A muller ten máis interiorizado que si decide ser nai, coidará dela. Na nosa sociedade está moi arraigada a idea de que a nai vai deixar o seu emprego temporalmente e vai atender ao neno. Está ben visto, está a favorecer á sociedade. Ese é o rol da nai. Non é a do meu pai, por iso os comentarios como comentamos na entrada son moi habituais. O pai ten que ter claro que quere coidar ao neno, que non lle importa saír do mercado laboral, ou polo menos que prefire coidalo. O pai ten que xustificar e argumentar a baixa por paternidade, por exemplo.

Itziar Alonso-Arbiol é profesora da Facultade de Psicoloxía da UPV/EHU, autora do libro Maternidade e paternidade, novas propostas (2006, UEU). Así describe de pai e nai as imaxes sociais desta sociedade: “En xeral, o pai que está dedicado ao coidado dos nenos ten un toque positivo, o pai é ‘honesto’ quen recibe o permiso de paternidade. Pero, día a día, e sobre todo no que se refire ao mercado laboral, non é serio deixar o traballo de coidar aos nenos”. Quen estudou para avogado ou carpinteiro, sacar ao neno do mercado laboral intermedio non está tan ben visto, non é fácil entender que o home que ten proxectos para o futuro faga interrupcións. O coidado dos nenos é un obstáculo. Non está de acordo co rol do home, polo que o home que priorice o coidado ten que ter as ideas moi claras, ten que estar forte para poder responder a quen cualificaron de anormal a súa actitude.

O soldo tamén ten que ver

Alonso-Arbiol considera que os pasos dados polo seu pai no coidado de nenos e nenas obedecen principalmente á imaxe social que acabamos de describir. Nun segundo nivel sitúa a consideración dos salarios do pai e da nai para as interrupcións do traballo de coidados. É dicir, o home ten a miúdo un salario mellor que a muller, e pode ser un argumento ou unha escusa para non saír do mercado laboral.

O emprego e a familia non se consideran compatibles, hai que facelo dunha maneira ou outra, e sobre todo o coidado choca con todas as demais actividades, xa sexa o emprego ou o lecer... A diferenza doutros países europeos, en Hego Euskal Herria a dicotomía é inevitable. O emprego nun extremo e a vixilancia no outro. O primeiro ten prestixio, non todo o mundo pode traballar, hai que aprender para traballar no mercado laboral. O neno pode ser coidado por calquera, non require formación algunha. Alonso-Arbiol di que a proposta que se fai ao seu pai non é nada agradable: “Ademais da anécdota (‘ai e aita jatorra, está a deixar o traballo e coidando ao neno!’), dicir que non toma o traballo en serio si queda en casa co neno, e dicir que calquera pode coidalos, que non hai por que ser experto”.

O vínculo da nai co neno é máis forte?

Subliñar a perspectiva biolóxica é unha escusa para o psicólogo. A relación especial da nai co neno, porque o tivo dentro, porque lle deu o peito... entende Alonso-Arbiol, pero hai nais que non deron a luz e manteñen o vínculo afectivo da mesma maneira. Nun estudo que analiza as actitudes dos pais para potenciar o benestar psicolóxico dos adolescentes, hai variables nas que os pais teñen unha maior vinculación afectiva cos nenos que as nais.

Fáltanos moito para que no coidado dos nenos a nai e o pai cheguen a desempeñar roles parecidos. Os pais deron pasos adiante, pero Alonso-Arbiol teme que a situación económica do Estado español non nos obrigue a retroceder. Canto máis pobre é a sociedade, máis retrógrada é. Para prestigiar o coidado, para tomar medidas para compaxinar a responsabilidade dos nenos e o emprego, fai falta unha clase media forte, e hoxe en día, no Estado español, esa masa de xente perdeuse.

Si chegásemos ao 4-4 3 de Islandia?

Falamos do papel que desempeñan o pai e a nai. A igualación dos permisos de paternidade e maternidade é unha ferramenta importante para cambiar esa imaxe social, segundo a plataforma PPIINA. Este grupo de persoas no Estado español solicita permisos iguais, inalienables (intransferibles) e pagos ao 100% nos recentemente nados e nas adopcións. Hoxe en día os pais teñen un permiso de quince días. A baixa por maternidade pódese prolongar a dezaoito semanas: seis semanas son obrigatorias para a nai, dez semanas poden ser substituídas polo pai e outras dúas semanas corresponden á lactación. O PPIINA ten dúas razóns principais para realizar estas solicitudes. Por unha banda, queren os mesmos dereitos que as mulleres para os homes. Doutra banda, apóstase pola repartición de responsabilidades e, precisamente coa chegada do neno, nas relacións de parella máis igualitarias a balanza cambaléase. As mulleres, no momento de ter fillos, teñen dificultades para ser contratadas e para ascender no lugar de traballo. No caso de permisos de igual duración, non cabería esta posibilidade de discriminación na contratación e promoción. A nai desenvolveríase máis facilmente no mercado laboral, os pais participarían no coidado e como o membro da plataforma, José Carlos Santamaría, “a taxa de natalidade subiría”.

Santamaría pide igualar os permisos do pai e da nai, pero dixémoslle que, ademais do quince días que ten hoxe en día, as dez semanas que lle pode deixar a súa nai están aí e que o pai case nunca as colle. "Poder deixar o permiso uns a outros é unha trampa do patriarcado. Está ben en canto a imaxe, pero na práctica non serve para nada. En ningún país no que a nai poida deixar ao seu pai o permiso durante varias semanas funciona, é dicir, cólleno as nais. No Estado español, nin sequera dous por cento dos pais aceptan o permiso da nai”. Doutra banda, Santamaría considera un sinsentido democrático que unha persoa poida traspasar un dereito a outra, mesmo pode ser inconstitucional.

O pai non se acolle ao quince días de permiso que lle pode conceder a nai. Por que? O membro da plataforma deunos a súa opinión. Por unha banda, o pai sabe que cando unha muller se fai cos permisos amólalle a súa carreira profesional, e o seu pai non quere iso para el. Doutra banda, o patriarcado é unha ideoloxía moi forte e a moitas mulleres non lles gusta deixar o seu parte de permiso. O sistema de permisos está mal deseñado e pon en competencia a pais e nais.

Islandia é o país do mundo coas licenzas parentales máis igualitarias para homes e mulleres. Grazas á reforma do ano 2000, tanto o pai como a nai tiñan un permiso inalienable (intransferible) de tres meses cada unha. Outro tres meses eran transferibles. Os homes islandeses non son especiais, antes da reforma só recibían permisos intransferibles e ben pagos, non querían aos que non estaban ben pagos, nin aos días que a nai podía tomar, aínda que estivesen ben pagos. Hoxe en día o sistema é de 4-4-3, catro nais, catro pais e catro persoas. Ao redor do 90% dos homes reciben o catro meses correspondentes e un terzo do tres meses transferibles. Si cúmprense as previsións, en 2016 a proporción será de 5-5-2. En cifras vese claramente o percorrido do modelo de autorización: Cando era 3-3, a nai gañaba 6 e o pai 3; no sistema 4-4-3, a nai 7, o pai 4, e si as tendencias mantéñense no modelo 5-5-2 a nai 7, o pai 5. Case chegarían a igualar.

A proposición non de lei da PPIINA presentouse no Parlamento español para pedir permisos intransferibles e iguais. Aos dous grandes grupos políticos, o PSOE e o PP, parécelles ben a petición da plataforma, pero puxeron como condición que se converta en lei e déanse pasos como Islandia: tomaranse medidas cando mellore a situación económica. Para Santamaría as razóns económicas son escusas. Non é unha medida cara (alargar unha semana o permiso paterno suporía 200 millóns de euros) e os beneficios son moitos: influiría na natalidade; impulsaríanse novos modelos de familia; as mulleres manteríanse máis cómodas no mercado laboral.

Empezar a coidar aos pais, inicio do cambio

Aínda hai pais que din que van levar o seu coche ao taller cando axudan ao neno a acudir ao pediatra. Santamaría escoitou en máis dunha ocasión exemplos deste tipo: “Aínda que conseguísemos alargar o permiso non sería por moito tempo, pero os pais deberiamos seguir ese camiño, e ese camiño non sería o que fixeron (ou non o fixeron) os nosos pais. O permiso axudaría aos homes a cambiar de mentalidade. O inicio do cambio é que os avós empecemos a coidar”. A Santamaría resúltalle estraño amar aos nenos, pero non coidalos.