"O camiño das ideas non é inmediato. É longa. Porque vai cambiando a perspectiva das ideas. Ao pensador cústalle máis a novidade das ideas que ao literato. A evolución do pensamento é lenta, o proceso e o cambio é máis lento que o da literatura", cóntanos Galo Martínez da Pera, no arranque da conversación.

Por onde a Comunidade Vasca, máis aló da independencia? A que fin?

O pensamento da vascos xira entre dúas polos: a política e o eúscaro. Eu tamén me movín entre eses eixos desde sempre. Empecei a escribir o libro porque era crítico coa loita de ETA. A loita de ETA, e a loita revolucionaria en xeral, tivo dúas vertentes: por unha banda, o sentimento revolucionario, necesario para abordar a vontade de pervivencia da persoa e dun pobo, que lle axuda a impulsar e crear. Pero, doutra banda, e ao mesmo tempo, ese sentimento vólvese prexudicial para a persoa e para o pobo, a ideoloxía revolucionaria convértese co tempo no opio do pobo. No noso tamén foi así. O sentimento revolucionario era terrible para este pobo, pero ao mesmo tempo converteuse na droga e na dogma do pobo. Quixen aclarar esta contradición. Comecei a percorrer o camiño do sentimento revolucionario para atopar un novo campo. Este campo é o ámbito do eúscaro.

Coa axuda de quen ou en que camiño andaches?

Sempre co sentimento revolucionario, quixen abrir o camiño do ámbito político ao lingüístico. Tiña un obxectivo, pero tiña que adiviñar o camiño. O problema era atopar ese novo campo. O ámbito político é evidente, pero o ámbito lingüístico dos vascos non é tan claro. Entón apareceron os bertsolaris e grazas a eles atopei o camiño. Eu non son afeccionado aos bertsos, aburríronme, en poucas palabras. Quizá porque me resulta difícil comprendelo. Para min os bertsolaris sempre foron... o reto de “entender”. Eu era moi ilustrado e vía os versos como expresións inferiores. O meu pensamento expresábase a través dos libros. Pero grazas aos bertsolaris atopeime coa cuestión da escritura. Pregunteime: Saben escribir estas cousas? Sobre esta pregunta apareceron as teorías de Harvard. Estudei, entre outros, a Hubert Parry e a Eric Havelock. Comecei a pensar na letra lentamente, pero o que realmente me abriu o camiño foi Darwin. Non sei si o meu pensamento é correcto, pero a miña novidade está ligada ao darwinismo. É dicir, busquei a base evolutiva da escritura. O meu traballo foi desenvolver un novo darwinismo para entender a estrutura da escritura. Desenvolver algo parecido ao darwinismo social, o darwinismo cultural e histórico dalgunha maneira.

Que é o que atopou?

A través desta teoría da escritura tentei analizar a capacidade e as características da festa. Como dixen antes, ao principio era unha loita, un sentimento revolucionario, e eu hei visto que ese sentimento tiña que ser relacionado coa festa. Na época en que comecei a estudalo, a loita revolucionaria era un sentimento moi forte, moita xente vía a necesidade desa loita. A festa foi un momento de descanso despois da pelexa, e non o núcleo fundador dun pobo no seu conxunto. Tentei aclarar ou achegar estas diferenzas a través da escritura.

Que ves nese núcleo da festa?

A festa está relacionada coa comunidade. A festa sería o núcleo creativo da comunidade euskaldun. Para explicalo hai que entender a teoría da escritura, para iso escribín a sesión. Vou dar dúas aclaracións sobre a escritura: segundo a teoría xeral, a palabra ou a palabra inicial, e logo a escritura apareceu. Desde este punto de vista, a escritura é o instrumento da linguaxe, unha ferramenta para o traballo da linguaxe. Eu defendo precisamente o contrario: ao principio hai escritura e a través dela aparece a palabra humana. Este enfoque rompe a dogma das civilizacións, segundo o cal a única escritura é gráfica. Segundo os civilizados, os bertsolaris non saben escribir. Segundo a miña teoría, a escritura tamén estaba ao principio. Cada escritura dá lugar a unha clase de sociedade. A escritura acústica ou a oralidad crea unha comunidade horizontal cuxo núcleo é a festa. A escritura gráfica é a escritura do poder e crea unha sociedade xerárquica a través do Estado, cuxo núcleo é o traballo. Si queremos crear unha comunidade euskaldun, o camiño e a zona é da festa.

Parece fácil explicar o camiño.

Si, pero… Sempre hai algunha vara. “Ao terminar o libro deime conta do que tiña que saber ao principio”, dicía Nietzsche. A min, en certo xeito, iso é o que me ocorreu; a medida que o camiño se abría, atopei outro modo de chamar a atención da xente sobre o que quería dicir da festa. É dicir, a festa que quero explicar é a nosa Korrika. Os místicos distinguen entre o longo traballo de meditación e a iluminación. A min iso quedoume. O espírito da Korrika está no libro, pero nunha conferencia deime conta de que a Korrika é o medio para entender a festa. Na Korrika atópase o elemento esencial da festa. Entender o evento e o fenómeno da Korrika é moi sinxelo: o que sentes ao entrar na carreira, iso é o que quero dicir. Non é fácil explicalo nas palabras, pero como todo o mundo di, o que sente na Korrika é especial.

En canto ao título do libro, é difícil imaxinar a plena independencia da comunidade no século XXI, polo que agora se fala de “non dependencia”. Cal é a súa opinión sobre este concepto?

Vindo ao ámbito da política: teño grandes dúbidas sobre a palabra independencia. Que é a independencia neste mundo? Eu quero que se fortaleza a comunidade dos vascos ou iso é o que propoño. Os vascos queremos a soberanía o máis posible. Se o conseguimos, no ámbito político ou nacional, conseguiremos unha maior independencia ou non dependencia. Con todo, se os vascos pomos toda a esperanza na política, non vexo que se poida conseguir unha maior soberanía. O erro de ETA non foi só o de quedar na violencia, senón o de querer pór toda a nosa forza e esperanza na política. A supervivencia dun pobo é sacra para unha comunidade, se pos en política toda esperanza, ese pobo sempre se atopará coa violencia baixo a lei do poder. A lei da política é a lei do poder a través das armas ou doutros medios. Os pobos pequenos, especialmente, temos que atopar outro camiño. Claro que hai que facer política, pero hai que actuar doutra maneira. Nese sentido, temos un agasallo de eúscaro. Na miña opinión, o sentimento polo eúscaro é grande. Por ese camiño, vexo a posibilidade de influír no ámbito da política e da nación, e ao mesmo tempo crear unha nova comunidade.

Vostede prefire que a comunidade vasca exprese a súa hospitalidade coa comunidade de fóra.

Dúas cousas: a comunidade dos vascos non está feita, nós temos que facelo. E esa comunidade tamén a temos que facer cos forasteiros, se non o conseguimos, acabouse. Énos absolutamente necesario. Por suposto, as leis de inmigración e outras están aí, son inadecuadas, está o xogo da política e dos políticos, pero nós temos que conseguir que nos reúna todos. O camiño da festa é moi axeitado para iso, é dicir, a linguaxe da Korrika. Todo o mundo enténdeo e todos podemos participar.

Nas nosas mans tamén prima a iniciativa nese camiño.

Nas nosas mans está a simpatía da iniciativa, andei por aí. Menciono a iniciativa no libro, pero se desenvolve a nivel nacional e político, mentres que Korrika non o fai. A Korrika sitúase no ámbito da comunidade, é diferente. O espírito é o mesmo, pero eu quero distinguir o ámbito da política (Está nas nosas mans) do da comunidade (Korrika).

No camiño cara á soberanía, algúns dan unha gran importancia á historia, como o grupo Orreaga. Que opina vostede respecto diso?

Eu non estou nese sentido. Debemos ter en conta a memoria histórica, por suposto, e unha vez tomada, comezando desde a prehistoria. Pero si a comunidade e a nación dos vascos, temos que facer todo, non se fixo. Os feitos do pasado sérvennos pouco para estruturar a comunidade actual. Bo, sérvennos para situarnos. É dicir, a memoria histórica vai ben ás grandes nacións do Estado: A Inglaterra, por exemplo. Porque ten historias culturais, políticas e militares difíciles, así como a Francia e a España. Pero a nosa historia é escasa, e ademais nos últimos séculos percorremos o camiño xunto a estes dous últimos, na dominación, no lateral ou no contrario. É necesario coñecer o pasado, pero necesitamos algo novo de face ao futuro. Por exemplo, creo que Joseba Sarrionandia vai por ese camiño.