cultos. Logo escoitei a un dos xurados nalgún medio de comunicación, mirando ao mozo e dándolle pena, que mal estaba a pasalo o pobre… E a miña filla non lle daba pena? As imaxes tiveron que pararse, e no xuízo eran tan violentas!”.

Hai cidadáns de primeira e de segunda, e as mulleres son cidadás de segunda, segundo engadiu Etxebarrieta: “Considérase normal que nos sucedan ou poidan suceder determinadas cousas polo mero feito de nacer mulleres. Ás veces dá a impresión de que sendo muller estou na rúa ás poucas horas, é a nosa responsabilidade evitar a situación. Ensináronnos moi ben onde temos que estar e onde non, temos moi interiorizadas as liñas que nos marca a sociedade e criticaremos á moza por cruzar esas liñas. Pero a culpa nunca é súa, ninguén pode dicirlle que ocorreu porque pasou por unha rúa determinada. A culpa é de quen violenta e asasina e, con todo, aínda temos que pedir perdón por estar nun lugar inadecuado ou por facer o que sexa”.

Aínda que pareza mentira, hai que reiterar que dicir que “non” aínda significa “non”. E que o non pode chegar en calquera momento: “Eu podo estar moi a gusto bicando e podo decidir non querer máis nun momento dado. Até aí terá que facer o outro, porque cada un ten o dereito a decidir que non, e o outro a obrigación de respectalo”, afirma o membro do movemento feminista.

A espiral da violencia comeza desde a aceptación da burla de mal gusto

Cando ocorreu o da súa filla, Casasola quedou aterrorizada do que lle contou a policía, “foi tal a cantidade de violacións que había cada día en Sanfermin”. A pesar de que nos axitamos con casos extremos, subliñou que son moitas as agresións machistas menos graves, aínda que moitas veces se ocultan, porque non se denuncian nin se manifestan. En palabras de Etxebarrieta, “o primeiro é tocarche, que boas tetas!”, e ti mándalas á merda e respóndenche que es un bocado, porque a broma está permitida; logo tocaranche o cu, danche a volta e dislles algo, pero rin porque iso tamén está permitido; despois agárranche forte do brazo, obríganche a bicar… É un cochecito de violencia, van da perna. O que sucedeu a Nagore considerámolo unha traxedia de festas, pero se desde o principio asumimos esa roda da violencia, ao final pode ocorrer. Estamos completamente neutralizados ante a violencia, a maioría das cousas que suceden son normais, pero non, non é normal que alguén tire unha gabanza repugnante que non quere escoitar, ou que toque o cu… Non son pequeñeces e nun ambiente festivo que as mulleres se acollan a calquera tipo de agresión (e ademais hai que aceptala silenciosamente) non é aceptable”.

A loita de Casasola, exemplo

“Estou no mundo e vexo o que sucede ao redor. O agasallo que me deu Nagore é que vexo un pouco máis o mundo”, dixo Asun Casasola. Ano tras ano, viaxou e segue viaxando a moitos centros educativos e asociacións, co documental Nagore debaixo do brazo, dirixido por Helena Taberna. Di que é unha maneira de que mozas e adultos reflexionen sobre o tema e conciencíense das agresións sexistas, e que é terapéutico para el. Etxebarrieta opinou que o valor engadido deste testemuño en directo "é moi grande". Casasola é irundarra e para Txingudi Anti Sexista da comarca foi importante o seu percorrido. “Eramos recentemente empezados cando sucedeu o de Nagore e foi un caso especial, triste, pero todo o traballo posterior de Asun para que isto non volva suceder serviu”, explica Etxebarrieta. A plataforma feminista ha creado este ano o concurso de contos Asun Casasola, co que se abordarán vidas libres da violencia machista. “Asun, desde unha situación moi dura, está a facer algo moi positivo para os demais, e tamén puxemos a capacidade de darlle a volta á situación, de darlle a volta pola base, da educación… Criamos que se ían a presentar uns poucos e nesta primeira edición recibimos máis de cen contos. Foi interesante ver como, a pesar de que o tema sexa vidas libres de violencia, a maioría dos contos debuxaron primeiro unha situación de violencia e despois explicaron como saíron as mulleres desa situación. É dicir, que nos resulta moi difícil imaxinar unha sociedade libre de violencia, temos tan interiorizada e normalizada a violencia”.

Que facer… un, o grupo, as institucións

Que facer ante as agresións machistas? Oihana Etxebarrieta proponnos unhas pautas. A nivel individual, animou a inscribirse nos talleres de autodefensa feminista: “Fixen un par e saes á rúa doutra maneira, es máis consciente de ti mesmo, dos teus límites e das túas capacidades, aprendes a xestionar situacións violentas… E non é só traballar as artes marciais, é tamén unha técnica de empoderamiento persoal, para interiorizar o teu dereito a ser respectado e a ti mesmo, para traballar a palabra ‘non’ que nos quitaron da boca”. Di que os grupos de amigas crean outras técnicas e códigos (ir de dous en dous ao baño, mirar de forma concreta á persoa para que me saque do ambiente que non me gusta…), pero ademais das medidas que deben tomar as mulleres, o foco debería estar nos homes. Lembrou unha campaña divertida na que as mulleres dan a volta ao dez puntos a ter en conta á hora de saír de festa e na que os homes teñen que ter en conta: “O primeiro punto, non violar a ninguén; o segundo punto, si teño ganas de violar, direille ao meu amigo que me leve a casa… etc., con humor, pero pon sobre a mesa unha realidade: si non hai agresións, si non hai agresores, a vítima non ten por que tomar medidas”.

No que respecta á sociedade, todos somos responsables do que sucede na nosa contorna. “Hai que acabar coa crenza de que son pequeñeces. O silencio faiche cómplices e si ves que un coñecido ten unha actitude fea cunha moza, porque é un baboso ou perdeu o respecto, tes que actuar e non aceptalo. Co silencio, ou con argumentos como ‘Edita dago’, estás a protexer ao agresor; con todo, si posche a favor da vítima, estás empoderando a esa persoa, estás a permitir que esa persoa se enfronte ao agresor, porque si sente soa e non ten protección, vai ter difícil facer nada”.

As escolas, os concellos e as institucións en xeral tamén deberían centrar os seus esforzos en empoderar á sociedade, empoderarla como colectivo fronte a quen utilizan a violencia e non ser vítima, para non caer nesa rede de silencio. Pór máis recursos para traballar o tema, apostar por educadores concienciados, ofrecer máis talleres de autodefensa ou tratar o problema de forma transversal sería o camiño. E nas festas en concreto? “Nas festas, as nosas institucións son dalgunha maneira bares. Pois ben, si o tema tratouse antes cos traballadores do bar, o traballador pode baixar a música nun momento determinado e dicir que non porá música e non servirá nada ata que quede unha agresión contra a moza que está a ver desde a barra. A clave é ir creando técnicas, xa que moitas das agresións prodúcense en espazos abertos e espectaculares”, como mostra da impunidade das mesmas.

A verdade é que grazas ao traballo do movemento feminista e das comisións de festas de moitos pobos, o tema está cada vez máis presente na nosa contorna e estanse fortalecendo campañas de concienciación, medidas, protocolos e denuncias. “Nos Sanfermines do ano pasado –ha explicado Etxebarrieta–, unha moza deu as grazas ás penas cando se defendeu ante un mozo que lle perseguía, porque as penas lle apoiaron. O movemento cidadán está a facer un traballo que as institucións non fan e cada vez máis xente ten claro que non vai aceptar agresións sexistas”.