No ámbito dos independentistas de esquerda sucedéronse acontecementos importantes nos últimos catro anos: 50 anos despois, o fin da loita armada; a legalización da esquerda abertzale; a coalición con EA, Alternatiba e Aralar; a necesidade de actuar segundo as normas antidemocráticas das listas “contaminadas”; a xestión do maior poder institucional que tivo nunca; a necesidade de soportar sen interrupción a roda dos xuízos políticos... Foi unha situación que puido condicionar profundamente calquera forza política, e que, seguramente, influíu directamente na análise e a actividade política.

Ao mesmo tempo, as fronteiras dos partidos políticos tradicionais están a facerse máis visibles que nunca en todo o mundo. A convicción de que o chamado “xogo democrático” dependente dos partidos ten pouco de democrático e moito de xogo foi asumida por un amplo grupo de cidadáns. No noso caso, talvez condicionados polas características da política de aquí, a esquerda abertzale non conseguiu conectar en xeral con quen dicían que “non nos representan”. Moitos sentiron que a esquerda abertzale ha actuado máis de partido que nunca ante a necesidade de adoptar outras formas de facer política en Euskadi. Nun intento por dar unha imaxe de normalidade e bo xestor, EH Bildu situouse no mesmo esquema que o resto de partidos políticos.

Esta decisión tivo consecuencias profundas: non querer superar os límites do politicamente correcto, evitar a confrontación entre proxectos, non desmarcarse do modelo do resto de partidos na terminología e estratexia de comunicación utilizada, non facer novas achegas no campo das formas de loita...

En relación a este tema, o politólogo Asier Blas dixo en Hamaika Telebista: “o perfil de esquerdas quedou nun segundo plano, co PNV como progrí, EH Bildu diluíu a súa identidade. Entrou en rebaixas ideolóxicas”. Tamén no carácter independentista, deron centralidade ao dereito a decidir. Máis dun acusou á coalición de non profundar o suficiente na pedagoxía ideolóxica que o independentismo necesita para gañar novos ámbitos.

Neste diluvio, EH Bildu substituíu a mensaxe propia das bases sociais de sortu e Alternatiba, que contan cun claro perfil de esquerdas. A mensaxe política chan da coalición non satisfai a moitos dos máis activos na construción popular. A moitos militantes do movemento popular nótaselles a indiferenza e a falta de ilusión polos partidos políticos.

Na mensaxe e na base social da esquerda abertzale foron historicamente habituais a aposta pola cidadanía organizada, a crítica feroz ao sistema de representación político e aos partidos tradicionais, e a actitude desobediente fronte ás imposicións. Son ideas que se impuxeron nos novos movementos populares que se produciron en moitas zonas do mundo na actualidade. Unha lectura máis rigorosa destes novos fenómenos sociais pode permitir que EH Bildu canalice o sentimento de distanciamento de moitos sectores da sociedade cara á vella política, vinculándose a unha clara alternativa independentista contra o capitalismo. O choque entre a nova política e a vella, alimentado por unha mensaxe clara da esquerda, é unha variable a ter en conta.

Existe a posibilidade de crear complicidades con outras persoas da clase obreira que non estiveron acompañadas durante anos por independentistas de esquerdas. O reto da esquerda abertzale é non deixar pasar unha oportunidade única para superar a dicotomía estéril vasco-española, fomentar a identidade popular e crear novas relacións entre quen están "abaixo". En liña co devandito polo presidente de sortu, Hasier Arraiz, en Berria, “EH Bildu ten que ser poliédrica”. Na zona poderíanse crear e desenvolver análise e propostas da zona, como demostra o feito de que a candidatura de Tudela estea a favor dun cidadán. A revisión do modelo organizativo pode ser un dos primeiros pasos.

Este novo grupo de persoas que senten o aburrimento xeneralizado ao sistema político e económico foi absorbido por Podemos, principalmente na CAV. Eses cidadáns non viron unha representación idónea tanto na esquerda abertzale como en EH Bildu. Un exemplo diso témolo na zona de Bilbao, onde se concentra un terzo de Euskal Herria. Nunha rexión cos peores parámetros de pobreza e precariedade en todo o País Vasco, a dereita vasca –e a abstención– gañou, EH Bildu baixou na votación e Podemos entrou como segunda forza na maioría dos pobos. O PNV non renunciou a "acumular forzas" no ámbito de quen teñen os seus mesmos valores en Euskadi. Os resultados destas eleccións deixaron moi claro que gran parte dos votos perdidos polo pp e o PSOE foron para o PNV, que conseguiu espazos de poder sen control nas catro provincias de Hego Euskal Herria.

En Gipuzkoa, a esquerda abertzale ha xestionado por primeira vez a capital guipuscoana e a Deputación de Gipuzkoa. Ante calquera medida, decisión ou declaración relevante vimos durante catro anos respostas conxuntas da oposición, dos medios de control privado e dos grandes empresarios. O tema dos residuos foi unha das estrelas. Ademais dos erros que puido cometer EH Bildu, tivo especial relevancia a ofensiva das forzas fácticas que defenden unha Gipuzkoa conservadora. EH Bildu saíu airosa nas eleccións de hoxe, na maioría dos pobos, só naqueles que conseguiron crear un movemento popular forte. Calquera partido ou institución dificilmente poderá soster unha tormenta dese tamaño sen traballo unha formiga de concienciación da poboación local, organizada e crítica.

Institucións e transformación

As institucións son espazos para a xestión dun proxecto político propio ou ferramentas para xerar poder popular? A tensión que existe entre estas dúas posicións para entender a política é de hai tempo.

Os valores tradicionais da sociedade actual poden verse como teito ou límite. Con todo, a falta de reivindicación ou ocultación dos valores do proxecto transformador transmite debilidade e falta de confianza, sen esquecer os medos ou complexos que pode xerar á hora de tentar levalo á práctica. Con todo, a profundización nos valores, ademais de dar coherencia ao proxecto, leva a activación das persoas que compoñen o suxeito transformador e, por tanto, os resultados.

As institucións e a política en xeral poden ser unha ferramenta para activar á cidadanía, organizala e acelerar os procesos de empoderamiento de abaixo a arriba. É dicir, que a cidadanía estea na primeira liña do cambio é a clave.

Anna Gabriel Sabaté, membro da Cup que triplicou a súa representación institucional nas últimas eleccións, expuxo en ARGIA esta visión: "A representación institucional ten que ser o reflexo do movemento popular, e non ao revés, do que somos. Representamos ás persoas organizadas nas institucións".

A representación institucional baseada nos partidos políticos é unha forma de facer política anticuada para moitas persoas de todo o mundo. Non é o sistema idóneo que cada catro anos asígnese a unhas poucas persoas a competencia para decidir as contas que corresponden a todos os cidadáns. Porque, ademais da falta de control sobre os políticos, os votos non controlan o resto dos puntos de poder da sociedade, como as multinacionais e os medios de comunicación de masas. Por tanto, convén facelo cun rigor especial cando se mire a Navarra, que se converteu en sinónimo de "cambio". Deuse un paso imprescindible en Navarra: erradicar a caste política dun centro de poder. Con todo, sen o control dos movementos de abaixo arriba xerados pola cidadanía crítica, o cambio real vai ser afastado, no que se refire á transformación dos valores da sociedade. Tal e como se viu en Gipuzkoa e Grecia, a consecución do poder instutivo non é suficiente para levar a cabo cambios profundos.

Por tanto, EH Bildu deberá responder a unha pregunta fundamental: que quere ser no futuro, o movemento que quere alimentar coa sabedoría colectiva dos diferentes movementos populares de Euskal Herria ou a suma das estruturas compactas dos partidos tradicionais?

Propiciar o debate sobre o modelo organizativo pode supor un fortalecemento do colectivo.A horizontalización das estruturas pode ser unha forma de facer fronte á falta de implicación e ilusión que se pode detectar na actualidade. Repartir o poder, propiciar o cambio xeneracional e tomar as decisións fundamentais por militantes e bases son algunhas das claves importantes.