Con que asociades a precariedade? Que vos vén á cabeza cando ouvides a precariedade?

Kattalin Saintte-Marie. Eu o vivo persoalmente como unha situación sen seguridade, sen seguridade no teu futuro e coa necesidade de vivir nunha situación inestable. Ter sempre presente como vas progresar, como van pasar as cousas... E iso vincúlase á falta de traballo, pero tamén a determinadas condicións de traballo, e iso afecto á casa, ás relacións...

Endika Pérez Gómez. É certo que moitas veces cando falamos de precariedade, centramos o tema no ámbito laboral, pero temos que ter en conta que supón unha inseguridade ou inestabilidade que non se limita a un ámbito, senón que se circunscribe a todos os ámbitos da vida: a vivenda, as relacións sociais...Á fin e ao cabo, a precariedade é consecuencia de non conseguir un ideal que nos quixeron vender. Déronnos un ideal burgués de consumo e produción, e é a impotencia que nos produce o inalcanzable.

Joanes Rosó. A precariedade en si mesma, como definición, é algo que hai que solucionar, e a esa situación buscarémoslle solución polas ramas. Por definición, trátase dun concepto de pobreza, pero até hai uns anos esta situación considerábase temporal, da que se atopa nunha situación de transición e que está a piques de saltar a unha nova era. O problema actual é que a precariedade se xeneralizou e estabilizouse. Pero hoxe os mozos, desde a precariedade, podemos deseñar o noso futuro.

Onintze Goitiz Auria. Hai que ter en conta que a precariedade non é nova. É unha situación que se deu historicamente moitas veces. Falta poder, e o problema de fondo é a incapacidade para elixir, porque non temos a posibilidade de decidir como queremos traballar e vivir. Iso lévanos á precariedade.

Sófrese de maneira distinta a precariedade nas distintas clases sociais, xéneros e etnias?

R. P. O doutor G. Quen sofre a precariedade é, como se dixo, quen ten que vender a súa produción no mercado laboral, e por tanto está vinculado a unha clase social determinada. Pero iso non quere dicir que afecte por igual a todos os sectores dentro desta clase de traballadores. No caso das mulleres ou inmigrantes, por exemplo, a situación aumenta. No caso da mocidade, é certo que se relaciona moito coa precariedade, pero na operación hai que ter en conta o concepto de mocidade eterna que se está perseguindo nos últimos anos. Queren alargar ao máximo esa franxa de idade dos consumidores.

K. S-M. Si, aumenta a precariedade nas persoas que xa pasaron por situacións precarias, inseguras ou de opresión; como dixo Endika, tanto no caso das persoas inmigrantes como no das mulleres.

Oh! O doutor G. A. Non debemos esquecer que a precariedade a aceptamos nós. É dicir, nós decidimos onde está o límite entre o precario e o non precario. Cando en xeral se fala entre a xente “bah, ese traballo é precario”, nós estamos etiquetando, pero esa etiqueta pode ser adaptable e até a mesma fronteira. Eu vexo precario todo o traballo asalariado, porque non temos a oportunidade de decidir a nosa produción.

Seguindo a idea da idade e a prolongación da mocidade, quizais o concepto de mocidade en si mesmo sexa unha invención máis do sistema capitalista para reproducir os roles, o consumo, etc., que o propio sistema estableceu nesa franxa de idade marcada.

R. P. O doutor G. Eu non creo que a mocidade no seu conxunto sexa algo que nos poida impor como identidade cultural, social ou de idade. É preocupante, con todo, como o sistema logrou asimilar todo isto e convertelo nun elemento reprodutivo do propio sistema. Non hai máis que ver todas as características que hai que cumprir e consumir si queremos conseguir a mocidade perfecta.

J. Deus meu! Estou de acordo con Onintze, con que comparas, dependendo de si unha situación é precaria ou non. Si nós estamos preparados e obtemos ferramentas para decidir en que e como queremos traballar, o medidor é diferente. Si es feliz co que tes, estou seguro de que a liña da precariedade estará noutro lugar. Máis que a idade, a época da túa vida marca a diferenza. Ao final, a forma de vivir a precariedade non é a mesma con 24 anos sendo aínda ‘crío’ dunha familia ou tendo fillos.

A flexibilidade laboral é outro concepto que se escoita moito. Canto de vantaxe e inestabilidade ten?

Oh! O doutor G. A. Esta flexibilidade é o que agora necesita o sistema. É un sistema, é un mercado, é un mercado global, e na actualidade as distancias son moito menores, pero esa flexibilidade aféctanos á cidadanía.

J. Deus meu! Eu non sei si é flexibilidade ou mobilidade. Pero a pregunta é si nós movémonos porque queremos ou porque estamos obrigados. Eu creo que moverse é unha riqueza e axúdanos a crecer como persoas, pero a fronteira está entre querer e necesitar.

R. P. O doutor G. Que a mobilidade é rica, pero sempre que se respecten unhas condicións dignas. Moverse dun lado para outro implica flexibilidade, pero en lugar de ter flexibilidade para o traballador fálanos de flexibilidade para os que nos oprimen.

“Si tes traballo non te queixes”, ouvímonos.

K. S-M. Vendéronnos aos mozos que temos que estudar de alto nivel, que logo temos que facer un máster, e que unha vez terminado poderemos conseguir o traballo. Pero feito todo iso, e falo da miña situación persoal, volves a cabeza e ves a mozas como ti, “formatos”, facendo pequenos traballos sen traballo ou aquí e alá, sacando vida como poden... Á fin e ao cabo somos demasiado cariocas para o sistema, polo que non nos collen, e atópasche cuns estudos superiores de cinco anos e un pouco de xeito que non se pode chegar a fin de mes cunhas poucas horas de traballo á semana. Por suposto, nin sequera atenderemos as condicións de traballo... E o que dis, Onintze, si decidiches que con esas horas tes suficiente para vivir, perfecto, pero se non non é posible.

Oh! O doutor G. A. Quizá cando falamos de traballo temos que especificar o tipo de traballo que estamos a facer. Creo que estamos a falar do traballo asalariado e de todo o que iso supón. No caso deste tipo de traballos, vostede non ten a propiedade do seu traballo, vostede non pode decidir a quen lle entregará o que vostede creou e desaparecerá mediante un mecanismo automático para pasar das súas mans a outras. No mesmo sentido, o que vostede reciba de aí será para reproducilo vostede só. É un tema de análise en profundidade, e temos que empezar a traballar a idea de traballo libre; que tipo de traballos podemos realizar no colectivo, para nós, e en base ás nosas redes de relacións.

É certo que o traballo asalariado ten unhas características e que deixa pouco ou nada de dereito a decidir ao traballador. Pero tamén é certo que até agora parecía que con ese traballo asalariado tamén se podía conseguir algún tipo de benestar. Agora, con todo, hai xente que quere ese traballo asalariado e non pódeo conseguir, ou que, si conségueo, non alcanza ese nivel de benestar. Aínda que en ambos os casos sexa incapaz de decidir, non hai un salto da clase traballadora á precaria?

Oh! O doutor G. A. Quizá es máis libre sen traballo asalariado e co teu tempo e o teu traballo de man é teu. Dixo vostede que hai xente que se está quedando fóra do mundo laboral e que busca ese traballo asalariado. “Non, eu xa non estou a traballar, estou a enviar currículos, a ver si danme traballo”. Iso, desgraciadamente, hoxe en día é a realidade de moitos mozos. Por que non van facer outra cousa? Porque hoxe en día non hai moitas políticas de alternativa, ou si hainas non se quere visibilizar. E parece que é mellor quedar nesa nostalxia “até agora vivimos ben”, aínda que eu cuestione ese ‘benestar’...

K. S-M. De acordo, pero estes mozos que están a buscar emprego pensan no cadro daqueles tempos ‘bos’ vividos polos seus pais e é difícil para quen coñeceu un modo de vida como este, recoñecer e interiorizar que o que chaman ‘crise’ non vai pasar como chegou. Sen afogarnos ante esta situación, hai que empezar a crear cousas novas e buscar outra estabilidade, e temos que quitar da cabeza a idea de volver ao pasado.

R. P. O doutor G. Estou de acordo co matiz do traballo asalariado, pero enfocado á pregunta, programáronnos até agora co ideal burgués que nos vende o sistema capitalista para entender que ese é o verdadeiro benestar, que aí non ten cabida a precariedade, aínda que xa existise antes desta era. Pero hoxe o sistema non pode responder a esas necesidades que vende el, e o fenómeno que está a suceder hoxe en día é que hai traballadores pobres, persoas con emprego pero que non chegan a unhas condicións de vida dignas: dereito a unha vivenda digna, alimentación, roupa... Por tanto, é verdade que se ouve moito “si tes traballo non te queixes”, pero creo que tamén quen teñen traballo teñen motivos para protestar. Agora é o momento de empezar a construír outra realidade, xa que se están caendo vellos esquemas.

Emancipación, independencia económica, saída do niño dos pais... Credes que o apoio dos pais lévanos ao inmovilismo, ou sen iso non poderiamos facer nada?

K. S-M. Claro que os pais nos dan unha protección tremenda, e que o necesitamos, pero cando queres saír de casa dos teus pais e non podes... É un seguro, pero até cando se prolongará? 30 anos? Ao cabo dun momento, cando queres saír de casa, empezas a dar voltas á túa cabeza e a pensar nas saídas para non seguir así.

Oh! O doutor G. A. A emancipación non é un concepto burgués? Para min a familia e as relacións afectivas son moi importantes, e expor “xa está, quedo fóra de aquí, xa son moi autónoma, moi libre, moi libre”... Realmente creo que é importante cuestionar o concepto mesmo. É importante manter unha estreita relación cos máis próximos, aí hai moito potencial. Na sociedade estamos moitos individuos soltos, cada un moi emancipado, cunha chea de cargas económicas, pero quizá sexa máis axeitado para nós dar máis importancia a estes lazos desde un punto de vista revolucionario.

K. S-M. Si, depende de como definas a emancipación, pero non quere dicir que deixes á familia e que ti vaias polo teu lado. Seguro que o valor da familia, o vínculo cos amigos e a familia que che rodean é necesario, pero a emancipación non quere dicir que sexa un límite e que terás que facer sen eles. E hoxe máis, que por suposto axuda na precariedade do novo, pero daquela o da solidariedade vai seguir así toda a vida, emancipándose ou non.

J. Deus meu! A soberanía colectiva é quizá o que temos que pór encima da mesa e non emancipala porque as normas sociais así o ditan: eu coa miña independencia, eu con todas as miñas cargas económicas. Á fin e ao cabo, non son nada só. Parece que grazas a esta crise empezamos de novo a dar dúas voltas a estas cousas, a expor alternativas, a organizar novos esquemas… Pero volvo dicir: se algo se constrúe en grupo deberá ser en grupo.

R. P. O doutor G. A emancipación é unha palabra que me gusta moito, pero non a entendo dunha maneira individual; gústame, porque fala de soberanía ou de autosuficiencia. Pódese entender de forma colectiva. Cando dicimos emancipación non creo que esteamos a falar de romper os lazos que temos coa nosa contorna máis estreita. Doutra banda, e volvendo á pregunta, lamentablemente moitos mozos necesitamos o colchón dos de casa, porque algúns quizais esteamos cómodos e outros non hai nada máis, pero temos que ter en conta que a precariedade cada vez abarca un sector máis amplo e que o colchón dos nosos pais pode ir diminuíndo ou baleirándose. E fronte a iso, temos dúas opcións: ou ben de forma individual, vendemos a nosa forza de traballo -que é o único que temos os mozos para que o teñamos en conta- e entre todas as quenllas do emprendimiento e a competitividade que están de moda tratamos de atopar a nosa vida; ou ben realmente conseguimos que desde unha reflexión colectiva e comunitaria poidamos empezar a movernos os traballos autogestionados. Parece que as palabras son fáciles de dicir e logo imposible de facer, pero cada vez estanse creando máis modelos novos, e hai que fixarse niso, niso temos que pór a forza.

J. Deus meu! O termo emprendedor inclúe ao emprendedor e activista español en eúscaro. E iso é o que ao final facemos os vascos, non? Cando temos un problema movémonos para solucionalo. É certo que moitas veces o termo emprendedor asóciase co éxito individual, pero polo menos no modelo cooperativo de Mondragón, onde veño, tratamos de impulsar ese emprendimiento colectivo, ás veces rexeitando moitas comodidades persoais en favor do equipo. Normalmente é máis difícil que funcione no colectivo, pero aínda que só chegues máis rápido, chegaremos máis lonxe na comunidade e conseguiremos un nivel de estabilidade moito máis alto.

R. P. O doutor G. Si, pero se o presidente de Confebask empézanos a explicar que necesitamos mozos emprendedores para avanzar económica e socialmente, é normal que sexamos exzépticos. Estou de acordo, con todo, con esa segunda volta que pode ter a palabra, o emprendizaje pódese traballar desde outra perspectiva. Pero o sistema está a impulsar o éxito individual e a competitividade, esixindo niveis académicos e laborais cada vez máis altos cando a oferta é cada vez menor, obrigando a facer másteres e logo cando non hai postos de traballo destinados a iso no noso país.

Á situación precaria actual, en xeral, estamos a responder de forma colectiva, ou vos parece que buscamos solucións individuais?

K. S-M. Cada un busca o camiño para saír o mellor posible da precariedade. Pero hai outras alternativas colectivas que non se escoitan o suficiente. Deberiamos ter máis intercambios para desenvolver estas iniciativas noutros lugares.

J. Deus meu! Até agora creo que cada un tentou salvarse a si mesmo, pero agora mesmo habemos sazonado a terra para que se botamos un pouco de auga poidamos recoller a colleita. Ao meu ao redor hai moita xente que non sabe cara a onde dirixir os seus desexos e hai moita xente que se aflige por tentar reverter a súa situación. De face ao futuro, creo que as solucións cooperativas son a nosa mellor solución.

Oh! O doutor G. A. O colectivo é imprescindible, só non se pode facer fronte ás tendencias do capitalismo. Nesta sociedade a persoa non é nada, necesita o apoio do colectivo para ese choque. As alternativas tamén veñen por ese camiño. Nós no gaztetxe Ortuondo de Galdakao, por exemplo, utilizamos o concepto comunal. Este sistema produtivo interno comunal parte das relacións afectivas que se establecen entre nós, e a idea principal é facer fronte ás tendencias do sistema capitalista. O produto sempre é unha mercadoría e vostede cómprao co diñeiro que conseguiu co traballo. Ante isto, o que nós expomos é a lóxica da doazón: dar e compartir o que che sobra, sen esperar nada a cambio, só polo ben do equipo e da túa contorna.

R. P. O doutor G. Hai alternativas, e en todos os casos a base é que, en lugar de vender e competir coa nosa forza de traballo no mercado capitalista, respondamos colectivamente a través dunha autogestión tan arraigada no movemento xuvenil. Crear redes paralelas de mercado e consumo cada vez máis amplas. Esa é a mellor maneira de responder á situación.

Pero me parece importante non caer na simplicidad. Moitas veces parece que é culpa nosa non estar neste tipo de proxectos colectivos. Parece que non sabemos por onde empezar ou si non temos capacidade para iniciar un proxecto como este, alimentamos o sistema e non temos dereito a queixarnos. Esta crenza debe volverse. Na medida en que decidan sobre a nosa vida, a nosa posibilidade de xerar alternativas é limitada. Estamos dentro do sistema e desde aí debemos construír a alternativa. Non é fácil. Por iso, creo que debemos ter isto presente, non en idealismos estériles de caída. Teremos moitas contradicións, é normal, pero o proceso de transformación haberá que partir de aí.

Por tanto, vostede propón partir das brechas para transformar aos poucos a sociedade.

R. P. O doutor G. Hai que atacar ao sistema desde todos os sitios posibles. Construíndo alternativas, defendendo dereitos, impulsando modelos que están fóra do sistema… pero todos deben estar na mesma dirección: no camiño da soberanía como persoas e como pobo.

Non podemos negar a realidade obxectiva que vivimos, pero iso non quere dicir que non teñamos a capacidade de construír alternativas, aínda que sexa coas súas contradicións. E quen non estamos a crear alternativa, tamén podemos contribuír, defendendo dereitos e facendo un consumo crítico e responsable, a crear as condicións necesarias para que esas alternativas saian adiante.

J. Deus meu! Se hai alternativas non hai que inventar a roda. En cambio, para a transformación social necesítanse moitas ferramentas, hai que traballar moito e para iso necesítase unha estratexia. Como empoderar aos mozos para chegar a eses camiños?

Sinto desesperación ao redor de min. “Non se pode, é difícil…”. Temos que cambiar o chip porque temos ferramentas. O que necesitamos é esperanza e forza para empezar a traballar.

Oh! O doutor G. A. Para min é importante dar pasos cara á soberanía nos nosos espazos naturais e en relación coas contradicións. É dicir, facer os nosos estudos, facer a nosa propia vivenda, e por que non, tamén o traballo; que sexa un traballo libre. Afrontamiento gradual das contradicións…

K. S-M. É posible facer alternativas ao noso nivel, pero é difícil facelo totalmente fóra do sistema. En Zuberoa e Behe Nafarroa existe unha iniciativa solidaria para dar apoio económico aos mozos para crear a súa propia empresa, o que permite devolver o diñeiro co tempo. É unha pequena alternativa que permite crear un traballo propio e que axuda a deixar atrás un tipo de precariedade, pero ao final tamén depende da lóxica do diñeiro.

Pódese falar de alternativa económica sen ter en conta outros espazos e áreas? Que ocorre, por exemplo, cos mozos?

R. P. O doutor G. Hai que loitar e tirar de moitos espazos. Tamén se fan reflexións en torno ao emprego nos centros de mocidade, polo que a economía alternativa e as alternativas doutros ámbitos están moi ligadas. Por exemplo, as Universidades Públicas que se organizaron recentemente tamén teñen moita forza e tiran na mesma dirección, porque o desenvolvemento da conciencia é imprescindible para que as alternativas saian adiante. Todas estas iniciativas teñen en común a colectivización e a paixón pola transformación, que ademais colaboran entre si.

Oh! O doutor G. A. O modelo dos gaztetxes é unha alternativa moi potente, e é certo que até agora estivo moi relacionado co lecer, pero agora tamén estamos a dar a volta a iso. Nos últimos encontros de Gaztetxe notouse que en lugar de vivir o tempo libre como algo que até agora estaba fóra do traballo e do estudo, tamén nestes espazos está a buscarse a maneira de organizar o tempo e a vida de cada un. O mesmo ocorre coa vivenda, a dinámica de okupación tamén parte dos gaztetxes, nalgúns casos, para convertela nunha vía de reivindicación do dereito á vivenda.

R. P. O doutor G. Moitas das asembleas xuvenís de hoxe en día, por exemplo, teñen un proxecto de horto. A cuestión da soberanía alimentaria, por exemplo, foi cada vez máis interiorizada por proxectos. Aí iníciase un proceso e aos poucos vanse gañando espazos.

Até que nivel hai que levar a alternativa? É suficiente comezar aos poucos?

J. Deus meu! Os espazos deben ir gañando aos poucos, formando á xente. Temos que entender de onde vén o que consumimos, por que valor traballouse…

O desenvolvemento local significa que se producísemos aquí crearemos traballo. Ter un horto non é fácil, require moito traballo, e por iso hai que facer esa planificación a nivel de comunidade. Para iso estamos en transición, e hai proxectos que xa se puxeron en marcha. Construír proxectos de vida desde esas lóxicas, ese é o seguinte paso. Nos últimos anos tamén cambiou esta tendencia: até agora dicíannos que o traballo é o traballo, e fóra del desenvolverás a túa vida persoal. Agora creo que estamos a ver que somos a mesma persoa no persoal, no laboral, no familiar ou no político. Temos unha vida, somos sempre a mesma persoa, e as relacións de todos os niveis inflúen na sociedade e na economía. Temos todos estes espazos para gañar.

Oh! O doutor G. A. Tamén ideológicamente hai que traballar moito para iso. Até agora, e en moitos casos aínda, pediamos traballo, que alguén lle dese un traballo asalariado, case por favor. Sacar diñeiro do meu traballo. Os pasos hai que dar aos poucos, dialogando e debatendo moito, creando realidades diferentes ás prácticas alternativas.

R. P. O doutor G. Non hai que esquecer que mentres non sexamos donos dos medios de produción, o capitalismo tamén ten un aparello ideolóxico completo para manter o seu modelo. Cando creamos alternativas, aínda que se produza un cambio nas dinámicas locais, tamén hai que facer unha loita ideolóxica forte. Hai que crear alternativas, pero no canto de valer só para a pequena comunidade, teñen que ter vocación de transformación. Pensar como pobo e actuar no local, esa é a clave. Pola contra, o problema que resolvemos na nosa comunidade manterase nas comunidades veciñas. Ademais, hai que ter en conta que máis dunha persoa por necesidade non pode renunciar a ese traballo asalariado e non podemos excluír a esas persoas da transformación.

Oh! O doutor G. A. Temos unha gran capacidade produtiva, pero non temos medios. Tamén temos esa capacidade de traballo que vendemos. Ás veces parece que temos medo de ser donos de nós mesmos. Dicir que preferimos, “facede isto e dareiche un pouco de pan”. Parece que queremos estar atados á man que nos dá para comer, como un animal de granxa, e si non ten unha man, morreremos de fame. Pero quizá temos que ser bestas e buscar pola nosa conta alimentos para a supervivencia, sen esperar a quen nolos vai a dar.

R. P. O doutor G. Está claro que si, que temos forza, e paréceme que somos a xeración á que lle toca pór en marcha esas experiencias e facer camiño. Pero ás veces ímonos dun extremo a outro e hai discursos moi simplistas: “hai que construír alternativas, ese é o camiño” e o demais queda relegado. A alternativa non é só para vivir ben, senón para crear como pobo. Iso non quere dicir que todos os proxectos teñan que ser nacionais. Se nos centramos neste camiño, nun momento dado non falaremos de alternativa, xa que esta forma de facer será hexemónica.

Até agora estamos nun nivel bastante teórico, pero o punto de partida é a realidade cotiá de miles de mozos. Por exemplo, que porta pode tocar un recentemente terminado, como pode iniciar o seu camiño…?

K. S-M. Eu niso vexo a fronteira entre o colectivo e o individuo. Creo que a maioría dos mozos imos buscar o noso propio camiño. Acabarei os estudos pronto e o colectivo axudarame, por suposto, os meus amigos, a miña familia… Pero a nivel individual seguramente necesitarei para seguir adiante co meu traballo asalariado. Seguirei buscando alternativas ao meu nivel, pero polo momento creo que a pesar de traballar a nivel de asociación, tamén terei que seguir traballando nun emprego na medida en que vivo no sistema, porque necesitamos diñeiro. Talvez sexa pesimista pero…

J. Deus meu! Aí hai diferentes ámbitos. Se non podemos facelo só a nivel individual, hai que entender que, mesmo sen o uso das organizacións, é moi difícil que estas alternativas sexan viables. Se non, pomos en marcha as nosas iniciativas, pero as institucións ponnos trabas continuamente.

K. S-M. Non todo se fará dun día para outro. É posible que os que mencionabamos súmense a un, ao traballo asalariado e á alternativa. Pero fai falta tempo, e eu vexo a dificultade. Con todo, ese é o noso reto, aínda que non para nós, para que sexa así para as xeracións futuras.