Xullo Cortázar ten un conto, A baba do Diaño, no que aparece Roberto Míchel, franco-chileno, tradutor e fotógrafo de afección nas súas horas. Na rúa viu por casualidade a unha parella, como podía ver un grupo de amigos, un adolescente que se pasea co seu can ou unha familia alegre. Pero pillou á parella –ou a pillou a ela, quen sabe–, e aí está sentado no pretil, preparando case sen darse conta unha cámara fotográfica pintoresca. Durante a saída, con todo, Michel debuxará con detalle a vida e os milagres da parella ao longo da súa vida. Tradución de Jon Alonso: “Non estou a describir nada, só trato de entender”.

É un pouco o que sucede con algunhas das obras máis coñecidas de Sophie Calle: por exemplo, cando fotografia a diferentes homes en cidades estranxeiras; por exemplo, cando convida a amigos e coñecidos á súa cama e logo a retratalos durmindo; por exemplo, cando a xente descoñecida comeza a seguir na rúa sen estratexia previa algunha polo simple feito de seguir. Foi o seu primeiro traballo, en 1978: “Non tiña nada mellor que facer. Estaba farto de estar aburrido. Ao final comprendín que me estaba seguindo”. Á xente gustáronlle as fotos. Agora expón en Barcelona e Buenos Aires.

Algúns lle chamaron voyeur. Outros lle chamaron exhibicionista. Voyeur e o exhibicionista, aínda que llo dixo os dous á vez. Non ten ningún deles. Polo menos, non máis que todos os demais. A utilización de medios supostamente autobiográficos nunca lle impediu a construción dun discurso artístico. Pola contra, deixou dito nalgunha entrevista: “Cando uso a miña vida non é a miña vida, é unha obra colgada na parede. O que me interesa é a poesía que vén do cotián”. Porque o traballo de Rúa non ten nada que ver coa intimidade: “Quen cre sabelo todo de min está totalmente equivocado. O meu traballo nace da miña intimidade, si, pero nunca o fai visible. Ademais, todo o mundo esquece que a metade dos meus proxectos non falan de min, senón dos demais”.

Dentro deses límites, ou máis ben, dentro deses límites, hai moitas obras de Rúa que xogan. En breve, o máis importante: Prenez soin de vous, 2007. A artista recibiu un correo electrónico da súa parella no que o home lle comunicaba que daba por rota a súa relación de parella. “Cóidache”, dáballe o final. Decidiu coidala non curta, non perezosamente, e pasoullo a 107 mulleres para que cada unha interpretase o texto da mesma, entre as que se atopaban xuíces, adivinos, correctores de estilo e policías de servizos secretos. A resposta do sexólogo é: “Non vexo motivos para tomar pastillas antidepresivas. Un feito maléfico pode ferir, pero a solución non é química”. O resultado, con todo, é espectacular, e ponche en dúbida, en que casos, o uso do correo electrónico.

A cuestión é que a obra de Rúa sitúase no terreo da experiencia. Na experiencia propia ou allea. Pode ser o vivido ou o contado, o real ou o ficticio, o directo ou o diferido, o pasado ou o futuro, o soñado ou o desexado. E que levou á arte o simulacro e a aparencia, a sedución e a mirada, a ficción e os recordos, a intriga, a espionaxe, a persecución e o engano, a perseveranza e a perseveranza, a mirada e a mirada. Calleja é a arqueoloxía do presente e o seu taller é a rúa.

Quen é Sophie Calle

Autor de historias, faiseuse d’histoires, foi chamado polo escritor Herve Guibert. Pero, quen é exactamente a muller que aparece en tantas fotos de maneira tan diferente? Un actor que está a xogar un papel? Un artista na representación dun personaxe? Artista disfrazado doutra persoa? O artista na súa interpretación? Ou o artista en cada momento, como tal?

Un personaxe da novela Leviatan de Paul Auster, Maria Turner, parece ser o segredo do artista Sophie Calle: “Era artista, pero o seu traballo non tiña nada que ver coa realización das obras que normalmente definimos como arte. Algúns dicían que era fotógrafo, outros lle chamaban conceptualista, para outros era un escritor, pero ningunha desas definicións é exacta, e en última instancia creo que non se pode clasificar de ningunha maneira. O seu traballo era demasiado absurdo para clasificar ás persoas en determinados medios ou disciplinas. Unha idea apropiáballa, traballaba en proxectos, había resultados concretos que se podían mostrar nas galerías de arte, pero esa actividade non nacía dun desexo de facer tanto arte, senón de obedecer as súas obsesións, de vivir a súa vida como se quixese”. “Non son eu”, confesou unha vez Rúa; “eu son moito máis tolo”.

Preguntáronlle si algunha vez fai arte feminista. “Non houbo reivindicación no meu traballo”. Con todo, os expertos recoñecen que a muller foi descuberta na arte. Non só a el, por suposto. Pero invalidaron o papel tradicional pasivo da música feminina, crearon un modelo até entón descoñecido que ía máis aló da polarización da nai e a prostitución, deron as costas aos xéneros máis destacados, a pintura e a escultura, a fotografía abrazar, a videocreación ou a performance. “Con todo, cando se me di, é un cumprido para min”.

Rúa aparece comprando unha sepultura nun documental sobre ela, Bolinas, en California. Con todo, si non falou máis da ausencia, da perda, da carencia que da morte. Coma se aquel personaxe daquel conto de Cortázar dixese: “non estou a describir nada, só tento entendelo”.